Een orkest dat de passie van vrijheid predikt, maar partituren op de lessenaar heeft staan die voor 95 procent blijken uitgeschreven. Gespeeld door virtuozen? Vergeet het maar. Bij Flat Earth Society kunnen ze die niet gebruiken. Leider/componist Peter Vermeersch luistert naar Edgar Varèse en André Hazes. “En alles wat er tussen zit. Wij maken bastaardmuziek.”

Een orkest laten klinken als een verkouden fanfare. Met als muzikale erfenis daar doorheen zwevend de orkestklanken van Duke Ellington en Sun Ra. De Zehn Märsche (voor harmonieorkest) van Mauricio Kagel en de humor in de muziek van Frank Zappa en het Willem Breuker Kollektief. Als inspirerend pepmiddel wat werk van schilder, dichter en publicist Kurt Schwitters. En er geen ‘showke’ van maken. Dit alles is de opdracht die Peter Vermeersch meegeeft aan ‘zijn’ musici van Flat Earth Society, wellicht het meest in het oog springend jazzorkest van België.

Peter Vermeersch in zijn studio in Gent.

De muziek van Flat Earth Society (FES) is ongrijpbaar, niet te catalogiseren. Het is een kolkende mengelmoes van jazz, vrije improvisaties, gecomponeerde hedendaagse muziek, flarden swingorkest, filmmuziek, frêle ballades, Arabische haremklanken, Oosteuropese brassbands en overdonderende big-bandimpressies. De veertien Belgen brengen een weergave van het leven, dat zich in deze moderne maatschappij als flitsen in de tijd aandient.

VEERTIEN MUSICI

En dat met veertien musici. Vijf koperblazers en vijf rietblazers, piano, contrabas, slagwerk en vibrafoon. Dat is de bezetting waarmee FES die mooie muziek maakt en van welk aantal Peter Vermeersch niet wil of kan afwijken. “Als ik zeg dat een bezetting van veertien musici minimaal is, dan betekent dit dat er niets of niemand meer kan wegvallen. Als er één persoon tussenuit valt, kunnen het er even goed vijf zijn, want ik moet dan alle repertoire herschrijven. Dat betekent voor het orkest een repetitie van drie uur, maar voor mijzelf zes maanden werk. In die zin is er bij ons geen sprake van jazz”, voegt hij eraan toe.

Het is derhalve niet wat het lijkt. FES mag een bende vrijgevochten vogels zijn, er zit een dwingend concept achter. Bijvoorbeeld over hoe de muziek tot stand komt. “Het merendeel krijgt bij mij thuis vorm”, legt Peter Vermeersch uit. “Er zijn ook anderen die stukken schrijven. Tijdens repetities zien we wat haalbaar is. Meestal blijven we bij de oorspronkelijke partituur. Dan volgt er een aantal afspraken. Ook a-typische, maar niet voor de musici, die al zo lang bij elkaar zijn. Een solo bepaalt veel minder de orkestklank dan je zou denken. Als we eenmaal hebben beslist wie er een solo voor zijn rekening neemt, blijft die in 95 procent van de gevallen bij die persoon. Partituren zijn minutieus uitgeschreven, behalve die voor de drums. Daar heb ik tips voor.”

“Voor mij zijn drums en contrabas een soort motor die ik niet kan regelen. Ik kan wel veel aangeven. Soms kom ik met een infantiel basisidee, het is dan aan Teun (Verbruggen) en Kristoff (Roseeuw) om die motor er in te slaan. En soms werken stukken niet. Daarom is de bezetting van FES ook zo belangrijk. Je kunt bijvoorbeeld wel een goede drummer zijn, maar er bij FES niets mee kunnen. Een drummer vervangen we dus ook niet zomaar, dan gaat er teveel aan de fundamenten stuk. Onze bedrijfscultuur is overigens dat we in principe niemand vervangen. Soms is de realiteit natuurlijk anders en moeten we tijdens een concert plaatsvervangers hebben. Maar meer dan twee doen we nooit. Op den duur hebben we vaste vervangers gekregen. Vanaf het begin van de groep, in 2000 hebben we het zo gedaan. Dan zagen de musici: dit is de ethiek, Peter rekent op ons. Al snel deden zij hun uiterste best de agenda’s op elkaar af te stemmen.”

“Ik denk niet dat vrijheid echt bestaat”.

DE PLATTE AARDE

De naam Flat Earth Society doet bevreemdend aan. Hij ontstond toevallig. “Hier in Gent woonden twee Engelse musici. Ze zochten een saxofonist. Zo kwam ik erbij. In de buurt in Leeds waar ze vandaan kwamen was een organisatie die ervan uitging dat de aarde plat is: Flat Earth Society. Die naam kozen we voor ons trio. Nadien werd er uitgebreid tot een bezetting van negen mensen en later nog meer. De Engelsen gingen terug naar hun land, waarna ik de band ging inschakelen voor bepaalde produkties. We kregen de smaak te pakken en gingen met de groep verder. De naam hebben we toen maar behouden.”

