Met een subliem slotconcert is November Music 2016 afgesloten. Daarvoor tekenden het Rembrandt Frerichs Trio, Cello8ctet Amsterdam en tarspeler Hossein Alizadeh. De 24e editie van het in ’s-Hertogenbosch gevestigde festival voor nieuwe muziek was topzwaar van de veelal unieke programma-onderdelen. En kan binnen het rijk van grote muziekfestivals niet anders worden gezien dan een onberispelijk tafellaken, dat met liefde over álle muziek lag uitgespreid.
Het Rembrandt Frerichs Trio en Cello8ctet Amsterdam; een droomcombinatie. En als daar dan ook nog een tar (Perzische langhalsluit, rvdh) bij komt, dan lopen er rechtstreekse lijnen tussen jazz, klassieke muziek en wereldmuziek. Ankerpunten van stijlen die bij November Music opnieuw in groten getale voorbij schoven. De kracht van de drie in elkaar geschoven fenomenen lag in het gemak en daarmee het luisterplezier dat zij aan de dag legden. Hun muziek kwam voort uit een compositie-opdracht van November Music, in handen gelegd van Rembrandt Frerichs. Een hondsmoeilijk karwei, omdat er zoveel stemmen moesten worden uitgeschreven. Maar nergens was ook maar één gemiste noot te bespeuren. Duidelijk teken van de innerlijke kracht van deze compositie-opdracht en uiteraard evenzeer van het vakmanschap van alle uitvoerders.
ANDERHALF UUR
Rembrandt Frerichs’ nieuwste werk nam maar liefst anderhalf uur in beslag. En lust voor het oor van de vele toehoorders, omdat de spanning van begin tot einde op een consistent niveau werd gehandhaafd. Na een lange intro van de tar – die zich hiermee meteen herkenbaar in het gehoor van de aanwezigen nestelde – sloten voorzichtig contrabas en harmonium aan, waarna de acht cello’s zich stilletjes de muziek instreken. Rembrandt Frerichs, die voor de gelegenheid ‘zijn’ fortepiano en harmonium bespeelde, heeft kans gezien de klank ervan hand in hand te laten gaan met die van de tar. Waardoor het oosterse karakter een prachtige dubbele bodem kreeg. Het concert kende vele solistische- en groepsuitschieters, maar die het meeste aansloeg was het moment dat de deftige contrabas van Tony Overwater, getorst door acht in zichzelf gekeerde cello’s, imposant tevoorschijn geplukte noten presenteerde aan de muisstille zaal. Adembenemend mooi. De finale werd gespeeld in de Perzische radifstijl – vergelijkbaar met de zich herhalende partronen in Indiase raga’s. De fortepiano zette deze in, samen met de tar. Waarop de cello’s jubelend de slotakkoorden inzetten. Grandioos!
In het laatste weekeinde van het tien dagen durende festival woog de jazzprogrammering redelijk zwaar door. Daarvoor tekende onder meer het Vincent Peirani Living Being Quitet. Peirani is een Franse accordeonist, die zijn instrument in het groepsspel volwaardig mee liet improviseren. In vele muziekstijlen is de accordeon haantje de voorste, maar in dit kwintet integreerde de huilende trekzak volledig. Het ensemble verklankte onder meer werk van Thelonious Monk, Jeff Buckley en Michel Portal. Over het algemeen was het tempo van de muziek hoog. Wat heet: razend! Zoals in het slotstuk, toen je niet ontkwam aan de herinnering aan Ivo Papasov en zijn Bulgarian Wedding Band. Die gedachte werd mede gevoed door sopraansaxofonist Emile Parisien, een volijverige ADHD-patiënt, die tijdens zijn spel danste, huppelde en sprong en daarbij zelfs kans zag zijn benen in de lucht te kruisen. Maar de man weekte wel de sterren los van de hemel, vooral tijdens zijn onnavolgbaar solospel, ontrukt aan de free jazz. Fender-Rhodesbespeler, basgitarist en drummer maakten een rustiger indruk en daardoor bleef het evenwicht bij dit sterke concert mooi bewaard.
STEVE COLEMAN
Was dat ook maar zo geweest bij Steve Colemans project Synovial Joints uit 2014. Het resultaat was dé deceptie van November Music 2016. Het getuigde van een academische strengheid, die het uitvoerende Doelen Ensemble op geen enkele manier aankon. Het werd daarbij niet duidelijk of de jonge musici niet wilden of niet konden, maar bij deze recensent blijft de sterke indruk hangen dat beide mogelijkheden op hen van toepassing waren. Een trompettist hing onderuit op zijn stoel, ging even rechtop zitten als hij weer ‘moest’ en zakte meteen daarna weer terug in zijn lethargie. Je kon het hem aanzien dat hij zo snel mogelijk weer naar huis wilde. En een man die het grote slagwerk moest bedienen en op de momenten dat hij werkeloos was, met zijn armen voor de borst gekruist, suffig zijn volgende beurt afwachtte, maakte ook al geen bevlogen indruk.
