Sanna van Vliet droeg het JAZZ-tafettestokje van oktober. Zij gaf het voor deze maand over aan Tineke Postma. JazzNu zocht op diverse manieren contact met de altsaxofoniste, maar toen een datum in zicht kwam, liet Postma het afweten: te druk. Waarop Sanna van Vliet werd geconsulteerd voor een nieuwe kandidaat. Sanna hoefde niet lang na te denken: Lilian Vieira is de onbetwiste nieuwe stokjesdrager. De Braziliaans-Nederlandse zangeres heeft naam gemaakt met de formatie Zuco 103, maar speelde en speelt eveneens met jazz-, soul-, funkbands en dj’s. Haar voorkeur gaat uit naar verbindingen met muziek uit haar vaderland. Kort nadat zij in 1999 in Nederland kwam wonen, stichtte zij het kwartet Bacan. Met de jazzmusici Stefan Kruger en Stefan Schmid richtte zij de nog altijd succesvolle formatie Zuco 103 op. De zangeres leidt ook de Lilian Vieira Grupo. Daarnaast is zij docent aan de conservatoria van Amsterdam en Rotterdam. Bij die laatste instelling studeerde zij af als zangeres. Eerder al trad zij op met Lilian Vieira’s Samba Soul. Lilian Vieira ziet zichzelf niet als jazzzangeres – “Ik kan me immers niet uitdrukken in een taal die niet van mij is” – maar op de warme manier waarop zij over jazz speekt, kan het niet anders dan dat deze muziekstijl volop door haar aderen stroomt. En zij een waardige JAZZ-tafette stokjesdrager is.
Waar ben je op dit moment mee bezig?
Vanwege de viering van het 20-jarig bestaan van Zuco 103 zijn we nu met een tournee bezig. Ook ben ik druk met een nieuwe cd, die half 2020 uitkomt. En ik ga muziek opnemen van Michael Franks, met arrangementen van Roeland Jacobs. Wanneer die uitkomt is nog niet bekend. Daarnaast geef ik les aan de conservatoria van Amsterdam en Rotterdam. En ik zing. Waarbij ik mijzelf niet zie als jazzzangeres. Ik kan me immers niet uitdrukken in een taal die niet van mij is. Mijn moeder is zangeres, vader percussionist. Ik ben gek op traditie, maar vind veel stijlen erg mooi. Ik ben opgegroeid ten tijde van de dictatuur in Brazilië. In popmuziek kon toen niet alles worden gezegd. In Brazilië had ik geen enkel contact met jazz, in Nederland leerde ik de muziek van Chick Corea en Weather Report kennen. En daarna ontmoette ik Stefan Kruger, hij komt echt uit de jazzwereld.
Welke herinneringen aan je carrière zijn je het dierbaarst?
Dat zijn er vele. Ik denk aan mijn studie aan het conservatorium, het afstuderen daar. Vooral ook aan mijn periode met de Lilian Vieira Grupo met Wiboud Burkens, Marijn van der Linden, Udo Demandt en Breno Viricimo en de muziek die wij samen schreven voor drie cd’s, waar ik ontzettend tros op ben. De tijd met Zuco 103 is mij ook bijzonder dierbaar. Eén moment blijft me helder bij: ons optreden op Lowlands. Ik dacht dat dit festival niet echt onze plek kon zijn, ik vond het heel eng om daar op te treden. Maar de mensen reageerden zo ontzettend goed. Ik kreeg een brok in mijn keel, wist niet wat te zeggen.
Waarom doe je graag wat je doet?
Bestaan er mooiere dingen dan muziek maken? Je volgt er niet de gemakkelijkste weg mee, maar de relatie met muziek is fantastisch.
Wanneer is je passie voor jazz ontstaan?
Ik ben afkomstig uit een niet zo rijk milieu. Thuis was er een radiostation, dat de hele dag muziek uitzond. Op een dag hoorde ik Billie Holiday, zij intrigeerde me mateloos. Nadien kwam ik op een markt een plaat tegen uit de serie ‘Giants of Jazz’: Useless Landscape, muziek van Carlos Jobim, gezongen door Ella Fitzgerald. Dat werd mijn eerste eigen elpee. Ik ben helemaal verliefd geworden op dat album, leerde alle scats erop uit mijn hoofd. Sindsdien kan ik niet meer om jazz heen.
Van welke ontwikkeling in de jazzgeschiedenis had je onderdeel willen zijn?
De jaren zeventig. Tijdens de dictatuur in Brazilië werd televisie een feit. Ik maakte zodoende kennis met het collectief Braziliaanse musici Oclube da Esquina, met onder andere Milton Nascimento. Zij brachten een mix van kerkmuziek, rock, jazz en Afrikaanse muziek. Hoewel mensen in Brazilië toen tamelijk monddood waren, was er wel deze muziek, die ondanks de censuur rare dingen zei. Zij raakt me nog steeds.
Wat is het bizarste dat je ooit mee hebt gemaakt tijdens een concert?
Vooropgesteld, zonder bril zie ik weinig. Ik verbleef eens in een hotel in Duitsland. Ik zat aan het ontbijt, toen ik een man opmerkte die mij onafgebroken zat te bekijken. Hij blééf maar kijken. Op zeker moment gebaarde ik: wat moet je nou? Maar hij gaf geen krimp. Tot ik mijn bril opzette en zag dat die man zijn bril op zijn voorhoofd had geschoven. Omdat ook hij zat te eten en naar zijn bord keek, leek het of die wat donkere bril zijn ogen waren die mij steeds aankeken… Een andere situatie was tijdens een concert. Ik meende een donkere man in het publiek te herkennen. Toen het licht aanging en ik mijn bril opzette, bleek het een blanke man te zijn.
