Zie hem stijf als een plank dansen, krakend in de gewrichten door de knieën zakken, prevelen in de beker van een saxofoon. Zie hoe zijn begeleiders licht geschokt toekijken of dat allemaal wel goed afloopt. Maar dat dóet het. Tenorsaxofoonlegende Pharoah Sanders sloot enigszins ongebruikelijk – ja, dat mag je zo wel stellen – Jazz Middelheim 2016 af. Een festival dat Antwerpen vier dagen in de greep had en nog nooit zó’n boedelscheiding heeft veroorzaakt onder jazzliefhebbers. Want tot deze 35e editie van dit wonderbaarlijke evenement was het klip en klaar: voor échte jazz moet je op Middelheim wezen. Dit jaar werden de grenzen verruimd. Té?

 Pharoah Sanders. Foto Peter van Breukelen
Pharoah Sanders. © Foto Peter van Breukelen

Met optredens van Ludovico Einaudi, Patti Smith, Jef Neve en Typhoon en in mindere mate Melanie De Biasio probeerde de organisatie van Jazz Middelheim wel allerlei verbindinkjes te schetsen tussen jazz en wat populairdere muziek, maar deze concerten vielen toch echt buiten de programmering zoals bezoekers van dit festival altijd gewend waren. Of dat erg is? Dat zal de toekomst moeten uitwijzen. De laatste festivaldag stond in elk geval wél in het teken van pure jazz met als toppers de optredens van het Power Trio en Pharoah Sanders/Zakir Hussain/Joachim Kühn. Ook het project Seva van Dré Pallemaerts en het solo-optreden van Craig Taborn waren spekkie naar het bekkie voor hen die al snel als ‘jazzpuristen’ worden bestempeld.

Aan Pharoah Sanders begint de tijd te knagen. De 75-jarige tenorsaxofonist beweegt niet alleen moeizaam, het spelen laat hij voor het grootste gedeelte aan zijn medemusici over. Tijdens dit concert was dat niet zo erg, want percussionist Zakir Hussain en pianist Joachim Kühn – die naar eigen zeggen in 1971 voor het laatst op Jazz Middelheim was – boden genoeg compensatie voor Sanders’ rustpauzes. Toch waagde deze zich indringend aan een oneindig lijkende improvisatie, waarbij opviel dat zijn toon lichter is geworden. Tegen het einde van het concert haalde hij ouderwets uit in een ijselijk up-tempostuk, met krijsende uithalen op de tenorsaxofoon en voor het benodigde evenwicht mooie vertragingen en versnellingen. Het werd daarbij volstrekt duidelijk dat Pharoah Sanders van zijn oude kompaan John Coltrane nog altijd diens ‘sheets of sound’ leent.

Pharoah Sanders. Foto Peter van Breukelen
Pharoah Sanders. © Foto Peter van Breukelen

VLOEDSTROOM

Zakir Hussain had zich omringd met tabla’s, waaruit hij tegelijk bas en drums toverde. In een lange solo mét zang tokkelden, grepen en ranselden zijn vingers een vloedstroom aan ritmes. Mozarts Eine Kleine Nachtmusik maakte er een einde aan. Ook Joachim Kühn etaleerde zijn vakkundigheid met gemarkeerde, aaneengesloten notenreeksen. Even rap en vingersoepel als Hussain. En toen de tabla’s nadien aansloten, togen beiden ter hemelvaart. Pharoah Sanders als opperhoofd van deze drietrapsraket zag het tevreden aan.

David Murray. Foto Peter van Breukelen
David Murray. © Foto Peter van Breukelen

Het Power Trio wordt gevormd door tenorsaxofonist/basklarinettist David Murray, pianiste Geri Allen en slagwerkster Terri Lyne Carrington. Murray vertegenwoordigde in zijn eentje een compleet orkest. De fabuleuze tandem Allen/Carrington zette daarbij de puntjes op de i. Het was verbijsterend hoe het trio van een eenvoudig volksliedje een monument voor onvergankelijke jazz oprichtte. Vaart kenmerkte het gehele concert, waarin echter ook plaats was voor een ballade. Die werd vooral een subtiel een-tweetje van de vrouwen, met dwarrelende noten en lichte tikjes op de zijkant van de trommels. Én met de tenorsaxofoon die tegen het einde zijn noten-tsunami er als een moddervette slagroomtaart overheen spreidde. Power, kracht dus, zoals-ie op zijn mooist is, als positieve energieverschaffer.

