Een magnifieke terugblik op het oeuvre en muzikale leven van Willem Breuker. Zo mag je de box ‘Willem Breuker Kollektief – Out Of The Box’ zonder overdrijving omschrijven. De fraai vormgegeven doos, met elf cd’s en een schitterend boekwerk met vele historische foto’s, wordt vandaag in Amsterdam gepresenteerd.
‘Het muzikale geweten van de Europese muziek’, zo typeert Jean Buzelin Willem Breuker. Kan dit muzikale genie beter worden omschreven? De in Frankrijk wonende Buzelin en zijn vrouw Françoise belden op 4 oktober 1976 onaangekondigd aan bij een huis in de 2e Oosterparkstraat in Amsterdam. Ze wisten dat Breuker daar woonde. Hij deed zelf de deur open, heette hen van harte welkom, nodigde hen binnen en vanaf die dag mochten zij zich boezemvrienden van de jazzmusicus en –componist noemen. Tot aan zijn dood op 23 juli 2010. Het is een van de mooie anekdotes die je kunt lezen in het 84 pagina’s tellende boekwerk in de herdenkingsdoos. Onderdeel van herinneringen die Jean Buzelin samen met drie anderen deelt in het boek.
De datum 23 juli 2010 ‘spoort’ niet met de tijd van nu. Breukers sterfdag dient zich pas over vijf maanden aan en de periode dat hij dood is, beslaat zeven jaar. Geen rond getal om een herdenking aan op te hangen. De reden dat Out Of The Box nu verschijnt is echter een voor de hand liggende: Willem Breuker Kollektiefleden Arjen Gorter en Bernard Hunnekink hebben zich over de muzikale nalatenschap van Breuker ontfermd en uit zijn enorme oeuvre heel consciëntieus een bloemlezing samengesteld. Die zijn gelijke niet kent. Groot gelijk dat zij de belichaming van hun zoektocht nu uitbrengen: zoiets moois duldt geen uitstel. Out Of The Box is niet alleen door zijn grafische vormgeving een hebbeding, maar zeker ook door de muziek op de elf geremasterde cd’s. Die beslaan alle details van Breukers zo grillige oeuvre, dat jazz, vrije improvisatie, circus- en theatermuziek, filmmuziek, opera, hedendaags klassiek, Duitse impressionistische- en Amerikaanse Broadwayklanken omvat. En herbergt ook muziek die nooit eerder is uitgebracht.
RING DES NIBELUNGEN
Elf cd’s, 695 minuten muziek; elfeneenhalf uur. Wie ooit Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner heeft beluisterd, weet wat dat betekent. Want Der Ring duurt maar liefst zeventien uur en is vastgelegd op vijftien cd’s. Zo bezien valt het dus wel mee om kennis te nemen van Out Of The Box van het Willem Breuker Kollektief. Maar het grote verschil tussen Der Ring en deze Out Of The Box is het muzikale materiaal. Dat bij Wagner vervat is in één eindeloos durend heldendicht en bij Breuker even eindeloos, maar duizendmaal interessanter langs alle denkbare muziek en muziekjes dendert. De manier waarop de stukken op de elf cd’s zijn gerangschikt maakt dat elk album een juweeltje is. Cd 1 bijvoorbeeld opent met Driebergen-Zeist, een stuk van bijna tien minuten dat door een aantal andere, lange composities wordt gevolgd. Zoals Ouverture Amsterdam Rapsodie, Nieuwe Palen in het Kunstgebied en Pakkepapèn 1. Op de tweede cd met de titel Songs and More komt tweemaal een uitvoering van Ornette Colemans ‘hit’ Lonely Woman voorbij. Eén uitgevoerd door een kwartet en één waarop Denise Jannah zingt. Beide stukken zijn in mei en juli 2000 in Hilversum opgenomen. Onnodig er nog bij te zeggen dat ze toch een wereld van verschil in zich bergen.
