Op de driesprong Engelbertstraat/Lingestraat, middenin de zo in opspraak zijnde Hertogin Hedwigepolder in Zeeland, bevindt zich deze middag (5 september 2014) een vreemd gezelschap. Vóór een vrachtwagen, wat bestelwagens en personenauto’s is zomaar op het wegdek van deze driesprong een podium gecreëerd. Wat tapijtjes om instrumenten en apparatuur op te plaatsen, wat microfoonstandaards en dat is het.
Eromheen krioelen technici, cameramensen en, o ja, ook zeven musici. Zij allen staan op scherp om nieuwe muziekhistorie te schrijven. Waar zevenendertig jaar geleden een van de belangrijkste composities uit de geschiedenis van de moderne jazz in Nederland werd geboren, de Zeeland Suite, vormen dat geïmproviseerde podium, de instrumenten en alle apparatuur op dat doodstille weggetje in de Hedwigepolder de wieg voor een nieuwe Zeeland Suite.
Een die wat betreft opzet lijkt op die uit 1977, maar die rechtstreeks wortelt in de geïmproviseerde muziek van nú. De eerste uitvoering die hier aan een van de Zeeuwse dijken nabij Hulst zijn beslag krijgt, wijst uit dat ook de Zeeland Suite 2014 een prominente plaats gaat innemen in de geschiedschrijving van de Nederlandse jazz en geïmproviseerde muziek.
VOORTREKKERS
Daarvoor tekenen zeven musici, stuk voor stuk voortrekkers van de actuele jazz in Nederland: leider, componist en pianist Jeroen van Vliet, altsaxofonist Joris Posthumus, tenor- en sopraansaxofonist Mete Erker, klarinettist en basklarinettist Joris Roelofs, gitarist Anton Goudsmit, contrabassist Frans van der Hoeven en slagwerker Pascal Vermeer. Hun vertolking van de Zeeland Suite is áf: de achtdelige cyclus bevat alle elementen die improvisatiemuziek in zich draagt en die elementen worden zonder haperen heen en weer bewogen tussen uitgeschreven passages en vrije improvisaties voor ieder individu.
De Zeeland Suite werd in de zomer van 1977 in het wilde weg op een aantal plaatsen in de provincie Zeeland uitgevoerd: tussen dijken, langs de zee, in de polders; overal dook de crême de la crême van toen op. Aangevoerd door componist, bandleider en pianist Leo Cuypers togen de toen net zo bekende en toonaangevende uitvoerders als die van nu naar al die verlaten plekken: naast Cuypers de saxofonisten Willem Breuker en Bob Driessen, trombonist Willem van Manen, de contrabassisten Harry Miller en Arjen Gorter en slagwerker Martin van Duynhoven. De suite werd in september van dat jaar door de VARA op plaat vastgelegd, waarna het een van de steunpilaren werd van het zo rijke Nederlandse jazzmilieu.
Willem Kniknie, directeur van MuziekPodium Zeeland (MPZ) zat op zekere avond, eerder in 2014, aan een glas wijn terwijl hij die roemruchte plaat uit 1977 beluisterde. En plotsklaps borrelde het: wat zou het mooi zijn als de Zeeland Suite van toen, zo lyrisch en krachtig, een eigentijds vervolg ging krijgen. Toen een dag later de wijn was uitgewerkt wist Willem Kniknie het zeker: hij ging Jeroen van Vliet namens MPZ een compositieopdracht verstrekken voor een nieuwe Zeeland Suite. “Jeroen is even lyrisch als Leo Cuypers. Bovendien heeft Jeroen een sterke linkerhand, waarmee hij ingewikkelde baspatronen kan neerleggen. Leo heeft dat ook”, lacht de directeur van MPZ.
ZEEUWSE KLEI
Willem Kniknie wilde daarbij niet dat vertolkers van de eerste Zeeland Suite nu weer mee de Zeeuwse klei indoken. “De jongens van toen vertoonden veel durf, die van nu ook. Ik had het een beetje oubollig gevonden als die oude mannen waren aangesloten. De Zeeland Suite blijft alternatieve muziek en alternatief zijn de jongens van nu ook.”
Jeroen van Vliet kreeg van Willem Kniknie een vrije opdracht. “Ik wilde het idée laten herleven, niet de muziek van Leo Cuypers”, zegt de Tilburgse pianist stellig. “De gedachte om op locaties in Zeeland te gaan optreden kwam onmiddellijk bij me bovendrijven. Ik ben net zo eigenwijs als Leo. Ik had er ook meteen rekening mee gehouden dat je in de buitenlucht geen akoestiek hebt; een van de heldere ideeën die tijdens het componeren bij me opkwamen. Ook nu is het een improgebeurtenis geworden: overtuigend en charmant. Ik heb hele partijen moeten uitschrijven, maar er is ook veel ruimte voor individuele improvisaties.”
