Al na twee seconden ben je gevangen én verkocht door Sonny Rollins. Hoe hij de dubbel-cd ‘Sonny Rollins in Holland’ solo opent beneemt je de adem en laat je beseffen dat dit een ongekende mijlpaal is. Niet alleen in het oeuvre van de tenorreus, evenzeer in de geschiedenis van de Nederlandse én mondiale jazz.
Want ja, daar mag je deze uitzonderlijke cd zeker toe rekenen: Sonny Rollins met twee Nederlandse begeleiders en dan met een adembenemend eindresultaat: dan is er sprake van een ongekend hoogtepunt. Te vergelijken met de The Hilversum Session van Albert Ayler of met Both Directions At Once – The Lost Album van John Coltrane, respectievelijk wereldwijd uitgebracht in 2007 en 2018. Sonny Rollins in Holland is niet alleen van dezelfde historische waarde, de dubbelaar grondvest opnieuw de enorme zeggingskracht die Sonny Rollins uitstraalt en ten toon spreidt.
Sonny Rollins in Holland is van eminente historische waarde. Het gaat om zowel studio- als live-opnamen uit 1967; een deel ervan is nooit uitgebracht. Bovendien gaf Sonny Rollins de drie optredens waarover het hier gaat op kleine podia. In 1959, 1963 en 1966 trad hij ook op in Nederland, maar daar in grote zalen: tweemaal in het Concertgebouw in Amsterdam en eenmaal in De Doelen in Rotterdam. Telkens met musici met wie hij vertrouwd was, de 1967-concerten met de hem volstrekt onbekende contrabassist Ruud Jacobs en slagwerker Han Bennink. Mannen van wie hij wel eens had gehoord dat ze vaker Amerikaanse musici op tournee in Europa hadden begeleid.
Sonny Rollins had aangegeven de concerten in Nederland waarvoor hij tijdens een al lopende Europese tournee op het laatste moment was gecontracteerd, te doen in triovorm, zonder piano. Daarmee was hij vertrouwd en bovendien droegen trio-opnamen al voor een groot deel bij aan zijn roem. Het live-album A Night at the Village Vanguard (Blue Note, 1957) en de studio-albums Way Out West (Contemporary, 1957) en Freedom Suite (Riverside, 1958) waren toen al van iconische waarde. Oók documenten waarbij Rollins zich liet begeleiden door een contrabassist en drummer en in de verste verte geen pianist was te bespeuren.
Geen pianist betekent meer ruimte voor een drummer. In het geval van Han Bennink véél meer ruimte. En die ruimte was nodig bij Sonny Rollins, want de spelopvatting van de tenorsaxofonist was zó vrij dat je als begeleider alle zeilen bij moest zetten, al was het maar om hem bij te houden. Sonny Rollins wisselde van maatsoorten alsof het niets was, zijn ongebreidelde fantasie bood voor Ruud Jacobs en Han Bennink geen enkel houvast. Zij maalden er niet om: beiden lieten zich geen moment van de bak bijten. Ruud Jacobs, die echt niet gewend was een grillige solist als Rollins van repliek te dienen, zei toen hij eens terug blikte op de mei-1967-concerten dat toen de eerste noten waren weerklonken, hij alle zenuwen van zich af voelde vallen om zich meteen in de juiste plooi te laten zakken.
Bennink en Jacobs vormen hier een onlosmakelijk geheel. Dat wekt verwondering, want ze kwamen uit twee verschillende kampen. Ruud Jacobs was van de straight-ahead jazz, Han Bennink had zojuist met Misha Mengelberg en Willem Breuker de Instant Composers Pool opgericht; het orkest dat vrijheid in de muziek tot hoogste macht had verheven. Traditie versus toekomst; het kan niet anders dan dat Sonny Rollins dat al bij de eerste noten had aangevoeld. Want zonder zich ook maar één moment te hoeven inhouden, gaven begeleiders de muziek evenzeer van katoen als die zo grote solist.
Sonny Rollins was in de periode dat hij voor deze concerten naar Nederland kwam, nog volop aan het experimenteren met een nieuwe tenorsaxofoon. Hij had altijd op een Selmer Mark VI gespeeld, maar nadat hij eens tijdens een sessie even de Buescher Big B Aristocrat van de Nederlander Jos van Heuverzwijn had geleend, was hij óm: hij wilde per se overstappen op dat Amerikaanse instrument. Na het vroegtijdig overlijden van Van Heuverzwijn verkocht diens weduwe de tenorsax aan Rollins. De concerten in Nederland waren voor hem een proeftuin – omdat hij toen nog niet zo lang over de Buescher beschikte – maar zeker ook omdat hij een fikse voorraad mondstukken bij zich had en voortdurend wisselde tussen Otto Links en Berg Larsens.
Of deze overstap naar een ander instrument Sonny Rollins onvermoede krachten heeft gegeven, is een gok. Feit is wel dat zijn toon nóg majestueuzer is dan van hem gewend. Die beginnoten van Blue Room, het openingsstuk van cd1; het kippenvel stijgt je boven het hoofd. Met een lichte galm, het middenregister van zijn tenorsaxofoon volledig uitbuitend, vertolkt Sonny Rollins deze ballad op een hartverscheurende manier. Dit eenmaal gehoord hebbende, haakt het zich onverbiddelijk vast in je wezen. En al voordat de tweede minuut van het stuk zich aandient, geeft Ruud Jacobs zijn visitekaartje af: rondborstig, vol van toon, strak in het metrum en overtuigend; het zal de volgende twee uur niet anders zijn. Vergelijkingen met Ray Brown en Oscar Pettiford dringen zich op, maar let wel: hier hoor je Ruud Jacobs en niemand anders.