Componist Peter Vermeersch, die klarinetten, saxofoon en toetsen speelt, was in 1988 ook oprichter van de Belgische avant-garde rockjazzband X-legged Sally. De bedoeling was om muziek te componeren voor dansprodukties, voornamelijk van choreograaf Wim Vandekeybus. De groep kreeg al snel internationale uitstraling, onder meer doordat de Amerikaanse basgitarist Bill Laswell de eerste twee cd’s van X-legged Sally produceerde. De groep ging in 1997 uit elkaar, waarna Vermeersch A Group oprichtte. “Die kende totaal geen succes, rock werkt toch op een andere manier”, blikt hij terug op die periode. Maar daarmee was wel de loper uitgerold voor Flat Earth Society.

Flat Earth Society startte “in een vlaag van overmoed met zeventien of achttien mensen”, zegt Vermeersch. “Daar hebben we een jaar of drie mee gespeeld, maar toen was duidelijk dat dit niet werkte. Er moesten mensen weg. Dat was pijnlijk. We bleven over met vijftien man en sinds vorig jaar met veertien. Accordeonist/zanger Wim Willaert heeft ons verlaten en is beroepsacteur geworden. Hij was er toch al meer voor de ‘présence’. Hij is een goede muzikant maar technisch beperkt. Niet erg, want een orkest met alleen maar virtuozen is niet interessant. Zijn plek is niet meer ingevuld. We moesten van de overheid toch al zeven procent besparen, dus dan hanteren we die lege stoel als argument”, lacht Peter Vermeersch uitbundig.

STUREND

Bij FES is de partituur zeer sturend en gedetailleerd. Maar er zijn ook veel vrije momenten. “Ik denk niet dat vrijheid echt bestaat”, zegt Peter Vermeersch hierover. “Naarmate de nummers groeien, ontstaat er iets. Uit wat vast ligt, ontstaat communicatie. In ieders kop zit een kompas. Ik houd erg van dingen die vastliggen en ook van vrijheid. En alles wat daar tussen ligt. Daardoor gaat het bij ons veel verder. Je kunt namelijk ook in de arrangementen soleren, dat hoeft niet per se in soli.”

De enorme hoeveelheid invloeden, waaruit is die voortgekomen? “Ikzelf ben een soort veelvraat. Ik ben nieuwsgierig naar alles. Omdat ik autodidact ben, werk ik zeer intuïtief. Dan heb je de afwijking om alles te willen bestuderen. En zo is er bij FES nog een aantal mensen. Het is één grote mengelmoes. Waarin bijvoorbeeld Frank Zappa opduikt. Hij is echter wel een van de velen. Ik verafgood hem niet. Ik denk wel dat er zaken bij hem van invloed waren, die ook bij mij spelen. Ook onze attitude is hetzelfde. Maar alle invloeden waarvan sprake is, had ik al ondergaan voordat ik Zappa kende.”

“Bij mij speelt de dadabeweging misschien ook mee. Dan kan het bijna niet anders dan dat je bij ons concept uitkomt. Ik houd ook van Varèse en ik luister naar André Hazes. En alles er tussenin. Ik streef er niet naar bekende muziek te maken. Wel dat elk stuk van een andere planeet komt, nooit eclectisch of een amalgaam is. Bastaardmuziek, dat is het.”

De big-bandmuziek van Duke Ellington bijvoorbeeld. “Wat studiemateriaal betreft staat Duke bij mij op het allerhoogste schavot. Zijn geheim is dat hij alle stemmen in zijn orkest apart kan laten horen. Wat betreft vermenging gaat dat tegen alle regels in. De muziek van Ellington is zo verscheiden: hij koos musici van het uiterste noorden van de Verenigde Staten tot uit het zuiden. Van IJsland tot Italië zou je kunnen zeggen. De chemie is het fascinerende van dat orkest. Toen ik pas bezig was met Duke schreef ik om het métier te leren, de composities vanaf zijn platen volledig met de hand uit. Als ze dan niet klonken, wist je dat ze niet goed waren.”

SUN RA

Een andere invloed die Peter Vermeersch onderging was Sun Ra. “Ook al wordt die meestal niet tot de big bands gerekend. Het surrealisme en absurdisme van zijn planetentoestand heeft wel iets. En het mooie is dat er entertainment in zit. Het Art Ensemble of Chicago? Dan is het hek van de dam. Sun Ra en Ellington hebben veel invloed gehad op mijn schrijven, van alle anderen weet ik het niet zo. George Russell was ook zo iemand. En Gil Evans? Nee, die niet. Die vind ik vermoeiend en monochroom.”

Flat Earth Society wordt bevolkt door musici uit alle hoeken en gaten van het muzikale spectrum. Hoe bereik je daar een eenheid mee? “Door de partituur”, zegt Peter Vermeersch stellig. “Het is daarbij wel zo dat de musici dezelfde focus hebben. Eigenlijk zijn ze in hun hart amateur gebleven. Voor FES moet je een basis hebben, maar je hoeft geen ‘wizard’ te zijn!”