Waar vind je inspiratie?
In muziek luisteren. En van het dagelijks leven. De muziek van Zuco 103 is heel erg geïnspireerd door het leven van nu. Daarmee kun je altijd een verhaal vertellen. Ik heb de laatste dagen veel geluisterd naar Hermeto Pascoal. Hij maakt onder meer muziek van de geluiden van een typmachine en een fluitketel. Ik ken zijn muziek wel, maar nu beleef ik een periode waarin ik er weer vaak naar luister.
Wat is het spannendste dat je ooit hebt ondernomen?
Mijn komst naar Nederland, dertig jaar geleden. Je komt terecht in een cultuur die niet van jou is en een keerpunt in jouw leven betekent. Heimwee is nooit weg, die wordt verdeeld over twee werelden. Als ik in Brazilië ben, mis ik Nederland heel erg. En hier mis ik Brazilië. Ik was 23 jaar toen ik naar Nederland kwam, ik leef hier nu langer dan in Brazilië. Ik heb wel het gevoel dat ik hier niet doodga. Ik mis de lichtval van Brazilië, de traditionele elementen roepen me steeds terug. Ik geloof dat ik nog veel van Brazilië moet leren. Vreemd hé, ik leef van de muziek van mijn land en ik woon hier.
Welk muziekstuk of album heeft voor jou een speciale betekenis?
Elis and Tom van Elis Regina en Tom Jobin. Het is zo’n mooie plaat, gemaakt door twee artiesten uit totaal verschillende werelden, ieder met een eigen oordeel. Ze laten alles varen en gaan gewoon muziek maken. En Delírio Carioca van Guinga draag ik in mijn hart, zó sfeervol, deze muziek raakt me echt in mijn hart.
Wat neem je altijd met je mee?
Een elastiek voor mijn haar. En een open mind, ik probeer altijd open te staan om verrast te worden.
Welke actualiteit heeft je aandacht?
De politieke situatie in Brazilië intrigeert me. Het is zo’n mooi warm land en het volk is zo verdeeld in links en rechts. Hoe is het toch zo ver gekomen, dat mensen zo’n hekel aan elkaar hebben? Ik ben benieuwd hoe ver dat zal gaan. Beide groepen hebben ook nog eens dezelfde vijand.
Wie is je grote voorbeeld buiten de jazz?
Jorge Amado, een schrijver uit Bahia, die me direct met zijn boeken kan meenemen naar zijn prachtige omgeving.
Wat intrigeert je aan je instrument?
De stem is een deel van mijn lichaam. Die is altijd afhankelijk van je gemoed, of je blij bent of verdrietig. Bovendien wordt de stem geregeerd door de omgeving, daar ben je afhankelijk van. Ik besefte nooit hoe belangrijk dit alles is, tot ik knobbels op mijn stembanden kreeg. Ik moest worden geopereerd, waarna het heel lang duurde voordat ik weer kon werken. Op het moment dat ik mijn stem kwijt raakte, werd ik daar zo geobsedeerd van, dat ik dacht dat ik niet meer bestond. Maar daarna is de stem erg sterk terug gekomen.
Wat heb je geleerd van je muziek?
Dat ik zoveel verschillende wereld heb kunnen leren kennen. Het gaat niet zozeer over arm of rijk, maar muziek is de deur naar werelden die ik niet kende of nog steeds niet ken.
Wat wilde je vroeger altijd worden?
Verpleegster en lerares. Over muziek heb ik nooit nagedacht, die is altijd onderdeel van mijn leven geweest.
Wanneer ervaar je de vrijheid te falen?
Ik heb er een hekel aan om fouten te maken. Als ik besef dat dit toch is gebeurd, kunnen we gewoon verder gaan. Ik laat er mijn leven niet door leiden. Als ik zing ben ik me zeer bewust van een valse noot en als die dan toch komt, moet ik er gewoon om lachen.
Welke ontwikkeling in de jazz juich je toe?
De open deuren naar de jeugd. Programma’s om jonge musici kennis te laten maken met jazz. Een meisje van zeventien jaar, dat naar Milton Nascimento vraagt, geweldig!
Met wie werk je graag samen?
Met iedereen. Ik hou immers van zoveel verschillende stijlen. Maar dan wel met mensen die een open geest hebben. Ik ben een bofkont, omdat ik de kans heb gehad zoveel musici te leren kennen. En natuurlijk speel ik graag met Zuco 103 en met mijn eigen band.
Welke dromen liggen nog voor je?
Ik denk wel eens: hoe zou het zijn met Zuco 103 in Brazilië op te treden? Ik denk niet dat de mensen daar er voor open staan. Hahaha, als ik heel eerlijk ben heb ik geen plannen of dromen voor de toekomst. Er gebeuren nu al zoveel mooie dingen.
Aan wie geef je het Jazz-tafette stokje door?
Aan pianist Gideon van Gelder. Zijn liedje Lullaby is een van de mooiste nummers die ik ooit heb gehoord. Zijn muziek raakt mij echt. Ik heb een kleine toer met hem gedaan en geconcludeerd dat hij niet van deze wereld is. Zijn muziek pakt je volledig. En bovendien is Gideon een echte gentleman.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
