Hij is nog geen jaar dood en nu al wordt een deel van zijn muzikale nalatenschap in de lange rij van jazzklassiekers geplaatst. Of ‘standards’ zoals vele legendarische composities in het jargon van jazzmuziek worden omschreven. Misha Mengelbergs werk was in brede kring al bekend, door de eigen interpretaties van The Quartet-NL zal die kring als een steen in een vijver uitbreiden.
Alsof de gloriejaren vijftig en zestig van de Afro-Amerikaanse muziek herleven, zo was het klankbeeld én de sfeer in muziekpodium Paradox. Het podium swingde dat het een lieve lust was, de volle zaal zo mogelijk nog meer. Vier bleekschetige musici die de zwarte jazztraditie – wat die ook moge zijn – als melk uit een pak lieten lopen, de composities van Misha Mengelberg ontdeden van diens grilligheid en er knallende jazzinterpretaties van maakten. Zou jazz niet altijd zo moeten zijn?
COMPROMISLOOS
Het werk van Misha Mengelberg is onberekenbaar, humoristisch, brutaal, compromisloos en daardoor nogal eens ontoegankelijk voor wie niet helemaal goed wil luisteren. Het ligt voor het grootste gedeelte ingebed in de door hem opgerichte Instant Composers Pool, een gezelschap bevrijde zielen dat de mafheid van aartsvader Mengelberg adembenemend tot leven wekte. Toen Mengelberg op 3 maart 2017 stierf lag dat oeuvre zó vast en zo zou het blijven. Tenminste, als op oudejaarsavond 2013 Han Bennink, Ruud Jacobs, Benjamin Herman en Peter Beets zich niet hadden verenigd binnen de muziek van Misha Mengelberg. Daardoor zijn naast de interpretaties van de Instant Composers Pool nieuwe ontstaan. Deze dus, waarvan een deel hier wordt omschreven.
Titels van Mengelbergcomposities zeggen vaak al genoeg over zijn relativerende opvattingen als componist: De Lachende Dwerg, Wij Gaan Naar De Italiaan en Een Beetje Zenuwachtig. Of deze: Driekusman Total Loss, Rollo 2 en De Sprong, O Romantiek der Hazen. Deze drie werden live vertolkt. Het laatste, misschien wel Misha Mengelbergs favoriete compositie is bij The Quartet-NL The Romantic Jump of Hares getiteld. Wat een uitvoering! In handen van deze reuzen werd het een fraai uitgewerkte, emotionele nachtclubblues. Met Benjamin Hermans fluwelen toon als die van Ben Webster, ook al werd deze vertolkt op altsaxofoon. Alleen zijn frasering al, daar werd je bepaald stil van. En wat te denken van Kwela P Kwana – pas sinds vorige week op het repertoire – Misha Mengelbergs eerbetoon aan de Zuid-Afrikaanse tenorsaxofonist Dudu Pukwana, die ooit deel uitmaakte van de Instant Composers Pool. Dat deed Han Bennink ook en dus legde hij de kern van Kwela P Kwana even uit – nou ja: “Louis Moholo, Chris McGregor, Harry Miller…” en dan BAM, knalde Bennink keihard het intro van het stuk in. Met als resultaat een adem stokkend brok kwelamuziek.
RETRAITE
Benjamin Herman, Han Bennink, Ernst Glerum – “Ruud Jacobs heeft even een retraite”, aldus Peter Beets – en hijzelf kennen we allemaal uit de groepen waarin ze spelen. Maar binnen The Quartet-NL tonen ze nieuwe gezichten. Misschien op Bennink na treden ze allen buiten zichzelf. De schrijver van deze recensie herinnert zich nog een concert van het Rita Reys Quartet in Tilburg in maart 2012. Grande Dame Reys stuurde met boze blikken en ongeduldige gebaren pianist Peter Beets voortdurend de richting in die zíj wilde. Deze avond was daar geen sprake van: Peter Beets had niet alleen het juk van Oscar Peterson van zich afgeworpen, ook dat van Rita Reys. Hij musiceert glorieus, zelfbewust, stuwend en in de bedding van grote pianoreuzen vooral trouw aan zichzelf. “Dit is de beste band waar ik ooit in heb gezeten”, lachte hij tussen twee nummers door. En dat was te horen. Wie had een jaar of zes geleden kunnen denken: Peter Beets en kwela?
Benjamin Herman is een alleskunner op altsaxofoon en dat kwam hem hier uitstekend van pas. Han Bennink was de straffe motor die de ritmes in een plaatstalen greep hield en Ernst Glerum? Hij behoort wellicht tot de meest onderschatte contrabassisten van dit land. Glerum zag kans de ritmes van Bennink mede te voeden en tegelijkertijd de vingers van zijn linkerhand geen seconde rust te gunnen. Als mieren kropen ze over de snaren, met melodieuze blokken als gevolg.
HOGEPRIESTERS
De musici van The Quartet-NL zijn hogepriesters van harmonie en melodie. Hoe dat valt te rijmen met de oorspronkelijke composities van Misha Mengelberg? Die weliswaar sterk van opbouw zijn en vaak harmonisch gegrondvest, maar wier dwarse karakters nogal eens naar zijsporen leiden. Peter Beets gaf er na afloop van het concert wellicht een mooie verklaring voor: “Ik speel in een stuk bijvoorbeeld een en drie en daarna twee en vier. Ik weet dan dat vijf en zeven ook nog komen. Misha dácht daar niet eens aan. Hij deed gewoon twee noten.”
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN
The Quartet-NL – Jazz From Holland
Paradox Tilburg, 9 februari ’18
Benjamin Herman – altsaxofoon
Peter Beets – piano
Ernst Glerum – contrabas
Han Bennink – slagwerk