Dat kan wel zo zijn, maar als Peter Vermeersch invloeden van bijvoorbeeld Strawinsky en Kagel laat doorsijpelen en zijn musici kennen die niet, hoe krijgt dit dan zijn beslag in de muziek van FES? “Dan duw ik ze even”, is het antwoord. “Van Kagel hebben we de Zehn Märsche voor harmonieorkest gedaan. Die marsen zijn bijna autistisch, ze vragen er om een orkest als een verkouden fanfare te laten klinken. Daarmee maak ik het de musici zo moeilijk mogelijk. Ze moeten een enorme hindernis nemen. Er is een soort weerstand om te spelen, die moeten ze overwinnen. Ik stuur dan wat van Kurt Schwitters op. Voor de flauwekul, maar wel met een ernstige ondertoon.”

Tijdens concerten van FES is humor een van de pijlers waar het optreden op draait. Is dat een bewuste keuze, zo vraag je je af. “Ik weet het niet, echt niet, het is iets wat gebeurt… Ik denk dat het komt omdat we met onszelf kunnen lachen. Het is echter wel meegenomen, zeker op momenten dat ik me permitteer om zware stukken te spelen. Dan wordt humor inspiratie voor musici en publiek. Als het niet heilig wordt, maakt humor zaken gemakkelijker. Bij ons is het geen vorm van dwangmatigheid. Bij Breuker was het dat soms wel het geval. Bij Flat Earth Society is het zeker geen ‘showke’…”

“Onze zaken zijn goed voorbereid. Een goede partituur spaart een repetitie uit”.

STOMME FOUT

“Het komt wel eens voor dat iemand een stomme fout maakt. Of liever: iets doet dat niet is voorzien. Dan moet het orkest goed weten waar het mee bezig is. Dat ook dan interactiviteit overslaat naar de zaal. Met interactie communiceer je met mensen. De interactie blijkt ook uit de orkestopstelling. De ritmesectie zit vóór op het podium, de blazers achteraan. Dat is niet alleen om akoestische redenen beter, maar zeker ook omdat de blazers dan gemakkelijker even van het podium kunnen gaan.”

Bij FES lijkt alles vanzelf te gaan, er is niemand die zich ook maar één moment druk maakt. “Je kunt dat zien als wanneer je fiets in orde is, je de vrijheid hebt om te rijden waar je wilt. Onze zaken zijn goed voorbereid. Een goede partituur spaart een repetitie uit. We maken dat de ‘score’ goed in elkaar zit en dan is het nog een kwestie van veel spelen. Als ik dan voel dat een bepaald stuk niet stabiel is, doen we het nog niet. Soms komt er een moment dat je voelt: nu kan het wel. Je weet dan dat het vangnet er is.”

Cd’s nemen een centrale plek in bij het fenomeen Flat Earth Society. Vorig jaar kwam FES XL S uit, drie nieuwe cd’s en twaalf digitale heruitgaven in één box. Erop verenigd is werk van Flat Earth Society en voorloper X-legged Sally. Is dit een soort tussenbalans? Peter Vermeersch: “We lopen achter wat opnames betreft. Wij kijken altijd uit om bepaalde zaken uit te brengen op cd. Vanaf nu nemen we alles op. We zien wel wanneer we het uitbrengen. De box is een soort ‘round-up’. Binnenkort komt nieuw materiaal. In het voorjaar komt Terms of Embarrassment op cd uit. Het heeft tegenwoordig geen zin meer om de studio in te gaan vanwege de techniek én het geld.”

Het muzikale leven van Peter Vermeersch speelt zich voor het grootste gedeelte af binnen de vesting Flat Earth Society. “Af en toe maak ik ook zijsprongen. Ik ben nu bezig met iets voor groot symfonieorkest. Soms krijg ik opdrachten die niets te maken hebben met FES, maar wel aan de horizon ervan liggen. En dan komen ze ook door naar Flat Earth Society. In het najaar van 2016 ga ik iets ondernemen met het boek Godsapen. Er werd me gevraagd of we niet iets moesten doen met de Eerste Wereldoorlog. Mijn antwoord: we gaan dat beu zijn. Laten we in plaats daarvan iets doen middenin die oorlog, in 1916. Wat gebeurde er toen in Europa? En ervoor en erna? Dit tijdperk was het scharnier tussen de 19e en 20e eeuw. Ik ben op zoek naar teksten uit Spanje, Rusland, Roemenië, waar ik liederen van ga maken.”

RED STAR LINE MUSEUM

“Bij FES is het altijd zo dat we projecten doen en daarnaast bezig zijn met repertoire dat zich constant aanvult. Zo zijn er ook plannen iets te doen met het Red Star Line Museum in Antwerpen. Dan plaatsen we de migratie van Russen die via Amerika naar Antwerpen kwamen, in de schijnwerper.”

tekst RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN

www.fes.be

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Previous

Spotify Playlist Edward Capel

Next

James Brandon Lewis' visie op verleden en toekomst jazz

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees ook