Wat is dat toch, dat gevoel dat optreedt als je een concert bijwoont van de Instant Composers Pool (ICP)? Dat je telkens maar weer meent het gezelschap voor het eerst te zien en te horen. Dat hier muziek wordt vertolkt die niet alleen binnen haar merites, maar ook binnen de tastzin van de toehoorders geen grenzen kent? Het is de magie van (mede-)oprichter Misha Mengelberg, wiens onbegrensde creativiteit wordt doorgezet door een van de creatiefste vrije-improvisatiegezelschappen ter wereld.

Mary Oliver. Foto Peter van Breukelen
Violiste Mary Oliver had een belangrijk aandeel in het succes van ICP. © Foto Peter van Breukelen

Al aan het begin van het concert van ICP diende dat vrijwel niet te definiëren concept zich aan. Een vioolsolo van Mary Oliver kreeg ondersteuning van de tenorsaxofoon van Tobias Delius, waarmee hij zó de historie van de grote jazztenoristen op sleeptouw nam. Het betekende een meesterlijke opstap naar een fantastisch optreden, waar een strijktrio, een wonderschoon trombone-intro en één altviool die de enorme concerttent kon begeesteren, op weg gingen naar een declamatie van cellist Tristan Honsinger. Om uit te monden in een soort dodenmars van strijkers, slagwerk en trombone. Een dodenmars die de springlevendheid van ICP niet beter had kunnen uitdrukken.

. Foto Peter van Breukelen
Tenorsaxofonist David Murray (midden) schoof als gast aan bij Denardo Vibe, de ode aan Ornette Coleman. © Foto Peter van Breukelen

LOS ZAND

Ornette Colemans Denardo Vibe hing als los zand aan elkaar, maar werd enigszins bijeen gehouden door het enthousiasme van de bandleden. Het concert werd een open huis, want ook tenorsaxofonist David Murray en trompettist Avishai Cohen sloten aan. Twee tenorsaxofoons, een altsax, trombone, gitaar, contrabas, basgitaar en slagwerk vormden een ode aan Ornette Coleman en verbeeldden diens harmolodics – harmonie, melodie en tempo aan elkaar gelijk laten zijn, dus zonder beperking van akkoorden. Een uitvinding van pionier Coleman, die de vrije jazz een volstrekt nieuw gezicht gaf. Zoon en slagwerker Denardo kwam er zelf niet helemaal mee weg, maar de groep als geheel nam de harmolodics regelmatig als uitgangspunt. Het eerbetoon versterkte hoe dan ook de eeuwigheidswaarde van Ornette Colemans composities en zijn visie erop. De kern van Denardo Vibe was dan ook Ornette’s muziek en het vervolg dat deze levenden eraan gaven. Waar het uiteindelijk om te doen was.

Avishai Cohens project Big Vicious trad terug in de tijd van de elektrische periode van Miles Davis. De jaren tachtig waarin zijn albums Amandla, Tutu en Decoy werden opgenomen. Met twee drummers, een elektrische gitaar, basgitaar en uiteraard trompet en een uitbundig gebruik van elektronica maakte Cohen een historische trip, die vooral de jongere generatie die nog geen kennis maakte met aartsvader Davis, veel genoegen zal hebben verschaft. Het optreden op Jazz Middelheim was het eerste van Big Vicious, dat slechts twee sessies achter de rug had voor het naar Antwerpen afreisde.

Avishai Cohen / students Conservatorium Antwerpen @ Jazz Middelheim 2016 Park Den Brandt Antwerp (B) Avishai Cohen (trumpet), Harrison Steingueldoir (piano), Roeland Celis (piano), Kobe Boon (double bass), Casper Van De Velde (drums) Photo © Eddy Westveer www.eddywestveer.com All rights reserved The use of this photo without written permission is prohibited. This photo and more are available in high resolution. Contact me for license to use. VISIT www.jazzisnotdead.com PHOTO 20160814_EWS2474
Het optreden van Avishai Cohen met studenten van het Conservatorium Antwerpen werd een groot succes.

Avishai Cohen was artist-in-residence in deze editie van Jazz Middelheim. Al tijdens de eerste festivaldag trad hij aan met zijn eigen kwartet. En naast Big Vicious nadien ook met vier leerlingen van het Antwerpse conservatorium. Het werd een voorbeeldig concert, waarin duidelijk was te horen hoe de studenten zich aan hun ‘leermeester’ optrokken en hoe Cohen zelf de minieme gaatjes die het kwartet liet vallen, op intrigerende wijze opvulde.

