Het kan niet op. Nadat vorig jaar nooit uitgebrachte muziek van het John Coltrane Quartet werd uitgebracht als ‘Both Directions at Once – The Lost Album’, is het nu weer raak. Eind september verschijnt het album ‘Blue World’, met muziek die het klassieke John Coltrane Quartet in 1964 opnam voor een Canadese film.
Hoe het kan dat de muziek voor de Canadese art-film Le chat dans le sac verloren was gewaand en nu pas is ontdekt? Het antwoord is simpel: de opnamen werden niet genoteerd in het logboek van de Van Gelder Studio in Englewood Cliffs, New Yersey, de vaste plek waar het John Coltrane Quartet al zijn stukken voor het label Impulse!, opnam. De acht composities op het nieuwe album Blue World werden vastgelegd op 24 juni 1964. Een belangrijk jaar in de ontwikkeling van Coltrane en de zijnen, want een paar weken eerder werd Crescent opgenomen, in december gevolgd door A Love Supreme. Het was de periode dat Coltrane’s unieke kijk op jazz volop in ontwikkeling was en de aanloop betekende naar zijn free-jazzperiode. En het klassieke John Coltrane Quartet – met pianist McCoy Tyner, contrabassist Jimmy Garrison en slagwerker Elvin Jones – hoogtijdagen beleefde.
DE KAT IN DE ZAK
Coltrane was voor de filmmuziek van Le chat dans le sac (De kat in de zak) gevraagd door de regisseur ervan, Gilles Groulx, een belangrijke naam binnen de filmindustrie in Quebec. De regisseur kende contrabassist Jimmy Garrison en die bracht hem in contact met Trane. Groulx, een enorme bewonderaar van Coltrane’s muziek, was gegrepen door de French New Wave, waarvan Jean-Luc Godard de grote aanstichter was. Regisseurs van Franse films kozen voor de soundtrack graag jazzmuziek. Denk daarbij bijvoorbeeld aan L’Ascenseur pour l’echafaud van Louis Malle, die Miles Davis verzocht muziek voor de film te schrijven. Of aan Roger Vadims Les Liaisons Dangereuses, waarvoor Thelonious Monk – overigens minder gewaardeerde – muziek schreef.
Gilles Groulx koos voor John Coltrane. Hij had belangrijke argumenten om Trane over te halen. De regisseur omhelsde politieke ideeën die alles met vrijheid hadden te maken en een kruising waren tussen marxistische filosofie en de esthethiek van Bertold Brecht. Le chat dans le sac, zijn fictieve documentaire met voor het eerst de lengte van een speelfilm, handelt over de achterstelling van de Francofiele bevolking van Quebec, waarmee Gilles Groulx een parallel trekt naar antikoloniale ontwikkelingen uit dat tijdvak.
ONDERDRUKKING
Coltrane sprak die aanpak zeer aan. De tenorsaxofonist is altijd bezig geweest met de onderdrukking van mensen, niet alleen waar dit gebeurde vanuit racistische achtergronden. Zeker ook ging zijn aandacht uit naar gebieden waar door oorlogsgeweld of dictatoriale machtsuitoefening mensen leden en/of stierven. Stukken als Liberia (vastgelegd op het album Coltrane’s Sound) en Africa (uitgekomen op The Complete Africa/Brass Sessions) waren rechtstreekse verwijzingen van de musicus die als geen ander streed voor vrijheid en onafhankelijkheid van het individu.
Coltrane ging op Groulx’ verzoek in en begon met het samenstellen van de muziek, zonder dat hij ook maar een glimp had gezien van Le cat dans le sac. Hij besloot nieuwe visies op bestaand materiaal te creëren. Zo komen er op Blue World drie versies van Village Blues, twee van Naima en een van Like Sonny en Traneing In. Plus een bewerking van Blue World. Voor Coltrane was dit een nieuwe manier van werken. Op het podium ontstonden tijdens concerten sowieso nieuwe versies, maar in de studio had hij zich hier nog niet aan gewaagd.
HARMONISCH RAAMWERK
Interessant op Blue World is het titelstuk. Coltrane had het harmonische raamwerk ontleend aan Out of This World van Harold Arlen en Johnny Mercer. Coltrane had Blue World al in 1962 ondergebracht op de elpee Coltrane. Opvallend is dat de versie voor de film een helderder tempo kent en dat zijn solo op tenorsaxofoon een voorstudie lijkt voor A Love Supreme, in het bijzonder voor Acknowledgment, het eerste deel van deze vierdelige suite.
De sessie in de Van Gelder Studio werd opgenomen op een kwart-inch analoge mono-band. De opname was zoals gebruikelijk in handen van Rudy Van Gelder die de muziek ook mixte. Groulx, die aanwezig was bij de opname, nam de mastertape mee naar Canada. Van de originele 37 minuten durende opname, gebruikte hij slechts tien minuten voor Le chat dans le sac.
John Coltrane was een workaholic avant-la-lettre. Hij werkte in de eerste helft van de jaren zestig als een bezetene aan nieuwe composities en een nieuw geluid en luisterde volop naar een nieuwe inspiratiebron, Indiase muziek. Van Coltrane is bekend dat voor hem dag- of nachturen nauwelijks verschil maakten. Daardoor kon het gebeuren dat hij de musici van zijn kwartet midden in de nacht uit kroeg of bed belde met het commando: ‘Op naar Rudy Van Gelder’. Dat gebeurde in april en juni 1964 voor de opnamen van Crescent en in december voor A Love Supreme. Waarbij het zomaar zou kunnen zijn dat de stukken die nu zijn gebruikt voor Blue World een tussendoortje betekenden voor het zo actieve John Coltrane Quartet. Hetgeen aan de muziek uiteraard niet is af te horen.
GEREMASTERED
Blue World wordt op 27 september uitgebracht op het label Impulse!/UMe. Kevin Reeves van Universal Music Mastering heeft Blue World geremastered vanaf de originele mastertape.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s CHUCK STEWART
Bij de totstandkoming van dit artikel heeft JazzNu onder meer gebruik gemaakt van gegevens van National Public Radio America.
