Mark Haanstra en Oene van Geel: wereld door een gaatje

De wens om een nieuw album uit te brengen, daar begon het een dik half jaar geleden mee bij Mark Haanstra en Oene van Geel. Met als zelfopgelegd doel: er niet iets vluchtigs van maken. Dat is zeker gelukt, al was het alleen maar door de veranderende omstandigheden waarmee beide musici kregen te maken. Het album ligt er: ‘Shapes of Time’. En die omstandigheden zijn dermate interessant dat beider verhaal gewoon moest worden opgetekend.

Toen contrabassist/basgitarist Mark Haanstra en (alt)violist Oene van Geel halverwege vorig jaar een plan voor een nieuwe cd begonnen uit te werken, was de daaraan gekoppelde tournee al geregeld. Dat was een gegeven, maar dat tijdens de opnamen de duoplaat een trioplaat werd en het concept van de plaat mede werd bepaald door gemanipuleerde foto’s, hadden de beide musici niet kunnen bedenken. En nu is de cd realiteit: Shapes of Time, een bijzondere productie die is verpakt in een boekwerk met verstilde en vooral contrastrijke landschapfoto’s van visueel kunstenaar Udo Prinsen, gekoppeld aan de muziek van Oene van Geel en Mark Haanstra. Én aan die van gitarist Raphael Vanoli.

BRITS-COLUMBIAANS

Want die laatste raakte ook het bij project betrokken, nadat Oene van Geel diens cd Bibrax had gehoord. En toen ook nog het Brits-Colombiaanse duo Bitch ’n Monk, bestaande uit zangeres/gitariste Heidi Heidelberg en fluitist Mauricio Velassiera zich aandiende, waren voornoemde ‘omstandigheden’ een feit. Bitch ’n Monk maakt weliswaar geen onderdeel uit van de cd Shapes of Time, maar is partner tijdens de tournee die Haanstra/Van Geel op 23 maart startten in het Tilburgse Paradox en eindigt op 2 april tijdens het Easter Jazz Festival in Nijmegen. Een tournee die volledig in het teken staat van het nieuwe album.

De cd komt uit in een fraai boekwerk met foto’s van Udo Prinsen. De Utrechtenaar maakte deze foto’s in 2015 tijdens de Nederlandse SEES-expeditie naar Spitsbergen, waar hij als gast meereisde. Op Spitsbergen hield hij zich bezig met zogeheten lange-sluiterbeelden van pinhole-camera’s. Dat zijn doosjes, van binnen bekleed met lichtgevoelig papier, waarin een gaatje is geprikt dat als lens dienst doet. Prinsen zette tachtig van deze minicamera’s uit, die maandenlang de baan van de zon registreerden. En tenslotte resulteerden in één foto per camera. Waarom hij dat deed? Om een zoektocht te visualiseren naar vertraging van, en focus op het begrip tijd. Als tegenwicht voor een wereld waarin versnippering en snelheid het belangrijkste goed lijken. Juist deze elementen intrigeren ook Mark Haanstra en Oene van Geel mateloos. Hun album Shapes of Time is de muzikale verbeelding van hetgeen Udo Prinsen in beelden heeft gevangen.

“Het licht van vele jaren zie je bij Udo in één beeld. Dat geeft een uitgesproken sfeer, die wij met onze muziek ook wilden scheppen”, zeggen de musici. “Wij zijn muziek gaan schrijven, letterlijk met de beelden van Udo voor onze neus. Zo kwam er een samenspel van beeld en muziek tot stand. Dat heeft zeker geen eclectische plaat opgeleverd – dat wilden wij per se niet – maar een album dat een uitgesproken keuze van ons beiden is. Shapes of Time is een echte sfeerplaat geworden, niet een proeve van wat wij beiden kunnen.”

MUZIKALE TAAL

Daarmee doelen Oene van Geel Mark Haanstra op hun ruim twintigjarige samenwerking, waarin zij diverse gebieden betraden: dat van Indiase muziek, maar evengoed van klassiek, jazz en pop. Dat heeft een geheel eigen muzikale taal opgeleverd. “Het zou voor de hand hebben gelegen dat wij dat muzikale eclectisme op ons nieuwe album hadden samengebald, maar zoals gezegd wilden wij dat niet. Het fotoproject heeft ons kleur doen bekennen. Indiase muziek bijvoorbeeld zit wel op ons palet, maar we wilden voor de nieuwe cd een eenduidiger lijn. We wilden een plaat maken die zeker niet vluchtig zou zijn, de focus richten op hoe onze dagen er ook uit zien”, licht Mark Haanstra toe. “Onze inspiratie is zeker gevoed door de fotografie, maar we hebben echt bekeken hoe we de plaat samen met Udo konden gaan maken. Alles is ontstaan uit een vloeibaar proces. We hopen nu dat we na onze tournee een aantal zaken kunnen vastleggen met de beeldenreeks en ook met de samenwerking met Raphael Vanoli”, vult Oene van Geel aan.

