Als een mens sterft komt er een rouwproces op gang. Behalve als die mens Misha Mengelberg heet. Dan wordt er gefeest. Om de mens Mengelberg zullen de naasten zeker rouwen; om de musicus Mengelberg vierden de overige nabestaanden deze dag in zijn eigen thuishonk, het Bimhuis in Amsterdam, een muzikaal feest. Dat niet alleen de muzikale erfenis van deze grote geest nog eens in herinnering bracht, maar zeker ook de scherpte van diens heengaan wat verzachtte. Misha Mengelbergs geesteskind Instant Composers Pool was het zinderende middelpunt, andere geestgenoten zorgden voor nog meer kaarsjes op de taart.
Op de minuut af kwam de ICP aan gemarcheerd. Achteloos naar het scheen, maar alleen deze opkomst al bezorgde je koude rillingen. En dan moest de eerste noot nog klinken. Het ICP ging er meteen vol in en dat bleef de gehele middag zo. Alle andere musici die zouden aantreden – onder wie pianiste Nora Mulder, trombonist Joost Buis, de altsaxofonisten Benjamin Herman en Michiel van Dijk, pianisten Oscar Jan Hoogland en niet te vergeten Irene Schweitzer – voeren onder de vlag van Misha Mengelbergs geesteskind en dan weet je het wel: vrije muziek die alle richtingen in danste, zichzelf geen beperkingen oplegde, weerbarstig was maar daarbij een grote mate van vrolijkheid opriep. Daarvan getuigde ook het tweede optreden na de opening van de ICP: Joost Buis, Nora Mulder, Michiel van Dijk en trompettist Frank Braafhart. Zij speelden Mengelbergs Dressoir, in 1977 gecomponeerd voor De Volharding, opgedeeld in negen partjes die zo komisch overkwamen, dat de leden van ICP, die op stoeltjes aan de achterzijde van het podium hun volgende beurt afwachtten, zich een kriek lachten.
SCHRAP ZETTEN
De humor kreeg een vervolg toen ICP zich schrap zette voor Picknick, een zesdelige suite waarin Mengelberg grafische aardappels in de partituur had verwerkt. Aldus spreker-van-dienst Ernst Glerum. Terwijl gastspeler Benjamin Herman achter op het podium al vanaf het begin van de middag op zijn saxofoonriet zat te sabbelen en ondertussen vriendelijk lachte naar bekenden in het publiek, danste ICP roekeloos door Picknick. De ritmesectie kon een prachtige vrije improvisatie nauwelijks afwachten om de muziek in de versnelling ‘swing’ te schakelen. Waardoor de rest van het orkest niet kon achterblijven en het Misha Mengelberg Symphony Orchestra weer eens in volle vaart voorbij stoof.
Benjamin Herman met Ernst Glerum en Han Bennink in een aangename blues, Oscar Jan Hoogland en wederom Benjamin Herman, Ernst Glerum en Han Bennink in een stevig stuk swing en de Instant Composers Pool in Kneushoorn tegen de dixieland aanleunend met de klarinetten van Michael Moore en Tobias Delius, het had allemaal met het moment van nú, met het ter plekke creëren van muziek te maken. Evenals het prachtige maar te korte, volstrekt vrije duet van de Zwitserse pianiste Irene Schweitzer met Han Bennink. Wat een voldoening schonk het om haar weer eens te horen. Plus de vreugdevolle vertolking van Habanera van de ICP, met een geheel overbodige maar o zo leuke krijgsdans van Tristan Honsinger op de vioolklanken van Mary Oliver.
Er waren deze middag vele Misha’s te horen – Guus Janssen, Nora Mulder, Irene Schweitzer en Oscar Jan Hoogland. Als er de komende tijd gereïncarneerd moet worden, dan schuif Oscar Jan maar naar voren om de plaats van Misha Mengelberg in te nemen. Hij is even onberekenbaar, even vrij in zijn opvattingen, (bijna) even creatief en zeker even standvastig als het om het verstoren van het klankbeeld gaat. Hoe hij allerlei elektronische troep liet bulderen en janken en daarmee Han Bennink verleidde om met piepkleine fluitjes de zaak nog grondiger te ontregelen, kan hij hebben afgekeken van gitarist Jacq Palinckx. Maar maestro Mengelberg zou hem zeker hebben geprikkeld de chaos nog verder uit te breiden.
HERDENKEN
Na al deze muzikale versnaperingen moest er natuurlijk ook nog even herdacht worden. Programmeur en artistiek directeur van het Bimhuis, Huub van Riel deed dat als eerste, maar cineast Cherry Duyns mikte op een lach en een traan toen hij vooral vertelde over de totstandkoming van zijn documentaire Misha enzovoort uit 2013. Daarin volgt hij de laatste tournee die de leider met zijn ICP ondernam in Engeland. Voordat de opnamen begonnen, had hij met Mengelberg gepraat en gezegd dat de documentaire wel een zinnig verhaal moest worden. Waarop de pianist reageerde met: “Dan doe ik niet mee.” Duyns’ toespraak was even ontroerend als zijn indringende documentaire. Waaruit de allerlaatste verrichtingen van Misha deze middag werden getoond. ICP speelde De Sprong – O Romantiek der Hazen, Mengelberg zat ineengedoken naast het podium, manager Susanna von Canon hield zijn hand vast en Misha floot mee, zo goed en zo kwaad als het nog ging. Zum janken, zo mooi.
Susanna von Canon ontpopte zich hierna plotsklaps als zangeres toen zij op verzoek van spreekstalmeester Ernst Glerum een mopje kwam zingen: Mengelbergs lievelingsliedje The Bear Went Over The Mountain (op de wijs van For He’s A Jolly Good Fellow). Hetgeen de weg baande voor de laatste Mengelberg-compositie van deze middag: Zing Zang Zaterdag. Het publiek werd verzocht mee te zingen, waaraan voor een deel werd voldaan. Volkszang à la ICP, dag Misha.
KOFFIETAFEL
En toen was het tijd voor de koffietafel, gebruikelijk na een uitvaart. De bar van het Bimhuis dacht daar anders over. De La Chouffe’s en India Pale Ale’s ontvluchtten met gang de tapkranen, DJ Michael Vatcher draaide Wild Thing van Jimi Hendrix en de sfeer werd milder en milder en milder. Enne… scharrelde Misha Mengelberg daar nu rond, morsend met zijn kop koffie en zijn sigarettenpeuk? Zal wel niet, of eh…?
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
Herdenkingsconcert Misha Mengelberg
Bimhuis Amsterdam 25 maart 2017
Instant Composers Pool:
Ab Baars – tenorsaxofoon
Tobias Delius – tenorsaxofoon en klarinet
Michael Moore – altsaxofoon en klarinet
Thomas Heberer – trompet
Wolter Wierbos – trombone
Mary Oliver – viool en altviool
Tristan Honsinger – cello
Guus Janssen – piano
Ernst Glerum – contrabas
Han Bennink – slagwerk
Gasten:
Joost Buis – trombone
Michiel van Dijk – altsaxofoon
Benjamin Herman – altsaxofoon
Frank Braafhart – trompet
Nora Mulder – piano
Oscar Jan Hoogland – piano
Irene Schweitzer – piano
