Terwijl heel Nederland al maanden wachtte op het geschenk uit de hemel dat regen heet, was er in het noorden van het land tenminste één organisatie die het hemelwater kon missen als koude pap: de organisatie van de jaarlijkse Zomerjazzfietstour in het Reitdiepdal ten noordwesten van Stad Groningen. Initiator en programmeur Marcel Roelofs bleef er echter even onverstoorbaar onder als altijd: “Als de weersvoorspellingen uitkomen en het regent de hele dag, dan beleven wij een historische aflevering.” De regen kon dat niet bewerkstelligen, een groot deel van de concerten wel.
De bodem van het Groningse land zakt en borrelt door de veelbesproken gaswinning. Reden voor Marcel Roelofs om aan te haken bij deze actuele situatie en een van de vijf routes die de Zomerjazzfietstour 2018 (ZJFT) kenmerken ‘De Lage Route’ te noemen. De muzikale vertaling van zeven concerten waarin laag gestemde instrumenten de dienst uitmaakten: contrabassen, basgitaren, basklarinetten, contrabasklarinetten, baritonsaxofoons, bassaxofoons, trombones, bastrombones en tuba’s. Een intrigerende uitdaging, die JazzNu graag aannam en naar zes Nederlands Hervormde kerken en één boerenschuur leidde. Want dat waren de plekken waar ongekende mengelingen van lage klanken voor sommigen misschien aansloten bij het buiige weer, maar voor anderen trapjes waren om naar ongehoorde plekjes in de eigen, muzikale ziel af te dalen.
NIEUW PODIUM
2Basses 2Horns opende De Lage Route op een nieuw podium in de ZJFT: de Energy Barn op de Zernike Campus, de energieproeftuin van EnTranCe van Hanzehogeschool in Groningen. Een volle mond voor een uit oude materialen opgebouwde, enorme hal, waarin een podiumpje was geplaatst om plaats te bieden aan de contrabas van Niko Langenhuijsen, de contrabas en basgitaar van Wiro Mahieu en de trompetten en flugelhorns van Jeroen Doomernik en Toon de Gouw. Meteen een knallend begin van de ZJFT met deze wereldpremière – de groep komt voort uit een compositieopdracht van Brebl in Nijmegen – waarin composities van de bandleden een volstrekt nieuw gezicht kregen. Zoals het 35 jaar oude Doka Bonga van Niko Langenhuijsen, een bijzonder melodieuze ballade die indrukwekkend werd weergegeven door de flugelhorn van Toon de Gouw.
Na de Zernikelocatie begon de trektocht langs vijf kerken. Zou deze recensent ooit eerder in zijn leven vijf kerken op één dag hebben bezocht? De eerste was die van Adorp, waar Lyrisch Laag optrad, een kwartet rond de bas- en contrabasklarinetten van Fie Schouten en Jelte Althuis. Met baritonsaxofonist Giuseppe Doronzo en contrabassist Wilbert de Joode werd voor het eerst deze dag getoond hoe schijnbaar los staande klanken de diepte van deze instrumenten bloot legden. Terwijl een moeder met een peuter op de koude kerkvloer een legpuzzel van Ravensburger oploste, klonk een compositie op uit de veertiende eeuw. Hier kwamen de diepe, ronde klanken van de instrumenten pas echt tot hun recht. Uiteraard ging het niet alleen daarover: de melodierijkdom van zeven eeuwen her werkte ronduit betoverend.
BOTERHAMMEN
Het Sequoia Bass Quartet bezette het kerkje van Oostum. De aanwezige fietsers hadden – zoals overal elders – kerkelijke eerbied afgeschud en wierpen vanaf het koor achterin de kerk elkaar plastic zakken met boterhammen toe. Het Sequoia Bass Quartet gaat uit van beweging, of die nu van het licht komt of van vier kanariepieten. Ja, heus, de zitstokjes waarover deze beestjes in hun kooi beschikken waren de basisstructuur voor een lange compositie, die al snel overging in een daverende vrije improvisatie voor vier contrabassen. Met een lat en kartonnen rolletje tussen de snaren van leider Klaus Kürvers, werden mechanische en industriële geluiden opgeroepen.
Intussen zag je toehoorders spieden: kan ik er met goed fatsoen tussenuit knijpen? Ja dus, toen de eersten dat aandurfden, volgde snel een aantal anderen. Die nadien op het graf van gestorvenen in 1925 en 1946, brood en wijn – uit plastic flessen – met elkaar deelden, een grote zijde spek op de grafsteen aansneden en met hun bonte regenkledij een kleurrijk contrast vormden met de grijze steen en zwarte marmer van het graf.
De contrabassisten William Parker en Wilbert de Joode en bassaxofonist Klaas Hekman hadden bezit genomen van het kerkje in Den Ham. Hier was sprake van het échte laag. Op een achtergebleven velletje papier in het halletje van de kerk was de tekst te lezen ‘Uit de diepten roep ik tot U, o HERE’, uit psalm 130. Zo zou je met enige fantasie de hartenkreet van de bassaxofoon kunnen vertalen, al zag de bespeler ervan er verre van gelovig uit. Bijzonder fraai waren de momenten dat de contrabassen het klankbeeld gesloten hielden en de bassaxofoon daarmee vrij spel gaven. Die klonk daarmee soms als een langs scheurende Harley Davidson. Maar goed dat de reguliere kerkgangers hier niet van op de hoogte waren, want dan zou zeker een andere regel uit voornoemde psalm opklinken: ‘Als Gij, HERE, de ongerechtigheden in gedachtenis houdt, HERE, wie zal bestaan?’
