Paul van Kemenade heeft zijn Cultuurprijs binnen. In een volledig uitgehold, maar desalniettemin intiem programma, werd hem die uitgereikt door de commissaris van de koningin in Noord-Brabant, Ida Adema. Zij is tevens voorzitter van het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant, dat Paul van Kemenade deze prestigieuze prijs toekende. Dertig mensen in muziekpodium Paradox in Tilburg waren ervan getuige.
Met een soort oerknal bevestigde de laureaat dat de Cultuurprijs hem en niemand anders toekomt. De eerste klanken op zijn altsax – waarmee hij het muzikale gedeelte van de avond vorm gaf – waren snoeihard, ongenaakbaar en soeverein. Het leek erop alsof Paul van Kemenade wilde zeggen: ‘We zullen wel eens zien wie hier de baas is – althans in Paradox’. Want daar, op die vertrouwde plek in de binnenstad van Tilburg, begon ooit zijn glorietocht die zich als de spreekwoordelijke olievlek over de hele wereld uitspreidde.
De avond was groots opgezet, de booswicht Covid-19 stak daar echter geen stokje, maar een forse balk voor. Aanvankelijk zouden honderd gasten en tachtig betalende bezoekers de in juni geplande avond mogen bijwonen. Corona verhinderde dat. Daarop besloot het Prins Bernhard Cultuurfonds (PBCF) Noord-Brabant in samenspraak met Paradox om de avond te verplaatsen naar oktober en de aantallen te verlagen tot tweemaal vijftig mensen, verdeeld over twee sets. Strakkere overheidsmaatregelen maakten dat tweemaal vijftig, tweemaal dertig werd; tijdens het weekeinde werd noodgedwongen besloten de tweede set te laten vallen en met slechts dertig mensen de avond glans te geven.
Die glans was er; de uitreiking werd een gezellig huiskameronderonsje, waaraan de prijswinnaar een belangrijk deel bijdroeg. Hij vertoonde geen spatje nervositeit, praatte zich vol humor door zijn al ruim veertig jaar durende professionele loopbaan heen en vooral: hij manifesteerde zich weer als het beest op zijn ouwe trouwe altsaxofoon zoals menigeen hem kent. Het beest dat hem heeft gemaakt tot de zeldzame musicus die hij al jaren was, lang voordat het PBCF hem in het vizier kreeg voor zijn Cultuurprijs.
Ton Nelissen, vice-voorzitter van het bestuur van het PBCF, opende de ‘plechtigheid’, kort en krachtig. Zoals het hele verloop van de avond zich ontrolde. Paul van Kemenade trad onmiddellijk aan met Budha Building, pseudoniem voor Hans Timmermans. En ja, dáár klonk die saxofoonmitrailleur voor het eerst. Over het oorlogsgeweld van Budha Buildings elektronica heen. Jan Speelman, ambtelijk secretaris van de Brabantse afdeling van het PBCF sprak de laudatio uit waarin een mooie omschrijving van de kracht van muziekpodium Paradox was vervat. Hij legde die uit als een vrijhaven, waar het indrukwekkende oeuvre van Paul van Kemenade volledig tot zijn recht kwam. Praten en luisteren, maar het oog wil ook wat. Daarom had het PBCF aan filmmaker Stijn van der Loo een opdracht verstrekt om een tien minuten durend filmpje te maken van de Cultuurprijs 2020. Waarin Paul van Kemenade op zijn dooie gemak de vele historische beelden van eigen commentaar voorzag.
Dit alles was de inleiding voor het officiële gedeelte van de avond, de eigenlijke prijsuitreiking. Ida Adema, per 1 oktober de nieuwe commissaris van de koning in Noord-Brabant, had nauwelijks een beter begin kunnen bedenken voor haar eerste werkdag. Zij schetste in vogelvlucht de loopbaan van Paul van Kemenade en roemde als een oprechte overheidsdienaar een van de doelen waarnaar haar overheid streeft: verbinding zoeken. “Dat is een autonome kracht in Brabant en Paul van Kemenade heeft die verbinding niet alleen in deze provincie, maar in de hele wereld tot stand gebracht.”
Aan de Cultuurprijs is een geldbedrag van tienduizend euro verbonden. Die zullen wel worden overgemaakt naar de bankrekening van Van Kemenade. Uit handen van de commissaris van de koning ontving hij bovendien twee tastbare herinneringen aan de avond: een fraai ingelijste laudatio en een kunst(?)werk van beeldhouwer Guido Geelen. In zijn dankwoord toonde Paul van Kemenade zich zichtbaar ingenomen met de Cultuurprijs, vooral ook omdat het niet alleen een muziekprijs is – de Cultuurprijs wordt elk jaar toegekend aan een kunstenaar die bijzondere verdiensten verricht voor cultuur en natuur in de provincie Noord-Brabant.
En toen was het weer tijd voor muziek. Het uitgedunde programma stond slechts enkele musici toe op het podium en daarvoor had Paul van Kemenade gekozen voor twee dierbaren: pianist/toetsenist Jasper van ’t Hof en slagwerkster Maria Portugal. Dat betekende swingen en voor de dertig uitverkorenen op hun gemak de evolutie van een eigenzinnige musicus voorbij te laten trekken. Paul van Kemenade deed zijn ‘ding’ voornamelijk zittend, met zijn tegenwoordig zo typische embouchure: zijn hoofd naar rechts gebogen om zo zijn naar de linker mondhoek neigende altsaxofoon in bedwang te houden.
Met Maria Portugal en Jasper van ’t Hof heeft Paul van Kemenade twee evenbeelden: even vurig als hijzelf, met een niets ontziende oerkracht het veld van de vrije improvisaties afstruinend, onwetend van wat ze daarbij op hun weg treffen, maar altijd tot een klinkend eindschot komend. Van ’t Hof die als een renpaard over de pianotoetsen snelt en zijn elektronica geselt als is het een pijnbank; de Braziliaanse Maria Portugal die als een eigentijdse Sirene Odysseus verleidt om de ban die een avondlang boven Paradox zweefde, steeds maar verder te versterken.
Paul van Kemenade ziet de toekenning van de Cultuurprijs 2020 van het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant als een toevoeging aan de twee belangrijkste ervaringen van zijn muzikale leven: de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989, die hij vanuit een hotel op de Alexanderplatz in Berlijn van nabij meemaakte. En zijn verblijf in Zuid-Afrika in 1994, zeven weken nadat Nelson Mandela op 10 mei van dat jaar werd beëdigd als president. Deze avond is hem even dierbaar, zo zei hij zelf.
Betekent dit dat hij nu is uitgeraasd, dat het einde in zicht komt van een uniek muzikantenleven? Geenszins. Met housemuziek wil hij nog iets gaan doen en kwarttonen in de muziek fascineren hem zodanig dat die ook nog eens een plekje krijgen in zijn nimmer aflatende creativiteit. En mocht het er toch ooit van komen dat hij zijn altsaxofoon in de koffer wil laten, dan neemt hij in elk geval nog één cd op: The Last Call. Eh… hoezo? Omdat Call een van zijn vroege composities is, een van de vele indringende stukken die de steeds maar weer terugkerende vernieuwing in zijn carrière schragen.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
Uitreiking Cultuurprijs 2020 van het Prins Bernhard Cultuurfonds
Paradox Tilburg, 5 oktober ‘20
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Budha Building (Hans Timmermans) – toetsen en elektronica
Jasper van ’t Hof – piano, toetsen en elektronica
Maria Portugal – slagwerk
