De klassieke componist Antonin Dvorák noemde zijn 9e Symfonie ‘Uit de nieuwe wereld’. Hij schreef het werk in 1893, toen hij in Amerika verbleef, de Nieuwe Wereld voor Europeanen. De gewaarwording van de Tsjechische grootmeester valt te vergelijken met de luisteraar van nu, als hij de cd ‘It’s Still Autumn’ van het Rembrandt Frerichs Trio en kemenchespeler Kayhan Kalhor beluistert.
Dvorák moet zijn verblijf in de Verenigde Staten als een cultuurschok hebben ervaren. De tegenwoordige mens kent die ervaring niet meer: het apparaat(je) waarop hij deze recensie leest, bergt elk hoekje en gaatje van de gehele wereld in zich; eindeloos veel meer dan een reiziger bijna 130 jaar geleden kon bevatten. Daarom kun je in de maatschappij van nu niet meer spreken van een nieuwe wereld. Wil je dat wél, dan moet je buiten het bevattingsvermogen van deze aardbol treden. En ja, doe dat maar als je It’s Still Autumn in de cd-speler schuift. Want dan pas kun je doorgronden hoe buitenwerelds de muziek op dit album is.
Het Rembrandt Frerichs Trio ontmoette Kayhan Kalhor in 2013 en speelde nadien een aantal malen met hem samen. Wie een of meerdere concerten van deze vreemdsoortige tandem meemaakte, moet welhaast onmiddellijk verzucht hebben: wanneer komt er een registratie van deze verbluffende samenstelling? Nu het zover is, overtreft It’s Still Autumn alle verwachtingen. De compactheid van deze muziek, het samengaan van twee totaal verschillende culturen en de manier waarop zij ten gehore wordt gebracht, is een eeuwigdurende verrassing.
Deze cd bevat negen stukken: verdeeld in twee suites: Dawn en Dusk. De tweede kent vergeleken met de eerste een soort wijsheid, die diep gaat en verstilling en bij sommigen wellicht meditatieve gevoelens opwekt. Improvisatie is in beide suites de rails waaraan de klanken zijn opgehangen. Vérgaande infiltraties in de melodie en omspelingen ervan zijn schering en inslag.
Van de Iraniër Kalhor en de westerlingen Frerichs, Tony Overwater en Vinsent Planjer zou je een muzikaal bondgenootschap kunnen verwachten. Het ligt immers voor de hand dat als deze twee muziekstijlen elkaar de hand schudden, je een elkaar opdringen krijgt van ’s lands wijs ’s lands eer. Jazeker, het verleden kent vele pogingen om culturen in elkaar te schuiven, in een aantal gevallen ook nog geslaagde. Maar op It’s Still Autumn streeft geen van de musici ernaar om Perzische muziek te brengen, of westerse jazz, of oude muziek uit beide werelddelen. De enige richtlijn die het kwartet zich oplegde was organisch in elkaar opgaan, mét de eigen instrumenten.
Eigen instrumenten, jazeker. Want het is niet alleen dat volstrekt organische dat de muziek van It’s Still Autumn naar een andere wereld tilt, het is zeker het instrumentarium dat haar over grenzen verheft. Rembrandt Frerichs speelt al enkele jaren op een kopie van een forte piano, waarop Wolfgang Amadeus Mozart zijn muziek ten gehore bracht. Tony Overwater bespeelt een barokviolone – een basviool – die hem de mogelijkheid verschaft niet alleen te begeleiden, maar een wezenlijk deel bij te dragen aan de melodie. En Vinsent Planjer is aanwezig met zijn zelfgebouwde, zogeheten ‘whisper kit’, percussie-achtige instrumentdelen, afkomstig uit diverse delen van de wereld die hij bespeelt met mallets, waarbij de kop van de drumstokken wordt omzwachteld.
Kayhan Kalhor met zijn kemenche past daarin wonderwel. Het eeuwenoude Perzische snaarinstrument, dat zowel gestreken als getokkeld kan worden bespeeld, reikt naar ver afgelegen toonhoogtes en -dieptes, die de immer melodische muziek verse klankrijkdom verschaffen. De ritmiek die muziek uit het Midden-Oosten mede kenmerkt, kent bovendien geen geheimen voor de kemenche.
Andersoortige instrumenten derhalve, maar daarin zit niet alleen de vulkanische kracht van de muziek verborgen. Het is zeker ook hun behandeling ervan. Vinsent Planjer is nergens de stille kracht die de muziek stuwt en van richting laat veranderen, zoals de meeste slagwerkers doen. Hij is het die mede de vaak mysterieuze sfeer versterkt en het raadsel ‘muziek’ nieuwe invalshoeken geeft. Hetzelfde geldt voor de inbreng van Tony Overwater en die van Rembrandt Frerichs. De eerste kan met gemak zijn contrabas laten klinken als een Arabische luit, de tweede ontlokt clavecimbelgeluiden aan zijn forte piano, die de vervreemding nóg verder in de hand werkt.
It’s Still Autumn is gecrëeerd voor liefhebbers van improvisatiemuziek én voor hen die Perzische muziek beminnen. Maar het vreemde is dat ook het omgekeerde het geval is. Bij muziek is nogal eens sprake van purisme: het móet of dit of dat zijn. Deze cd gaat hieraan voorbij. Je moet wel een ongelooflijke knurft zijn als je dat purisme niet kunt laten varen en je woest laat meeslepen met deze buitenwereldse klanken.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Kayhan Kalhor – Rembrandt Frerichs – Tony Overwater – Vinsent Planjer — It’s Still Autumn
Kepera Records, distr. Challenge Records International
Kayhan Kalhor – kemenche
Rembrandt Frerichs – forte piano, harmonium
Tony Overwater – violone, contrabas
Vinsent Planjer – whisper kit