Patti Smith’ komst naar Middelheim had weken voor haar concert al gezorgd voor magische sferen. Op de dag van haar optreden liepen er talloze Patti Smithen door Park den Brandt, maar de enige echte stond op het podium. Braaf kondigde zij bij aanvang van haar concert aan wie zij was: “My name is Patti Smith”, waarna zij de braafheid ferm van zich afgooide, evenals een aantal fluimen die zij achteloos naast zich deponeerde. “Eigenlijk ben ik geen jazzzangeres”, verklaarde zij haar aanwezigheid op Jazz Middelheim. Om meteen te tonen wat zij dan wel was: een onvervalste rock chick, die nadat zij haar driekwart jas had uitgedaan zich volledig wendde tot rockrepetoire. Met onder meer uitvoeringen van When Doves Cry van Prince, haar eigen Because The Night en Them’s Gloria.

Patti Smith. Foto Peter van Breukelen
Patti Smith. © Foto Peter van Breukelen

DICHTERES

Patti Smith begon haar optreden echter als dichteres en zangeres. Ze opende declamerend met Birdland, dat daarna door haar drie begeleiders – onder wie haar zoon Jackson die ongetwijfeld veel naar Lou Reeds gitarist Steve Hunter heeft geluisterd, en drummer Seb Rochford (van Polar Bear!) – in muziek werd omgezet. Footnote To Howl kwam voorbij, op tekst van dé dichter van de Beat Generation, Allen Ginsberg. Omdat een van de doelstellingen van Jazz Middelheim 2016 een eerbetoon was aan Ornette Coleman, kon ook Patti Smith niet om hem heen. “Ornette was jazz, hij kon nergens worden ondergebracht”, zo zei ze. “This is for you, Ornette”, waarna ze The Boy, The Beast and The Butterfly voordroeg, waarbij de toehoorder zelf mocht uitmaken wat dit met Coleman van doen had. Het is dat een impressie van zijn Lonely Woman zacht op de achtergrond weerklonk, anders was het raadsel wellicht nooit opgelost geweest. Kort nadien was het moment aangebroken voor de opstanding van de rock bitch Smith: “Feel your fuckin’ freedom”, “aan de kant met die fucking chairs” en “ga op je fuckin’ feet staan”; het hoorde er allemaal bij.

Jef Neve & Typhoon @ Jazz Middelheim 2016 Park Den Brandt Antwerp (B) Jef Neve (piano),Typhoon (vocals, spoken word) Photo © Eddy Westveer www.eddywestveer.com All rights reserved The use of this photo without written permission is prohibited. This photo and more are available in high resolution. Contact me for license to use. VISIT www.jazzisnotdead.com PHOTO 20160814_EW44498
Het concert van Jef Neve en Typhoon was een gewaagd experiment.

Jef Neve, België’s troetelpianist, kwam met een experiment naar Jazz Middelheim: een duo-optreden met Nederlands rapidool Typhoon. Een gewaagde proefneming, die vooral uitviel in het voordeel van Jef Neve. Zijn piano-intermezzi en vooral zijn improvisaties waren schitterend. Het optreden opende met een lang piano-intro, waarna Typhoon zijn grootste hit Als de hemel valt, inzette. De tjokvolle tent hoorde het ademloos aan. “Jef is een van de beste dingen die mij de laatste jaren zijn overkomen”, fleemde Typhoon. “Vanaf de eerste tonen verstond ik zijn taal.” Jef werd er verlegen van.

Je zou het optreden van Jef Neve en Typhoon oneerbiedig kunnen karakteriseren als een levensliedprogramma. Typhoon vertelde, op zijn gemak zittend midden op het podium, over een vervelende periode in zijn leven, die zijn artistieke inventiviteit nogal had aangetast. Ook over een surfvakantie in Australië en het recente huwelijksfeest van Jef Neve. Maar moet – om even in Patti Smithstijl te blijven – een jazzliefhebber de fuckin’ sores van Typhoon aanhoren tijdens een j-a-z-z-concert. Hij komt toch al tijd te kort om al het moois dat jazz kan bieden, tot zich te nemen.

STUFF.

Typhoon voor de jongere festivalbezoeker, STUFF. nóg meer. Helemaal met zijn wervelende lichtshow en donderend gebruik van elektronica. Een donker-dreigende aankondigende stem, à la The Central Scrutinizer op Frank Zappa’s album Joe’s Garage en de weirdo psychedelische klanken van Hawkwind brachten een uitzinnig enthousiasme teweeg. Zelfbewust en voortrazend op nieuwe klanken, verzorgde STUFF. een meer dan opvallend concert.

