Medewerkster Monica Rijpma bezocht het jaarlijkse Holocaust-concert in Breda. De Oekraïense bayanist Oleg Lysenko verzorgde het met zijn bayan en bandoneon en vertelde dat hij weliswaar improviseert, maar niet tot de free-jazzmusici mag worden gerekend. De gecomponeerde bayanmuziek laat ruimte voor enige improvisatie, maar dan op basis van een ander idioom. Met name de compositie ‘Gulag’, die hij in Breda speelde, toont verwantschap met elementen van de free-jazz. Monica Rijpma nam de gelegenheid te baat om tevens Lysenko’s cd ‘Gulag’ te recenseren. 

Voor Lysenko is de herdenking van de bevrijding van Auschwitz een extra aanleiding om een benefietconcert te geven voor de stichting Music for Ukraine. De bevrijding was het eerste historische moment waarop de wereld getuige werd van de ravage die één mens en zijn aanhangers kunnen aanrichten. De verbindende kracht van muziek helpt niet alleen om wonden te genezen, maar ook om de universele noodzaak te duiden, om de mensheid voor altijd te waarschuwen voor de gevaren van genocide.  Lysenko gebruikt zijn talent om die verbinding tot stand te brengen. 

Muziek kan worden verdeeld in twee groepen; goede en slechte muziek, of beter gezegd goed of slecht gespeelde muziek. Bij JazzNu voegen we daar een criterium aan toe; is de muziek geïmproviseerd of niet? 

Het zou te ver gaan om Oleg Lysenko een improviserend musicus te noemen. Hij geeft volmondig toe dat hij bij een free-jazzconcert of een jamsessie met het standaard jazzrepertoire moeite zou hebben. Hij speelt op de speciaal voor hem gebouwde bayan (Russische knoppenaccordeon) meestal gecomponeerde muziek, met improvisatie als versiering. Hij improviseert op basis van het idioom dat voortkomt uit de muziek die is geschreven voor bayan, zoals dat ook gebeurt bij cajun, fado, tango of andere volksmuziek. Dat demonstreert hij zowel op het album Gulag, als bij zijn live-optreden in museum Maczek Memorial Breda ter gelegenheid van de jaarlijkse Holocaust-herdenking. Hierbij speelt curator Paul Jankowski van Memorial Music een voortrekkersrol voor de organisatie van een verrassende concertserie. 

Oleg Lysenko met op schoot zijn bayan. Op de voorgrond diens bandoneon.

Tijdens zijn optreden gaf Lysenko uitleg over de twee instrumenten die hij voor dit concert had meegenomen. Hij speelde ook enkele eigen werken die te vinden zijn op andere albums. Hij nodigde het publiek uit om zijn verhaal en muziek te delen en te laten weten dat hij steeds bereid is pro deo op te treden voor Music for Ukraine  – zolang als het nodig is. De opbrengst gaat voor honderd procent naar deze stichting. Inmiddels hebben de baten van de concerten zeven ambulances opgeleverd.

Het is zeker gerechtvaardigd om Lysenko’s cd Gulag hier te recenseren. Vooral op dit moment, want op 27 januari, precies tachtig jaar geleden, werd Auschwitz bevrijd van de nazi’s. Gulag begint met een compositie van Victor Vlasov, Five Views on the Land of the Gulag  Archipelago. Victor Vlasov komt net als Oleg Lysenko uit Oekraïne. Vlasov is daar een gevierd filmcomponist en uitvoerend musicus. 

De vijfdelige suite wordt geopend met het geluid van vrieswind, die de trekzak voortbrengt. In de Siberische strafkampen wordt doorgewerkt tot bij min veertig graden. Dan volgt een inktzwarte klankwolk. De dreiging echoot en komt dichterbij. Stappen, hoge, schrille fluittonen ontwikkelen een herinnering aan een volksmelodie. Tijdens het nummer dat zo’n twintig minuten duurt krijgt het instrument klappen, wordt gestreeld, geduwd en uit elkaar getrokken terwijl de knoppen ijzige melancholie, angst, berusting en soms cynisme of hoop tot leven brengen. 

De vijf landschappen uit de titel beginnen met Het gevangenenkamp. Deel twee is Marcia Funebre, een mars die de gedwongen wandeling naar de plek van arbeid binnen het strafkamp vertaalt. Deel drie en vier gaan over het leven in het kamp. De koude wind keert terug, alsmede de stappen en het kraken van de sneeuw. Het geluid van zagen en hakken in het houtkamp vermengt zich met de herinneringen aan de volksmuziek van vroeger. De heimwee druipt van de knoppen en zucht traag naar het einde van de passage. Pas bij deel vijf komt er (eindelijk) klokgelui als de ketenen vallen en de sloten worden geopend.

Oleg Lysenko geeft toelichting op de intenties van zijn concert.

Op Gulag staan verder composities van Stravinsky, Nagajev en van Vladislav Zolotarjov. Zolotaryov is een Russische bayanspeler en een van de bekendste componisten voor bayanmuziek. Zijn zesdelige Kamersuite is op Gulag omgeschreven van een partituur voor twaalfstemmig kamerorkest naar één partij voor de bayan. 

Tekst en foto’s MONICA RIJPMA

OLEG LYSENKO

Gulag

Eigen beheer

Herdenkingsconcert Holocaust

Maczek Memorial Breda, 26 januari ’25

Oleg Lysenko – bayan en bandoneon

www.oleglysenko.com

www.musicforukraine.com

www.maczekmemorial.nl

Previous

Hoe Harald Walkate eigen muzikale uitleg geeft aan foto's Vivian Maier

Next

Jamie Peet (rondetijd 3.18,17)

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees ook