Wat een prachtig initiatief is het toch geweest, toen de organisatie van November Music in 2013 het Rembrandt Frerichs Trio en kemenchespeler Kayhan Kalhor samenbracht. Om maar eens even uit te proberen hoe zo’n combinatie klinkt, zo was de gedachte erachter. Nu, drie jaar later, kon worden beluisterd hoe drie – ‘voormalige’ – jazzmusici en een Iraanse bespeler van snaarinstrument de kemenche in elkaars vaarwater terecht zijn gekomen. Hun concert in de Studiozaal van Theaters Tilburg was weergaloos.
Hierboven wordt gerept van ‘voormalige’ jazzmusici. In feite zijn pianist Rembrandt Frerichs, contrabassist Tony Overwater en slagwerker Vinsent Planjer nog altijd jazzuitvoerders. Maar niet binnen het Rembrandt Frerichs Trio. Want daar reiken hun kunde, aanpak, fantasie en vooral hun opvattingen over hoe deze smeltkroes van westerse en oosterse muziek moet klinken, naar andere richtingen. Je zou kunnen stellen dat zowel de Nederlanders als de Iraniër buiten hun grenzen zijn getreden en zich – in elk geval voor henzelf – in nieuwe muziek hebben ondergedompeld. Waarbij nadrukkelijk dient gesteld dat zij daarmee een onbegrensd terrein hebben betreden, waarvan de horizon nog lang niet in zicht is. Hetgeen voor de toekomst alleen nog maar meer rijping kan opleveren.
PERZISCH
De kemenche is een oud, Perzisch instrument, dat meestal drie of vier snaren telt. Kayhan Kalhor bespeelt de op een staande vedel lijkende kemenche zowel strijkend als tokkelend. In het eerste geval brengt het instrument klagende en weemoedige tonen voort. Vaak lang aangehouden en daardoor uiterst doordringend. De instrumentatie van het Rembrandt Frerichs Trio lijkt daarop aangepast: de leider zelf speelt een kopie van een uit 1790 stammende Walter-fortepiano, Tony Overwater een contrabas en de violone – de basversie van de oeroude viola da gamba – en Vinsent Planjer slagwerk dat hij zelf samenstelde, met onder meer trommels uit India, China en Iran – dat hij The Whisper Kit heeft genoemd. Overbodig te stellen dat de keuze van dit instrumentarium naadloos aansluit bij het muzikale ontwerp van het kwartet en zich hierin nogmaals zijn meesterschap toont.
In het geluid van de kemenche schuilt het gevaar dat het instrument alle aandacht opeist. Niet echter in deze bijzondere concertsamenstelling, waarin balans een van de grote bouwstenen is. Een andere is de ongelooflijke detaillering in de muziek. Hoewel de vier in de twee lange stukken die zij speelden, er niet tegenop zagen om diverse malen het tempo hoog op te drijven en tussenstukken in te lassen die volstrekt jazzmatig waren, was de mengvorm van klassieke (Perzische) muziek, improvisaties en westerse klanken op zijn best in de verstilde passages. Zoals toen het concert vanuit het niets begon en de fortepiano zijn plek leek te zoeken. De kemenche sloot bescheiden aan, de klanken van mini-bekkens eveneens, waardoor de musici het concert ‘binnen gleden’ en de kemenche zich voor de eerste keer aan het publiek kon laten horen. Muziek op de vierkante millimeter, mysterieus, hypnotiserend en zinsbegoochelend.
ONGELOOFLIJK
Concerten van het Rembrandt Frerichs Trio met Kayhan Kalhor zijn volledig geïmproviseerd. Vanuit die kennis is het ongelooflijk dat alle handelingen als vanzelf in elkaar grijpen. Tony Overwater durft het aan zijn instrumenten wel vijftien seconden met rust te laten, om dan één noot te plukken. Die dan echter met een soort oerknal het groepsspel binnen knalt. Vinsent Planjer beroert zijn met doeken afgedempte trommels met mallets (drumstokken met omwikkelde koppen, rvdh) en koestert zijn mini-bekkens als waren ze van glas. Hij laat ze ritselen en ruisen en kruist ze met de grotere bekkens van zijn slagwerkset. En Rembrandt Frerichs stuwt vanachter de forte-piano met fluwelen klanken de muziek naar eenzame hoogten.
Naar een niveau dat deze vier musici samen hebben bereikt, maar waarvan volgens de mening van Vinsent Planjer en Tony Overwater het plafond nog lang niet is bereikt. “We zijn nog maar net op weg”. Oef…
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
Rembrandt Frerichs Trio en Kayhan Kalhor
Theaters Tilburg, Studiozaal, 9 oktober ’16
Rembrandt Frerichs – fortepiano en harmonium
Tony Overwater – violone en contrabas
Vinsent Planjer – slagwerk en percussie
Kayhan Kalhor – kemenche
