Binnen de serieuze kunsten zijn de diverse disciplines ontelbare malen verbindingen aangegaan met elkaar. Beeldende kunst met dans en poëzie, poëzie met muziek, poëzie met beeldende kunst, beeldende kunst met architectuur, met film, met theater. Maar ook beeldende kunst met muziek. Gitarist Henk Zwerver mag zich onder deze laatstgenoemde interdisciplinaire kunstvorm scharen.
Henk Zwerver bracht onlangs het album Brisky uit, dat hij produceerde met contrabassist Wilbert de Joode en Michael Vatcher. Het is een proeve van bekwaamheid die heden ten dage nauwelijks nog wordt beoefend. Dit soort vrije improvisatie lijkt voorbehouden aan de jaren zestig en zeventig, toen hier te lande groepen als Willem Breuker Kollektief en Instant Composers Pool, plus een hele horde individuele vrije musici de podia bevolkten. De podia zijn grotendeels verdwenen, de musici stilgevallen of terug getrokken. Maar gelukkig bleef er zich door de jaren heen karige aanwas aandienen. Zodat deze ongebreidelde vorm van improvisatiemuziek niet voor de liefhebbers en beoefenaars van nu, maar ook voor die van de toekomst een bepaald richtsnoer kan betekenen.
Wie onverdroten voortgaat op de weg van vrije improvisatiemuziek is zoals gezegd gitarist Henk Zwerver. Het album Brisky duurt net een half uur, maar geeft een indringende doorsnee van de inzichten en neergelegde bedoelingen van de musicus. De Joode en Vatcher zorgen voor een onrustig decor, dat Zwerver somtijds benut om solerend te werk te gaan, maar door hem evenzeer wordt afgebroken om zijn beide medemusici vrij baan te geven voor hun opdringende emoties. De titel Brisky van het album dekt de lading volledig: Nederlands voor levendig en fris.
Komen we bij de interdisciplinaire aanpak van Henk Zwerver. Want naast het nieuwe album is er zijn boek un appareil photo, dat hij zelf samenstelde uit collages die alles met zijn muzikale opvattingen hebben te maken. “De verbinding tussen collage en muziek is voor mij vooral de techniek”, legt hij uit. “Ik maak sinds de jaren zeventig, toen ik begon met spelen, collages. Een collage is een vrije-improvisatie-product. Muziek en collage zijn inniger verbonden nadat ik in 2012 voor het eerst Zaal 100 in Amsterdam bezocht en het wonder van de vrije improvisatie meekreeg. Daarvoor had ik een baan, had met vervelende managers te maken en speelde in een ruig bluesrock-trio waar ik steeds meer ruzie met het strikte idioom kreeg. ‘Stiekem’ luisterde ik naar gitarist Derek Bailey. Na mijn ontslag nam ik mij voor nooit meer stukken, schema’s of wat ook te spelen, alleen ‘vrije’ noten.”
“Collages maken is de ultieme DIY (do it yourself)-techniek, snel beschikbaar”, ervoer Henk Zwerver. “Een schaar en wat Pattex-lijm. En dan doen, leren, prutsen, uitvinden en vooral verder leren. Net als in de vrije impro: klank, toon, energie, vergissing, licks, haperingen, ‘wrong notes’, leren en doorleren. Destijds werd ik aangejaagd door een grote overzichtstentoonstelling van Kurt Schwitters (Duitse kunstschilder, dichter, typograaf en publicist, ook beroemd door zijn collages, rvdh). Ik ben als autodidact begonnen met prutsen met lijm en vooral dus ook snaren.”
“Anderhalf jaar geleden kreeg ik het idee, de aanvechting, om veertig collages in een boek te verzamelen en in eigen beheer uit te geven”, zo vervolgt Henk Zwerver. “De tijd was daar rijp voor, duidelijker krijg ik mijn bedoelingen niet. De oplage van un appareil photo is tachtig stuks, ik bepaal zelf wie het boek krijgt; muzikanten, beeldend kunstenaars enzovoorts. Het is geen commercieel product maar meer een persoonlijke stellingname, zo van: ‘Dit doe ik’. Er liggen drie exemplaren bij Boekie Woekie, beduimeld en wel. De prijs daar is 37,50 euro. Ik denk er over om het boek in de rubriek Merch op mijn Bandcampwinkeltje te zetten.” Over de prijs is Henk Zwerver er nog niet uit.
“Het boek is opgedragen aan mijn vader. Vóór in het boek staat hij in het water te fotograferen. Van hem kreeg ik eerst een ukelele en iets later een camera, de vermaarde Agfa Clack, beide om zelf verder te prutsen. Ik was een jaar of zeven. In het boek staan kleine landschapsfoto’s van hem, volgens de esthetiek van honderd jaar geleden. Daarnaast al mijn verknipsels in een jaren zestig-, zeventigstijl. Hier en daar heb ik materiaal van hem gebruikt.”
Het boek un appareil photo zou wel eens een vervolg kunnen krijgen, want Henk Zwerver overweegt een volgende uitgave. “Enige tijd geleden vond ik het wonderschone boek The Album van Hannah Höch, een belangrijke collagiste. Hier laat zij de foto’s heel, verknipt niet. Ik ben een beetje in die stijl aan het prutsen geslagen.”
un appareil photo sluit nauwer bij de vrije improvisaties van Henk Zwerver aan dan je in eerste instantie zou denken. Zijn improvisaties leunen op het onverwachte, op het onvoorspelbare en soms op het onvoorstelbare. De collages in het boek zijn navenant. Ze vragen alle om aandachtig kijken. Soms kijk je dwars door Zwervers bedoelingen heen, bij andere duurt de bevatting een stuk langer, omdat ze raadselachtig zijn. Dan heb je meer tijd nodig.
En daarin schuilt een verschilletje met Zwervers muziek. Als hij speelt razen de improvisaties je hoofd binnen, als je zijn collages bekijkt, krijg je alle tijd van de wereld. Maar in beide gevallen geldt: Henk Zwervers emoties zijn van de bijzonderste soort.
RINUS VAN DER HEIJDEN