STUFF. 'Hybrid Love' @ Jazz Middelheim 2016 Park Den Brandt Antwerp (B) Mixmonster Menno (turntables), Andrew Claes (saxophone) Dries Laheye (bass), Joris Caluwaerts (keyboards), Lander Gyselinck (drums) Photo © Eddy Westveer www.eddywestveer.com All rights reserved The use of this photo without written permission is prohibited. This photo and more are available in high resolution. Contact me for license to use. VISIT www.jazzisnotdead.com PHOTO 20160814_EWS2499
STUFF. presenteerde op Jazz Middelheim ‘Hybrid Love’.

STUFF. is Belgisch jongste sensatie, Melanie De Biasio een iets oudere. De zangeres bracht een soort roadtrip, die haar muzikaal door haar geboorteplaats Charleroi voerde. Nu is Charleroi geen echt optimistische stad, maar dat is De Biasio kennelijk ook niet. De suite, die ruim vijf kwartier in beslag nam, maakte van de mens die eerder op de dag had genoten van de muziek op Jazz Middelheim, een regelrechte pessimist. Zo droevig was de tendens van haar suite Blackened Cities. Toch maakte de Belgisch-Italiaanse een betere indruk dan enkele jaren geleden op Middelheim. Nu creëerde Melanie De Biasio een onderbouwde sfeer die was te vergelijken met die van Chris Isaak op de cd Wicked Game. Goed dat haar begeleiders onder wie slagwerker Dré Pallemaerts de muziek naar spannender contreien voerden. En ontoelaatbaar dat ‘La De Biasio’ zich de arrogantie aanmat door beroepsfotografen te verbieden hun werk te doen.

Dré Pallemaerts leidde een dag later het project Seva. Het werd een uitstalling van de rijkdom die de Belgische jazz heeft te bieden. Bill Carrothers, Jozef Dumoulin, Robin Verheyen, Nicolas Thys en Pallemaerts uiteraard, bouwden ieder met eigenzinnige visies aan een fascinerende samenklank. Bijvoorbeeld met repetitieve thema’s, ondergestopt door versieringen, maar altijd herkenbaar. Met als hoogtepunt het stuk Valse Macabre, een soort Nino Rotawalsje, gedragen door de sopraansaxofoon van Robin Verheyen, dat je zomaar de Italiaanse vaudeville in trok. Maar ook een stuk van Erik Satie en goudeerlijke hardbop tekenden de niet te vangen flexibiliteit van dit kwintet.

Tutu Puoane
Tutu Puoane is La Grande Dame van de Belgische jazz.

TWEE TENTEN

Jazz Middelheim speelt zich af in twee tenten. Een enorme, waar de grote namen van het festival zijn geprogrammeerd en een kleinere – de Club Stage – waar musici optreden bij wie de organisatie minder toeschouwers verwacht. Feit was dat dit jaar de Club Stage de interessantste concerten herbergde. Van het jubelende Granvat tot de fantastische vocaliste Tutu Puoane, inmiddels La Grande Dame van de Belgische jazz. Zij had zonder meer in de Main Stage moeten staan. Muziek vormt haar levensverhaal en dat is bijvoorbeeld heel wat aangrijpender dan dat van Typhoon. Zo’n verhaal dient op grootscheepse wijze te worden verbreid; de Club Stage was daar te min voor.

Eric Thielemans solo @ Jazz Middelheim 2016 Park Den Brandt Antwerp (B) Eric Thielemans (drums) Photo © Eddy Westveer www.eddywestveer.com All rights reserved The use of this photo without written permission is prohibited. This photo and more are available in high resolution. Contact me for license to use. VISIT www.jazzisnotdead.com PHOTO 20160813_EW44267
Slagwerker Eric Thielemans slaagde er in met strijkstok aan een fietswiel fraaie klanken te ontlokken.

Opvallend op dit kleinere podium waren ook de concerten van improvisator pur sang Eric Thielemans en Rebirth::Collective. De eerste is een slagwerker, die met een strijkstok nog pakkende geluiden tovert uit een fietswiel op een trom. En met collega-slagwerker Billy Hart zelfs toeliet dat het snuiten van je neus tot muziek kan leiden. Rebirth::Collective is een mini-bigband die met de Nederlandse gitarist Jesse van Ruller werk van de legendarische Ellingtoncomponist, Billy Strayhorn, van nieuwe zomen voorzag.

RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld EDDY WESTVEER en PETER VAN BREUKELEN

Jazz Middelheim 2016
Park Den Brandt Antwerpen, 13, 14 en 15 augustus ’16

www.jazzmiddelheim.be

Lees ook:

Werkt Jazz Middelheim nu al aan zijn eigen requiem?

 

Previous

Werkt Jazz Middelheim nu al aan zijn eigen requiem?

Next

spotify ineke van doorn

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees ook