Four is de volgende compositie die in de ochtend van 5 mei 1967 in de Vara-studio in Hilversum werd opgenomen. In dit en het volgende stuk Love Walked In houdt Han Bennink zich nog binnen de structuur van de stukken, maar verderop hoor je hoe hij zijn vrije gedachten in daden omzet. Een vergelijking met Elvin Jones in het klassieke kwartet van John Coltrane is geenszins overdreven. Hij danst, ranselt en beukt soms voor de solist uit, om op de meest onverwachte momenten zich ondersteunend achter hem te scharen. Ruud Jacobs en Han Bennink hebben op deze plek op de cd dan allang hun weerwoord afgegeven en dat spoort parallel aan dat van de grote Sonny Rollins.
De tenorsaxofonist was in 1967 op het toppunt van zijn kunnen. Hij was 36 jaar, barstte van energie, had zijn improvisatievermogen tot in het oneindige ontwikkeld en een toon op zijn instrument verworven, die uniek mag worden genoemd. Bovendien waren Rollins de mondiale ontwikkelingen in de wereld van de muziek niet ontgaan. Jazz maakte in de Verenigde Staten een dieptepunt door, Amerikaanse musici zochten vooral hun heil in Europa. Popmuziek en dan met name die was gekoppeld aan de flower-powerbeweging en de avantgardistische ontwikkelingen van musici als Jimi Hendrix, The Nice, Pink Floyd, Frank Zappa en Soft Machine verdrong de op dat moment in zwang zijnde free-jazz. Wellicht dat Sonny Rollins hier zo door was geprikkeld dat zijn concerten een strijd waren tegen de neergang van de jazz, zíjn strijd.
De concerten op Sonny Rollins in Holland bestaan uit standards. Dat is een logische keuze, want het drietal dat aantrad had geen gelegenheid om te repeteren. En standards, ja, die kent iedereen. Je zou denken dat het ontbreken van een repetitie op zijn minst een moeizame start zou veroorzaken, maar daar was geen sprake van. Eenheid was er vanaf de eerste noten, eenheid die alleen in de allerbeste jazz opduikt, wanneer drie volstrekt tegengestelde zielen elkaar vinden in hun eigen, unieke hemelvaart.
Het korte verblijf van Rollins in Nederland begon met een avondconcert op 3 mei in de Academie voor Beeldende Kunst in Arnhem. Daarvoor zijn op Sonny Rollins in Holland vijf stukken terecht gekomen: Three Little Words, They Can’t Take That Away From Me/Sonny Moon For Two, On Green Dolphin Street/There Will Never Be Another You, Love Walked In en Four. Ze knallen uiteen van het vuurwerk dat het trio afsteekt; de improvisatiedrang van Sonny Rollins is ongekend, de tegensputteringen van Jacobs en Bennink verbijsterend. Het trio stopt echter nog meer durf en energie in de twee live-optredens op deze dubbel-cd. Want Sonny Moon For Two en Love Walked In van het concert op 5 mei in de Go-Go Club van Pim Jacobs en Rita Reys in Loosdrecht zijn niet alleen van hetzelfde laken een pak, ze sleuren je nog verder de onmogelijk schijnende kanten van geïmproviseerde muziek binnen.
De vier stukken Blue Room, Four, Love Walked In en Tune Up, die in de ochtend van 5 mei in de Vara-studio in Hilversum werden geregistreerd, zijn nooit eerder uitgebracht. Ze waren verloren gewaand, maar de speurtocht van onderzoeker en journalist Frank Jochemsen heeft ze boven water gebracht en hebben geleid tot het uitbrengen van deze niet te onderschatten mijlpaal in de wereld van de jazz. De cd is uitgebracht op het Amerikaanse label Resonance Records, in co-productie met het Nederlands Jazz Archief, dat de onvermoede banden met opnames op de planken had liggen.
Sonny Rollins in Holland is van onschatbare waarde. Historisch gezien is het album een belangrijke toevoeging aan de mondiale jazzgeschiedenis. De inmiddels 90-jarige Sonny Rollins spreekt van ‘wellicht mijn beste opnamen uit mijn carrière’: “It was a feeling of love.” Maar als je het historische aspect terzijde schuift, blijft er altijd nog de muziek. Die is van een uitzonderlijk niveau – de van enthousiasme druipende woorden hierboven getuigen er al van – maar de digitale bewerking van deze oude opnamen geeft ze een imposante meerwaarde mee. Zelfs de opnamen in Arnhem, die zonder effectieve audio-apparatuur zijn geregistreerd, klinken alleszins acceptabel.
Kortom, Sonny Rollins in Holland is een verrijking voor elke platenverzameling. Sterker nog, mag er niet in ontbreken.
RINUS VAN DER HEIJDEN
SONNY ROLLINS – SONNY ROLLINS IN HOLLAND
Opgenomen in Vara-studio Hilversum, 5 mei 1967
Go-Go Club Loosdrecht, 5 mei 1967
Academie voor Beeldende Kunst Arnhem, 3 mei 1967
Resonance Records
Sonny Rollins – tenorsaxofoon
Ruud Jacobs – contrabas
Han Bennink – slagwerk
www.nja.nl
www.resonancerecords.org
