Vorig jaar tijdens November Music was een hele dag gereserveerd voor componist-musicus John Zorn. Het was een waagstuk dat goed uitpakte: met volle zalen en vooral een tevreden Zorn. Zo tevreden dat hij de organisatie vroeg of hij dit jaar weer kon komen. Een aanbod dat met twee handen werd aangegrepen. Zo maakte John Zorn er dit jaar op verschillende locaties met ouder en spiksplinternieuw werk opnieuw een gedenkwaardige dag van, met reden een bijZORNdere dag.
De dag werd begonnen met een documentaire van Mathieu Amalric over de afgelopen twee jaar van Zorn. Het echte werk begon net als vorig jaar met een orgelconcert in de Sint-Janskathedraal. Vorig jaar speelde hij The Hermetic Organ Office No. 18, dit keer No. 21, een stuk dat met donderende pedaaltonen als een traditioneel kerkorgelstuk begint, maar al binnen de kortste keren op een typische Zorn manier ‘ontregeld’ wordt door dissonanten, klagende hoge noten en zelfs een paar keer door een gierende saxofoon. Spannend waren de call-and-response-motieven die de hoge en lage orgeltonen met elkaar aangingen. Het stuk dat een half uur duurde werkte als een frisse ochtenddouche en zette de luisteraar meteen op scherp.
PETRA HADEN
Het was een concert dat voorlopig niet werd geëvenaard. Zeker niet door Petra Haden die liedjes van Zorn op teksten van Jesse Harris zong. Niet slecht maar ook niet bijzonder, deels ook omdat de liedjes van Zorn tamelijk doorsnee waren. Harris mocht als tekstschrijver ook op het podium staan. Op voorwaarde dat hij zijn gitaarversterker zo zacht mogelijk zette. Bovendien zong hij in een van de nummers met Haden mee. De vraag drong zich op of Petra Haden daar ook had gestaan als zij niet de dochter van contrabassist Charlie Haden was geweest.
Het optreden was desondanks de moeite waard, dankzij het trio van gitarist Julian Lage. Lage is nog tamelijk onbekend in ons land hoewel hij hier al eerder was. Hij schuwt het experiment zeker niet, terwijl zijn muziek toch altijd glasheldere en melodieus blijft. Beïnvloed door blues en country and western is hij een van de grote gitaartalenten van nu. We zagen hem later die dag terug met gitarist Gyan Riley, waarbij op het laatste moment aan dit duo Bill Frisell was toegevoegd. Het trio speelde op akoestische gitaren een set van grote schoonheid en ook hier stond Lage op de voorgrond met technisch perfect gitaarspel, een snufje zigeunerjazz hier, en daar een vleugje volksmuziek. De zesdelige suite Midnummer Moons was een zinderend hoogtepunt van de dag, ook tot verrassing van Zorn die zich na afloop in de armen van dit drietal stortte.
In de Willem Twee Concertzaal en in de Grote Kerk liet Zorn een heel ander aspect van zijn multi-talent horen. Zorn is ook componist van hedendaagse klassieke muziek. Hij had speciaal voor de Nederlandse fluitiste Felicia van den End het op een theorie van Freud gebaseerd stuk Nachträglichkeit gecomponeerd, dat zij met het JACK Quartet, twee violen, altviool en cello, uitvoerde. Nog drie andere recente stukken die de fascinatie van Zorn voor Freud belichaamden – waaronder de compositie Freud – werden door de cellisten gespeeld. De set werd afgesloten met het lange The Alchemist uit 2011 voor het JACK Quartet.
BARBARA HANNIGAN
In de stampvolle Grote Kerk lag de focus op vocaal en zong de Canadese sopraan Barbara Hanningan indrukwekkend Zorns compositie Jumalatteret. Hierin koppelde Hannigan de klassieke vocale traditie met zuchten en het uitblazen van valse lucht. Jumalatteret is een liederencyclus die de goden aanbidt, met teksten uit het epische Kalevala, een collectie van Finse mondelinge traditionele verhalen die in 1835 werd gepubliceerd. Veel bezoekers, onder wie Reinbert de Leeuw met wie ze veel heeft gespeeld, waren speciaal voor Hanningan gekomen. Immers op haar terrein van hedendaagse gecomponeerde muziek is zij een van de beste sopraanzangeressen.