GEHAKTBALLEN
De kerkentocht werd even onderbroken voor een bezoek aan de Schuur Huizinga, het jaarlijks terugkerend podium in het buitengebied van Den Ham. Inmiddels alom bekend door zijn zelfgemaakte gehaktballen en zitplaatsen van opeen gestapelde strobalen. Daar trad Tini Thomsen’s MaxSax op. De van oorsprong Duitse baritonsaxofoniste is een rockend explosief van speelplezier. Bij haar is geen ruimte voor experimenten, wel voor muziek die patronen kent die uitdraaien op groove en dus dansen. Geholpen door de altsaxofoon – die zo fel is als zo’n toeter moet zijn – van de Brit Nigel Hitchcock, de scheurende en jankende gitaar van de Amerikaan Tom Trapp, de invallende en verrassende drummer Niek de Bruin en de punctueel-functionele basgitaar van Mark Haanstra swingden de gehaktballen volop in hun ketel. De samenklank van baritonsaxofoon en gitaar versmolt nogal eens en dat mocht op zijn minst verrassend worden genoemd.
Michael Moore is de leider van de Horn Guys, die het kerkje in Oldehove hadden opgezocht. De (bas)klarinettist en altsaxofonist was moe. In de ochtenduren was hij in een kerk in Leegkerk met zijn kwintet voor opnames voor VPRO’s Vrije Geluiden, in Oldehove wachtten hem twee sets. De moeheid weerhield hem er niet van zich volledig te geven in een concert waarin hij als een heraut nieuwe muziek aankondigde. Hoogtepunt was een transcriptie van Albanese polyfone zang naar een tuba, bastuba, twee basklarinetten en een baritonsaxofoon. Prachtige, bijna meditatieve muziek, die de aanwezigen in het kerkje tot introspectie bewoog. Een solo op bastuba van Vladislav Psaruk leek nadien op Tibetaanse bovenzang, waarbij de rest van de instrumenten als een koor aansloot.
OPENING
De Zomer Jazz Fiets Tour wordt op vrijdagavond traditioneel geopend in een van de vele theaters die Stad Groningen telt. Ditmaal was gekozen voor poppodium Simplon, dat twee concerten op de rol had staan: het trio Courtois/Erdmann/Fincker en Angles 9 van de Zweedse altsaxofonist Martin Küchen. Deze laatste formatie is super: de ene keer lijkt Angles 9 op een op drift geraakt circusorkest, een andere keer op een door Nino Rota foutief ingefluisterde bruiloftsband. Angles 9 is synoniem voor een sterk orkestraal geluid, humor en bandeloze uitbundigheid.
Cellist Vincent Courtois is het ziedende middelpunt van een trio dat verder wordt gevormd door de tenorsaxofonisten Daniel Erdmann en Robin Fincker. De cello klonk ergens als een scheermes dat over een stoppelbaard schraapt. Evengoed echter werd de cello ingezet als tokkelinstrument voor soms aandoenlijke liedjes, waar de twee saxofonisten evenwel al snel de onschuld aan ontrukten. Ook was er een brokkelige blues te beluisteren die door het strijkinstrument naar een duivels hoogtepunt werd getild. Terwijl de laatste cellonoten klonken als een Schots volkslied.
De Zomerjazzfietstour trok zich niets aan van de negatief voorgestelde weersvoorspellingen. Na vijf nagenoeg droge jaren regende het her en der. Het weerhield de massale stroom fietsers niet van concert naar concert te peddelen. De in totaal 29 concerten in oude kerkjes en boerenschuren werden afgewerkt op massieve gronden. Zelfs de lage instrumenten kregen de instabiele Groningse bodem niet aan het beven. Waardoor de 32eZomerjazzfietstour niet de historische aflevering werd waarop programmeur Marcel Roelofs stilletjes hoopte.
GRONDVESTEN
Maar als hij de roerganger blijft van dit zo merkwaardige festival van actuele jazz en improvisatiemuziek, zal ‘zijn’ festijn net als dit jaar de kerkjes, boerenschuren, proefcentrum, fabriek, museum, tent en bezoekerscentrum in het Reitdiepdal muzikaal laten trillen op hun grondvesten. En zal het absoluut verwonderlijk en toe te juichen blijven dat de zo verontrustende klanken van eigentijdse geïmproviseerde- en gecomponeerde muziek hordes belangstellenden op de been brengen. Regen of geen regen.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN
Zomerjazzfietstour 2018
Reitdiepdal en Simplon, 25 en 24 augustus
Met onder meer optredens van 2Basses 2Horns, Lyrisch Laag, Sequoia Bass Quartet, William Parker/Klaas Hekman/Wilbert de Joode, Tini Thomsen MaxSax, Horn Guys, Trio Vincent Courtois/Daniel Erdmann/Robin Fincker en Angles 9.