De Zeeland Suite uit 1977 telt negen stukken, die van nu acht. Nieuwe composities van de hand van Jeroen van Vliet, die muzikaal toch een verbandje legde met de originele Zeeland Suite door het stuk Joplin naar zijn eigen hand te zetten. Het heet nu Leo Joplin, waarbij de verwijzing naar Leo Cuypers meer dan duidelijk is. De suite anno nu is breed en krachtig, veelomvattend als het machtige Zeeuwse landschap, waar deze middag de Zeeland Suite 2014 voor het eerst ten gehore werd gebracht. Maar ook smal en kleintjes, als de muziek dat vergt.
Aangeblazen door de adem van zee en land, klonk de première van de Zeeland Suite van Jeroen van Vliet c.s. beter dan in de beste concertzaal. Het geluid was machtig, verwoei nergens, was tot in elk detail hoorbaar en spoorde indrukwekkend met Europa’s grootste schorgebied, het naastgelegen oerlandschap van Zeeland, dat Het Verdronken Land van Saeftinghe is genoemd. En in 2019 nog meer oer wordt, als de Hedwigpolder onder water is gezet.
KENMERKEN
Hoewel de Zeeland Suite 2014 is geschreven met in het achterhoofd de kenmerken van het Zeeuwse land, is het geen programmatische muziek geworden. Zeeland was slechts de inspiratiebron. “Ik heb de Zeeland Suite van toen van binnen geproefd”, zegt Jeroen van Vliet daarover. “Het landschap en de jaren zeventig; hoe ging dat toen? Maar muziek blijft altijd abstract, het is gewoon een verzameling van geluiden.” Waarmee de componist wil zeggen dat de muziek niet meteen de kenmerken van het Zeeuwse land oproept.
Toch zijn er die wel en ze kwamen bij de eerste uitvoering deze middag soms prominent boven drijven. In het stuk Polder kreeg je een beeld van de enorme luchten die land en water eronder zo allesomvattend omspannen. En in Ostinato zouden de mooi herhalende, bijna verstervende klanken de doodsstrijd van de Hedwigepolder kunnen uitbeelden.
Daarnaast waren er de lijnen naar de improvisatiemuziek van nú: in Maurits’ Twist bouwde tenorsaxofonist Mete Erker niet alleen de saxofoonopvatting van John Coltrane uit, maar ook diens verglijdende orkestratie. Waarna altsaxofonist Joris Posthumus de intensiteit van de muziek die de grote jazzmusici uit het verleden nalieten, imposant aanstipte. En Wind deed dan weer denken aan de oude Zeeland Suite door het unisonogeluid van de drie blaasinstrumenten: altsaxofoon, tenorsaxofoon en basklarinet.
De Zeeland Suite wordt deze dagen zesmaal opgevoerd op diverse plekken in Zeeland. Hoewel alle concerten vrij toegankelijk zijn, is maar aan twee ervan enige ruchtbaarheid gegeven: die van het Dorpsplein in Nisse en het Nollehoofd in Vlissingen. Want de Zeeland Suite van Jeroen van Vliet heeft een dubbele bodem: hij is er niet alleen voor het publiek, de zes uitvoeringen zijn er vooral om materiaal te leveren voor een live-cd en een dvd die later dit jaar worden uitgebracht.
TOURNEE
Het publiek komt toch wel aan zijn trekken, want de Zeeland Suite wordt onderdeel van een tournee die Jeroen van Vliet in de maanden mei en juni 2015 langs podia en festivals in Nederland gaat maken. De pianist/componist is namelijk de winnaar van de Buma/Boy Edgarprijs 2014, de belangrijkste jazzprijs van dit land. Die prijs wordt hem op 14 december 2014 in het Bimhuis in Amsterdam uitgereikt, waarbij de later volgende tournee een onderdeel van het ‘prijzenpakket’ is.
Bovendien heeft Jeroen van Vliet er nog iets meer mee voor ogen. “Een label van de tour is ook, dat ik dat jaar vijftig jaar word. Daarbij dacht ik dat het wel leuk zou zijn als de Zeeland Suite wat meer afleveringen zou krijgen dan deze zes in Zeeland. Tijdens festivals kun je mensen makkelijker meekrijgen voor de suite, zonder afbreuk te doen aan de artistieke normen.”
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