Het tweede deel in de Grote Kerk was de compositie The Holy Vision, meerstemmig gezongen door een vrouwenkwintet. Het stuk – complex, soms atonaal en minimalistisch – uit 2012 is opgedragen aan de middeleeuwse filosofe, mysticus en wetenschapper Hildegard von Bingen en al meerdere malen door dit kwintet gezongen. Het beëindigde op een zeer bijzondere manier dit aspect van Zorn.
Zelf gaf Zorn een altsaxofoonsolo van een half uur. Hier liet hij vooral horen hoeveel verschillende geluiden hij uit zijn saxofoon of alleen zijn mondstuk kan halen. Van doedelzak tot een kippenhok waarin zojuist een bronstige haan was losgelaten. Of hij ging een kakelend gesprek aan met een van de poppen in het Jheronimus Bosch Art Center. Het deed een beetje denken aan het geluidsonderzoek van de jaren zeventig. Maar eind goed al goed moet Zorn gedacht hebben.
COBRA
Hij bracht zijn spectaculaire project Cobra dat hij al in 1984 uitvond, weer eens ten gehore. In Cobra gaat een grote groep door de wol geverfde muzikanten, in dit geval elf, aan de gang zonder muziek, voor hun neus alleen een A4’tje met de verklaring van bordjes die Zorn omhoog houdt. Het is instant composing avant la lettre. Zorn is voorzegger, ‘prompter’ zoals hij het zelf noemt, zit aan een tafeltje en steekt gekleurde bordjes met cijfers of letters in de lucht. Die staan voor een bepaalde actie die de muzikanten moeten uitvoeren. Het bordje 1 staat voor sound mood 1, de letter T voor ‘thumble’ en zo verder.
Als Zorn een petje opdoet moet de solist doorgaan en iedereen kan door het opzetten van een haarband soleren of door het opsteken van vingers aangeven wie ze willen laten spelen. Alles bij elkaar is dit een recept voor totale chaos, maar dankzij Zorn die de grenzen van het pad steng bewaakt is dit vooral een vrolijke manier om de musici uit hun comfortzone te halen. De musici hadden er de grootste lol in en wisten dat plezier op de volle zaal over te brengen.
GENT JAZZ
Wie dit allemaal gemist heeft of nog een keer wil genieten krijgt een herkansing op 9 juli 2019 als Zorn met zijn project Bagatelle met dertig musici onder wie Joey Baron, Dave Douglas, Craig Taborn, Marc Ribot en John Medeski, de hele dag een podium krijgt op het Gent Jazz Festival.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
November Music 2018 – John Zorn
Sint-Janskathedraal, Theater aan de Parade, Willem Twee Concertzaal, Jheronimus Bosch Art Center, Noordbrabants Museum, Grote Kerk, Verkadefabriek. ’s-Hertogenbosch, 5 november 2018
The Hermetic Organ Office No. 21
John Zorn – kerkorgel
Songs For Petra
Petra Haden – zang
Julian Lage – gitaar
Jesse Harris – gitaar, zang
Jorge Roeder – contrabas
Kenny Wollesen – drums
Chamber Music
JACK Quartet, Michael Nicolas/Felicia van den End
Solo Saxophone
John Zorn – altsaxofoon
Midsummer Moons
Julian Lage – gitaar
Gyan Riley – gitaar
Bill Frisell – gitaar
Jumalattaret
Barbara Hannigan– zang
Steve Gosling – piano
The Holy Vision – zang
Sarah Brailey – zang
Elizabeth Bates – zang
Eliza Bagg – zang
Rachel Calloway – zang
Kirsten Sollek – zang
Cobra
Julian Lage, Matt Hollenberg, Bill Frisell – gitaar
Okkyung Lee, Michael Nocolas, Jay Campbell – cello
Jorge Roeder – contrabas
Craig Taborn – piano
Ikke Mori – elektronica
Caro Baptista – percussie
Kenny Wollesen – drums
John Zorn – voorzegger