De musici speelden strak vanaf het muziekpapier. Gespannen, bang dat er iets mis zou gaan met de hoekige, kort afgepaste ritmiek. Het werkte naar de zaal toe dodelijk vermoeiend: een orkest dat geen lichaamsbeweging vertoonde, muziek die slechts op enkele momenten even van zichzelf loskwam en die alle swing die jazzmuziek kenmerkt, hier ontbeerde. Die had er misschien nog enigszins in kunnen sluipen als de solisten hun eigen ding hadden mogen doen. Maar dat ging mooi niet door. Bedenker Steve Coleman had bij het componeren beslist dat geïmproviseerde soli werden opgenomen, uitgeschreven en daarna georkestreerd. Weg swing, weg emotie. Hij heeft het ongetwijfeld allemaal zo bedoeld, maar in de uitwerking van het Doelen Ensemble verdronken zijn goede bedoelingen in onwil, onmacht en/of onkunde. Coleman had voor zichzelf een prominente plek ingeruimd. Maar zijn spel híer was niet eens meer een zwakke afspiegeling van zijn op filosofie en nieuwe muzikale definities gebaseerde M-Baseperiode. Deze avond klonk hij als een doorsnee altsaxofonist en kwam bijvoorbeeld geen moment in de buurt van zijn in 1997 uitgebrachte album Genesis. Waarop Steve Coleman en zijn Council of Balance met groot orkest en strijkers lieten horen hoe prestigieuze projecten wél moeten worden aangepakt.
AART STROOTMAN
De laatste festivaldag heeft de organisatie van November Music al jaren ingericht voor mensen die zwervend door de binnenstad van Den Bosch geconfronteerd willen worden met verrassende ontmoetingen op het gebied van muziek, dans, installaties, electronics. performances, popmuziek en ga zo maar door. Dit alles onder de noemer Kunstmuziekroute. De belangstelling was ook dit jaar weer bijzonder groot. JazzNu ging mee op zwerftocht en kwam eerstens terecht bij een van de vier componisten-in-focus: Aart Strootman. De gitarist trad tijdens deze editie van November Music maar liefst tien keer op in zes verschillende projecten. De slider boven de voorpagina van JazzNu geeft daar met een fotomontage een doorsnede van. Tijdens de Kunstmuziekroute was hij te bewonderen, samen met zangeres Nora Fischer. Maar ook in De hemelse hel van Jeroen Bosch, waarin zijn Tenebrae in wereldpremière ging, evenals Tremors van Marco Mlynek. Strootman bouwde een luitharp, een fantasie-instrument waarin inderdaad een luit en een harp te bespeuren waren.
Wat bijzonder was aan De hemelse hel van Jeroen Bosch was de aanwezigheid van het inmiddels beroemde Storioni Trio. Hun viool, cello en piano gingen de luitharpmuziek van Aart Strootman vooraf. Het leverde mooie, dwingende muziek op, eigentijds en eigenwijs gecomponeerd door een vooraanstaand lid van de nieuwe generatie Nederlandse componisten. Voor zijn Tremors had Marco Mlynek een zeker drie meter hoge draailier gebouwd, waarvan het idee – evenals voor de luitharp – geput was uit Jeroen Bosch’ Tuin der Lusten. Mlynek stond op een verhoog om de drie cilinders van de draailier in gang te krijgen. Een strijkstok hield hij er tegen om muziek op te wekken. Die was uiteraard zeer eenzijdig, omdat hij slechts door de strijkstok strakker of losser tegen de cilinders te drukken, de klank kon bepalen. Aart Strootmans gitaar paste daar wonderwel bij. Het Storioni Trio speelde glimlachend mee toen ook Strootman een strijkstok ter hand nam en hem onderaan de cilinders mee liet ‘draaien’. Toen hij met zijn vrije hand met een soort lolly een grote trom beroffelde, was de verrassing compleet.
JACOBTV
Ook JacobTV was een van de componisten-in-focus. Was hij eerder tijdens het festival al te bewonderen met het verbijsterende The News, nu had hij zijn heil gezocht in India. Aan de ene kant van het podium huisden tablaspeler Heiko Dijker en Lenneke van Staalen op Indiase viool, aan de andere kant het Matangi Strijkkwartet. Samen vormden zij Bombay Bazaar. Wederom twee totaal verschillende muzikale werelden, door JacobTV in 462 maten aaneen gesmeed. Opvallend waren de lange rusten die in de muziek waren ingebouwd en het vaak op een sitar lijkende vioolspel. Met als eindresultaat een naadloze synthese tussen wijd uiteen liggende culturen.
Paul van Kemenade trad weer eens aan met het renaissancegezelschap Cappella Pratensis. Vier zangers, een contrabas en een altsaxofoon in een afgeschreven kapel van een nog afgeschrevener voormalig ziekenhuis. De vrije improvisaties van Van Kemenade en contrabassist Wiro Mahieu tegenover de streng gereglementeerde meerstemmige koormuziek deed weldadig aan. Cappella Pratensis legde aan het einde van het mini-concert een lijn met het heden door een zeer modern klinkende stemoefening neer te leggen. Zomaar een probeersel, verklaarde artistiek leider Stratton Bull nadien.
Mooi passend derhalve in zomaar het probeersel wat November Music ooit was en waaruit dit toonaangevende festival in West-Europa nu is uitgemond.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
November Music 2016
Verkadefabriek, De Toonzaal, Noordbrabants Museum en voormalig Grootziekengasthuis, ’s-Hertogenbosch, 12 en 13 november ‘16
Vincent Peirani Living Being Quintet
Vincent Peirani – accordeon
Emile Parisien – sopraansaxofoon
Tony Paeleman – Fender Rhodes
Julien Hermé – basgitaar
Yoann Serra – slagwerk
Steve Coleman – Synovial Joints
Steve Coleman and the Council of Balance
Doelen Ensemble
Rembrandt Frerichs
Rembrandt Frerichs Trio
Cello8ctet Amsterdam
Hossein Alizadeh – tar
Cappella Pratensis en Paul van Kemenade
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Wiro Mahieu – contrabas
De hemelse hel van Jeroen Bosch
Storioni Trio
Wouter Vossen – viool
Marc Vossen – cello
Bart van de Roer – piano
Aart Strootman – gitaar en luitharp
Marco Mlynek – draailier
JacobTV en Bombay Bazaar
Matangi Strijkkwartet
Lenneke van Staalen – viool
Heiko Dijker – tabla