Op Shapes of Time speelt gitarist Vanoli mee. En hoe. Een voorbeeld. In de compositie Arctic Ortelius hoor je donderend geraas, alsof er een vrachtwagen met draaiende motor voor je deur staat of zoals het geluid van een storm klinkt. “Dat klopt”, beamen beide musici, “voor het stuk Sees gaat dit eveneens op. Raphael is heel ambachtelijk te werk gegaan. Dat was onze ‘opdracht’, omdat wij dat ambachtelijke zelf ook nastreven. In Arctic Ortelius zit de naam van het expeditieschip, de Ortelius, opgesloten. In dit stuk is de boot onderweg naar Spitsbergen. Het heeft een soort Viking-coremuziek opgeleverd. Raphael creëert een storm door over de snaren van zijn gitaar te blazen en ook door met zijn baardstoppels gitaar te ‘spelen’. Hij gebruikt daarbij een booster, die een pedaal heeft die elk geluid extreem versterkt.”

GETRANSFORMEERD

De opzet waarvoor Oene van Geel en Mark Haanstra hebben gekozen, heeft een getransformeerde werkelijkheid tot gevolg gehad. “Wij zijn nog nooit op Spitsbergen geweest. We creëren beelden die je in de alledaagse werkelijkheid niet tegenkomt. Wij hopen de luisteraar in onze fantasie mee te nemen. De suggestie van het schip in een storm is fantasie, gebaseerd op een beeld, niet op de werkelijkheid.” Waarbij de vraag zich kan voordoen of de SEES-expeditie naar Spitsbergen geen bouwstenen heeft geleverd voor de muziek op Shapes of Time. Noordse muziek is immers al een tijdje in binnen het milieu van jazz en improvisatiemuziek. “Misschien een beetje”, zegt Oene van Geel. “Heel concreet ben ik veel meer geïnspireerd door de Zweedse jazzpianist Jan Johansson, die in de jaren zestig van de vorige eeuw een grote belofte was. Hij speelde ook pop- en volksmuziek.” Mark Haanstra vult aan: “Voor mij is de IJslandse basgitarist en componist Skúli Sverrisson een belangrijke inspiratiebron.”

Tijdens de tournee die nu loopt, treden Mark Haanstra en Oene van Geel op met Bitch ’n Monk, op het concert in het Bimhuis in Amsterdam na waar Raphael Vanoli en Udo Prinsen ook aantreden. En het slotconcert in Nijmegen, waar Raphael Vanoli aantreedt. Ondanks het feit dat Shapes of Time een multidisciplinair karakter heeft, zijn bassist en altviolist van mening dat het concept sterk genoeg is om alleen de muziek van het album te brengen. “Shapes of Time kan goed zonder beeld, dus alleen wij tweeën op het podium”, zegt Mark Haanstra beslist. “De cd heeft niet één klank, we kiezen voor een bepaalde kleur. In Brebl (op 28 maart) en in Amsterdam brengen we de muziek mét beelden. Onze jarenlange samenwerking maakt dat wij beeld niet nodig hebben om ons verhaal te doen. Op het podium zie je de intimiteit van twee mensen die spelen.”

Áls er live wordt gespeeld, hoe groot is dan het aandeel improvisatie? “Heel groot”, beamen beiden. “Tijdens het maakproces zijn ook een heleboel zaken door improvisatie tot stand gekomen, onder meer het laatste stuk van de cd: Cyclo. Aanvankelijk was het niet veel, door improvisatie is het heel wat geworden. De scheidslijn tussen noten en hetgeen we spelen is niet zo nodig. Evenmin als een bepaalde notendichtheid. We gaan er liever met een gestrekt been in. Zo wordt het ook uitnodigend voor de luisteraar.”

HUIDIG DUO

Nadat Oene van Geel in 2013 de VPRO/Boy Edgarprijs had gekregen, nam hij het album Sudoku op. Hij zocht daarvoor samenwerking met diverse muzikanten. Ook met Mark Haanstra. Zo ontstond het huidige duo, “We gingen wat experimenteren met bezettingen”, blikt Mark Haanstra terug. “Het gaafst was het om als duo door te gaan en soms gasten uit te nodigen. Door deze formule kunnen we tijdens concerten heel veel verschillende dingen doen. Wat steeds inspiratie oplevert. Daarom hebben we er bewust voor gekozen om Shapes of Time te beginnen als duo, zodat het fundament duidelijk is.” En Oene van Geel: “Wat we nu hebben gemaakt, krijgt gewoon een vervolg. We gaan repeteren met Raphael, om naar openheid te zoeken, niet naar een gestructureerde ruimte. Wij zijn een ambachtelijk duo en met Raphael wordt dit niet anders!”

De twee musici kijken met tevredenheid terug op hoe Shapes of Time is ontstaan. En wat het is geworden: “Tegen het einde van het cd-tijdperk is het leuk met zoiets te komen. Zo maak je een totale anti-beweging.”

Mark Haanstra en Oene van Geel toeren op dit moment door Nederland met Bitch ‘n Monk. Het concert in LantarenVenster in Rotterdam is verschoven naar het najaar van 2018.

RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN

Mark Haanstra en Oene van Geel – Shapes of Time
Zennez Records 

Mark Haanstra – basgitaar en contrabas
Oene van Geel – altviool
Gasten:
Raphael Vanoli – (blaas)gitaar en effecten
Udo Prinsen – beelden

www.markoene.nl

www.raphaelvanoli.tumblr.com

www.udoprinsen.com