Is Guus Janssen het orgel nu aan het uitproberen, of test het orgel Guus Janssen? Je weet het niet, maar wél dat je zelden zó’n intense bespeling van een groot orgel hoort, als op de cd ‘Guus Janssen Organ’.
Het orgel, het kerkorgel welteverstaan, is de grootste jongen voor veel componisten van klassieke muziek. Johann Sebastian Bach – sorry, hij alweer – heeft het orgel tot hogere macht verheven. Met hem zijn er nog tallozen geweest onder wie Johann Pachelbel, Heinrich Scheidemann, Dietrich Buxtehude; het zijn zomaar wat namen die de orgelliteratuur hebben verrijkt. En die literatuur krijgt tot op de dag van vandaag nieuwe impulsen door onder andere Nederlandse toonkunstenaars als Daan Manneke, Peter-Jan Wagemans en Klaas de Vries.
In de jazz is het kerkorgel enigszins een ondergeschoven kind. Het moet toeval zijn dat er zich pasgeleden twee initiatieven aandienden – of de aankondiging van een nieuwe trend, dat kan ook. Louk Boudesteijn en Jelle Roozenburg, jazzmusici van professie schreven ieder een stuk voor een kerkorgel, audiokunstenaar en jazzvogel Bart van Dongen heeft zijn vizier sinds enige tijd gericht op het kerkorgel. En wie met enige regelmaat November Music bezoekt zal zich zeker de orgelconcerten van John Zorn in de Sint Janskathedraal in Den Bosch herinneren.
Maar nu wordt het kerkorgel thuisgebracht. Door pianist Guus Janssen, die een cd op zijn naam bracht die eenvoudig Guus Janssen Organ als titel heeft en bijna een uur orgelimprovisaties bevat. Een fantastisch document is het geworden, dat het kerkorgel in een volstrekt nieuw kader plaatst en dat laat horen dat zo’n instrument helemaal niet zo log is als altijd wordt verondersteld en in de handen van een vaardige musicus als Guus Janssen ongekende klankmogelijkheden biedt.
Het grote gebaar, dat heeft het kerkorgel zijn plaats in de samenleving gegeven. Niet zo vreemd, want tijdens kerkelijke erediensten waar het instrument een centrale plaats inneemt, moet hulde worden gebracht aan een god en hoe goed is het dan als de aanwezige gelovigen sidderen en in het bulderende geluid van het orgel misschien wel de stem van hun god herkennen. Nederigheid is derhalve vreemd aan het kerkorgel.
Maar niet bij Guus Janssen. Hij heeft middenin de coronatijd het orgel van kerk De Vermaning van de Doopsgezinde Gemeente in Zaandam opgezocht, heeft op de orgelbank plaatsgenomen en is het orgel gaan ontleden. Niet met gereedschap, maar met zijn onfeilbare muzikale inzicht. Dat resulteert in ongekende orgelgeluiden, die uit alle hoeken en kiertjes van het uit 1784 stammende Künckel-orgel tevoorschijn worden getoverd. Al die geluiden zijn duidelijk des orgels, maar de wijze waarop Guus Janssen ze vorm geeft, maakt diepe indruk. Ze schuiven aaneen, gaan over elkaar heen, lijken te wachten tot er zich een volgend, ook voor het oor van het orgel nieuw geluid aandient. Die geluiden zijn zo organisch als maar zijn kan, soms zijn ze melodisch, dan weer ritmisch, bij vlagen harmonisch, maar vooral geïmproviseerd.
Guus Janssen Organ bevat achttien stukken: vijftien van hemzelf, de overige drie zijn van Michael Moore (Tight, Simple), van Gilberto Gil (Domingo no parque) en het derde van Jacq Palinckx dat de smakelijke titel The eventual come-back of Gary Glitter (on the way home to earth) meekreeg. Ze zijn bij Guus Janssen in goede handen, zozeer zelfs dat ze door hem geschreven hadden kunnen zijn. Dát en de wijze van uitvoering maken van Guus Janssen Organ een ware belevenis en laat verveling, tanende interesse of afkeer van het zo kenmerkende orgelgeluid, volstrekt achterwege. Sterker nog: je zou er elke zondag voor naar de kerk kunnen gaan. En als Guus Janssen er dan zou spelen, dan kun je dansen, swingen vanaf de harde kerkbank, stilletjes in je zelf inkeren en over je heen laten komen hoe vele muziekgeschiedenissen zomaar over je heen denderen.
RINUS VAN DER HEIJDEN
GUUS JANSSEN ORGAN
Geestgronden/Toondist
Guus Janssen – orgel