Willem Breuker werkte graag met zangeressen. Denise Jannah is al genoemd, maar wat te denken van de Cole Porter-klassieker Night and Day, die Breuker arrangeerde en waarvoor hij Greetje Kauffeld uitnodigde. Ook Greetje Bijma heeft in 1990 deel uitgemaakt van het Kollektief. Zij is op cd 4 Heibel/Fuss te horen in de composities Forty Five Steps, I Gave all my Love to You, BahThree Part 2 en Finale Hamburg. Haar aanwezigheid en die van andere zangeressen had een uitgekiend doel. Componist en auteur Konrad Boehmer schreef daarover: ‘Greetje Bijma, Lorre Lynn Trytten en Willem Breukeer traden op als solisten, om coloratuur en jazzstandard, klassieke vioolcadens en gevoelvolle cantilene te persifleren. Dramatische zangclichés worden hier door operette-achtige theatraliteit en luidruchtige vocale uitbarstingen tot zelfmoord gedreven’.
MUZIEKTHEATER
Theatraliteit, daarvoor moest je ook bij Willem Breuker zijn. En dan liefst van de meest krankjorume soort; niets was te gek, grenzen waren er om overboord te smijten. Breukers muziek en de uitvoeringen druipen ervan en die keuze komt zeker voort uit zijn voorkeur voor muziektheater en andere theatrale podiumuitingen. Bovendien is hij de eerste geweest die de passieve houding van publiek tijdens concerten wilde doorbreken. Dat deed hij door de begrippen ‘onverwacht’, ‘ontregelend’, ‘chaos’ en ‘maatschappelijke betrokkenheid’ door zijn muziek én door zijn optredens te husselen. Zijn maatschappelijk engagement kreeg vorm door de inspiratie die hij opdeed bij het werk van Bertold Brecht en Kurt Weill. En dat maakte dat twee mensen uit de wereld van het theater van groot belang zijn geweest in het leven van Willem Breuker: toneelschrijver en regisseur Lodewijk de Boer en Leonard Frank, oprichter van de roemruchte Toneelgroep Baal. Een gezelschap dat zoveel kracht en inspiratie aan Brecht/Weill ontleende. Willem Breuker is er vanaf de eerste productie Baal als componist en huismuzikant bij betrokken geweest. Ook film had speciale aandacht van Willem Breuker. Vooral met Johan van der Keuken werkte hij veelvuldig samen.
De voorkeuren van Breuker voor theater en film zijn vastgelegd op cd 3 Plays and Movies. Met daarop drie schitterende stukken filmmuziek voor Johan van der Keuken: Reisefieber, Velocity Tchicai en On Animal Locomotion. En met divers werk voor Toneelgroep Baal: Maagdenhuis 1969, Commune, Mijn Hart is Troebel, La Valse de la Bourgeoisie – dat qua sfeer Jacques Brel benadert – L’Industriel Danse – Foxtrot en Anna. Op deze cd is ook het opmerkelijke Muziek voor Johnny Meyer opgenomen, dat Breuker schreef voor de tentoonstelling ‘Muziek in Amsterdam’. Het Kollektief nam de uitdaging aan om binnen een etmaal een elpee te produceren met uitsluitend nieuwe muziek, ook nog eens uitgevoerd met gastsolisten. Accordeonist Johnny Meyer was er een van. Ook al niet verwonderlijk, want de trekzak loopt als een rode draad door de vele composities van Willem Breuker. En ook voor draaiorgels liep de Amsterdammer warm.
Er zal anno 2017 wel niemand meer zijn die het Willem Breuker Kollektief wegzet als een zootje ongeregeld dat niet kan musiceren. Het eerste is waar, het tweede is al talloze malen gelogenstraft en op Out Of The Box gebeurt dat natuurlijk ook. Gershwins Rhapsody in Blue op cd 5 Strings krijgt een fantastische uitvoering van een dik kwartier: orkestraal ijzersterk, zo transparant als maar zijn kan en zonder de symfonische poespas die het werk zo vaak kenmerkt. Het Willem Breuker Kollektief blijft dichtbij de bedoelingen van George Gershwin en hanteert de complete partituur. De titel Strings van deze cd zegt genoeg: hier is een andere voorkeur van Breuker aan de orde, die niet alleen blijkt uit de veelvuldige samenwerking met strijkorkest Mondriaan Strings, maar ook uit de repertoirekeuze: naast Gershwin ook musicalmuziek, onder meer uit Johnny Johnson, deelname van violiste Vera Beths in Fidget en vooral de opname Sensemayá, een sleutelwerk in Breukers oeuvre. Het werk is gecomponeerd door Sylvestre Revueltas op een gedicht van de Afro-Cubaanse revolutionaire dichter Nicolas Guillén.
