Een nieuwe, onaantastbare wereld. Die schept het International Improv Ensemble deze week elke avond in muziekpodium Paradox in Tilburg. In de stad ontrolt zich van 14 tot en met 20 september het festival Incubate, een zoals het van zichzelf zegt ‘cutting edge’-evenement dat allerlei kunstvormen in zich bergt. In het Nederlands zou je kunnen zeggen ‘innovatief’ festival en dat is het waarachtig. Het International Improv Ensemble leverde er een daverend en knap staaltje van.
Het International Improv Ensemble is een nog onbekende naam in de wereld van de geïmproviseerde muziek. Het is gegroepeerd rond Cactus Truck, een trio – tenorsaxofonist John Dikeman, gitarist Jasper Stadhouders en slagwerker Onno Govaert – dat in pakweg twee jaar de muziekwereld veroverde door een ongegeneerde vorm van muziekbenadering. In de positieve zin van het woord wel te verstaan: de drie trekken zich van conventies niets aan, treden in de voetsporen van de grote, vrije improvisatoren uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw en bereiken daarmee een omvangrijk, voornamelijk jong publiek. Waarmee zij de traditie van een belangrijke periode uit de jazzmuziek nieuwe vorm geven en voortzetten.
Een lange inleiding om het International Improv Ensemble te introduceren. Tilburger Jasper Stadhouders ontmoette tijdens vele tournees door Europa een aantal musici, waarvan hij zegt: “Met ieder van hen voelde ik ’n sterke klik, zowel muzikaal als persoonlijk en ik wilde ze heel graag bij elkaar brengen. Speciaal voor het Incubatefestival.” Hij heeft er negen uitgenodigd en het getalsmatige resultaat is, dat hij nu een drievoudig Cactus Truck heeft geïntroduceerd. En het artistieke resultaat? Een toporkest dat luisteraars meevoert in heel andere klankwerelden dan zij gewend zijn. Dat daarmee de zenuwen van toehoorders genadeloos geselt en hun door zulk een fysiek effect buitenzintuiglijke ervaringen laat ondergaan.
JOHANNES BAUER
Tien jonge musici, met geschatte leeftijden tussen de 25 en 35 jaar. Met één uitzondering: de aanwezigheid van Johannes Bauer, de 61-jarige trombonist uit de (vervlogen) free-jazzbeweging van West-Europa. Bauer komt uit Duitsland, de anderen uit Portugal, Denemarken, Amerika, Italië, Hongarije, Australië en nogmaals Amerika. En uit Nederland. Om preciezer te zijn gitarist Jasper Stadhouders en slagwerker Onno Govaert zijn beiden afkomstig uit Tilburg.
Wellicht dat dit laatste facet een beetje meespeelt met het enthousiasme waarmee het tentet het podium van Paradox betrad. De musici speelden bijna anderhalf uur met een ongekende inzet, volledig gedrenkt in vrije improvisaties, keihard gebracht vanuit het diepste van hun ziel, met fraai ingebouwde duo-, trio- en kwartetsegmenten binnen de collectieve improvisaties. Dat gezamenlijk spel is de belangrijkste pijler van het muzikale concept. En het overtuigende bewijs dat hier behalve een brok ervaring ook intens luisteren naar elkaars bedoelingen de basis voor een unieke totaalklank vormen. De beddingen die nogal eens werden aangelegd door vooral de saxofoons en de trompet schiepen telkens nieuwe aanknopingspunten om bij nieuw groepsspel uit te komen. Met twee slagwerkers – nodig om de dreiging van de muziek niet te zeer te laten krimpen – drie saxofoons, twee koperinstrumenten en zelfs een accordeon leek niets meer op wat je bevattingsvermogen tot aanvang van het concert in huis had.
Het International Improv Ensemble heeft ontzag voor zijn muziek, maar niet voor de instrumenten. Binnen vijf minuten was er al een snaar van Jasper Stadhouders’ gitaar geknapt, nauwelijks tien minuten later weer een. De bijna beestachtige aanpak van tenorsaxofonist John Dikeman zal zijn instrument niet altijd goed doen, het met twee strijkstokken bewerken van de contrabas, deed het instrument kreunen. Maar alles stond in dienst van het telkens maar weer uitrollen van nieuwe klankbodems. Onverbiddelijk, oorverdovend, dreigend, benauwend, onbescheiden, nooit afgebakend, vernieuwend, grensverleggend.
GLOBE UNITY ORCHESTRA
Het International Improv Ensemble doet denken aan een roemrucht orkest van een halve eeuw geleden: Alexander von Schlippenbach’s Globe Unity Orchestra. Dit orkest onderscheidde zich van de ontelbare free-jazzensembles die toen welig tierden, door nóg vrijer en verder opschuivend over de grenzen van het toen muzikaal toelaatbare te opereren. Jasper Stadhouders c.s. doen precies hetzelfde. En dat is nogal wat in een tijd die vrijwel altijd pleit voor behoud van wat is. Deze avant-gardistische houding schokt anno nu even hard als toen, maar zal er zeker weer toe bijdragen dat nieuwe generaties kennismaken met muziek die het hart schokt en de geest sterkt.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld PAUL JANSSEN
International Improv Ensemble
Incubate-festival, Paradox Tilburg, 15 september 2015
Luís Vicente – trompet
Johannes Bauer – trombone
Mette Rasmussen – altsaxofoon
Edoardo Marraffa – tenorsaxofoon
John Dikeman – tenorsaxofoon en sopranino
Jasper Stadhouders – gitaar
Leo Svirsky – piano en accordeon
Péter Ajtai – contrabas
Onno Govaert – slagwerk
Steve Heather – slagwerk
www.jasperstadhouders.wordpress.com/about/
www.incubate.org/