ANGOULÊME
Verrassend is de opname van een concert in het Zuid-Franse Angoulême in 1980. Het beslaat cd 7. Het is de eerste opname met pianist Henk de Jonge, die 22 jaar bij het Kollektief zou blijven. Hij verving Leo Cuypers uit de eerste bezetting van de band. De cd’s 8 en 9 en 10 en 11 hebben een bijzondere betekenis. Zij bevatten muziek die nog nooit eerder op een geluidsdrager is vastgelegd. De nummers 8 en 9 herbergen de muziek voor de stomme film Faust uit 1926 van de Duitse regisseur Friedrich Murnau. Breuker kreeg in 2003 van Cité de la Musique in Parijs de opdracht om filmmuziek te componeren waarin niet mocht worden geïmproviseerd. De 1.46 uur durende versie is het langste stuk dat Breuker ooit schreef. Dat nadien delen van deze uitvoering uit 2005 zijn herschreven als uitgangspunt voor improvisaties doet niets af aan de verwerkelijking die op cd’s 8 en 9 is geregistreerd.
Over cd’s 10 en 11 met de ironische titel Happy End valt niet meer te vertellen dan dat zij het einde van het Willem Breuker Kollektief in muziek hebben gevangen. Vóór zijn dood had Breuker met zijn band, die zó naast hem stond, afgesproken dat de orkestnaam tot en met 31 december 2012 mocht worden gebruikt. Precies tot middernacht van die dag speelde het Kollektief in het Bimhuis in Amsterdam. Het laatste concert van de tweeëntwintig, die in het najaar van 2012 overal door Nederland werden gegeven.
Op 1 juni 1974 verzorgde het Willem Breuker Kollektief zijn eerste optreden op de Jazzmarathon in Groningen. Een dag later toog het orkest naar het festival New Jazz International in het Duitse Moers. Achtendertig jaar lang regeerde het Kollektief souverein over Nederland Muziekland. Toegegeven, de Instant Composers Pool was er ook. Maar hoewel beide gezelschappen hun eigen wijwater hebben gesprenkeld over de hedendaagse Nederlandse gecomponeerde- en geïmproviseerde muziek, heeft de veelzijdigheid die het Willem Breuker Kollektief al die jaren aan de dag legde, meer mensen bediend dan de ICP. Willem Breuker was er in 1967 samen met Misha Mengelberg en Han Bennink oprichter van. Maar drie van zulke sterke geesten passen niet bij elkaar. Dus stapte Willem Breuker op en ging aan de slag als componist en zelfstandig uitvoerder. Wat dat opleverde? Vijfhonderd werken voor solisten, ensembles, brassband, symfonie-orkest, fanfares, film, opera, theater en voorts kamermuziek, muziek voor carillon, draaiorgel, koren en natuurlijk voor zijn eigen orkest. En het zouden er nog veel meer zijn geweest als de componist, bandleider, multi-instrumentalist, concertorganisator, platenbaas, muziekuitgever en muzikale duizendpoot op 65-jarige leeftijd niet was gestorven.
MUZIKALE ERFENIS
De tournee Happy End, de zoveelste verwijzing naar het werk van Kurt Weill, betekende de definitieve afsluiting van de muzikale erfenis van een unieke muzikale persoonlijkheid. Nou ja, definitief, nu is er Out Of The Box. Een mooier eerbetoon aan Willem Breuker en zijn muziek is niet denkbaar.
De box wordt vanavond (1 maart) gepresenteerd in het Bimhuis in Amsterdam. Prijs aldaar 50 euro. De box kan worden besteld bij BVHaast door te mailen aan wbk@xs4all.nl of door 69 euro (prijs inclusief verzendkosten) over te maken naar NL69INGB0003236930 t.n.v. Haast Grammofoonplaten, onder vermelding van het adres waar de box naar moet worden verstuurd. De box is ook te koop bij Subterranean Distribution.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Willem Breuker Kollektief – Out Of The Box
BVHaast Records
Box met elf cd’s, boek van 84 pagina’s en vele (historische) foto’s
Het is JazzNu niet gelukt rechthebbenden van enkele gepubliceerde foto’s te achterhalen. Degenen die menen rechten te kunnen claimen, kunnen zich melden bij de redactie.
