De doorstart van Jazz Middelheim in het Antwerpse Park Den Brandt is een succes geworden. Na jarenlang wanbeleid en faillissement heeft Jazz Middelheim met de nieuwe organisatoren Gilles De Decker en Bert Schreurs de deur wagenwijd open gezet voor de toekomst. Nooit eerder was het publiek zo jong. Dat alles dankzij een superslimme opzet van het festival, waarin de beste jazz hand in hand ging met dance, psychedelica, trip en een experimenteel podium voor deejays.
Het was een gedurfde opzet voor een festival dat in de vorige versie een publiek had dat meegroeide met de leeftijd van het festival. Uw verslaggever zag op de laatste van de vier festivaldagen voornamelijk twintigers en dertigers die tussen de hoofdacts in de grote festivaltent, op het buitenpodium Birdland uit hun dak gingen. “Vindt u het niet een enorme herrie?” vroeg de chauffeur van de curieuze Australische groep Glass Beams mij. Dat zou kort door de bocht de conclusie kunnen zijn, maar omdat er op dat moment geen live alternatieven zijn blijf je luisteren.
De herrie veranderde na enige tijd luisteren in een psychedelische trip, hoe langer je luisterde hoe beter het werd, waarbij dankzij glazen maskers de muzikanten onherkenbaar en anoniem bleven. Het terrein stond stampvol en niet alleen de jongeren stonden te dansen, ook enkele oudere dames en mannen met een rugzak. Hun definitie van jazz leek een andere dan vroeger.
Wat ook gold voor Esinam die met de Zuid-Afrikaan Sibusile Xaba de dansers met Afrikaanse ritmen aan de gang kreeg. En zeker ook voor Vaague waarachter drummer Antoine Pierre schuil ging, die niet alleen geweldig drumt, maar zijn drumstel tevens verbindt met elektronica om er sonische beleving van te maken. Dit is de nieuwe jazz die grote groepen jongeren aanspreekt. Dezelfde jongeren die net zo massaal naar de festivaltent trokken om daar muziek te horen die zich hield aan de klassieke definitie van jazz.
Dat wil niet zeggen dat daar alleen vier-in-de-maat was te horen. De dag werd geopend door de Nederlandse gitarist Bram Stadhouders die de muziek en arrangementen had geschreven voor B.O.X, de Baroque Orchestration X uit Antwerpen. Dit is een bijzondere in de barok gewortelde groep van luit- en theorbespeler Pieter Theuns. Hij maakt gebruik van instrumenten uit de baroktijd, zoals klavecimbel, harp, viola da gamba en baroktrompet. Met dit schitterende ensemble, drummer Onno Govaert en Bram Stadhouders ontstond een sound en dramatiek met verwijzingen naar jazz, blues, barok en de Middeleeuwen.
Stadhouders had van die barok, klassiek, middeleeuwse muziek en jazz tijdloze hedendaagse muziek gemaakt, waarbij hij zijn eigen bluesy pop en jazz onlosmakelijk combineerde met B.O.X. De sfeer veranderde constant door andere combinaties van snaren en door blazers die daar commentaar op leverden, zoals in een Grieks drama. B.O.X en Stadhouders eindigden het optreden met een catharsis van een op volle sterkte spelende band die dit prachtige optreden op een langzame manier liet uitdoven.
Niet alles was die laatste dag zo goed. The Bad Plus, een grote naam in de jazz, denderde door zonder om zich heen te kijken. In een poging om de chaostheorie toe te passen op jazz, speelde de band van bassist Reid Anderson perfect met wanorde als een bewuste keuze. De niet-lineaire dynamische systemen van de muziek van The Bad Plus hadden uiteindelijk toch niet het onvoorspelbaar gedrag dat tot een boeiende uitkomst leidde, en dus ook niet tot leuke muziek.
Het dynamische systeem van de populaire Britse groep GoGo Penguin was ook apart. Het is opmerkelijk te noemen dat dit trio zo populair is en veel mensen alleen voor deze groep naar Middelheim waren gekomen. Er waren in elk geval aanzienlijk meer liefhebbers dan stoelen in de festivaltent. Waarom is de vraag. Het antwoord blijft een raadsel. Uiteraard deugt het wat deze groep doet, maar de constante vlakke dynamiek op het hoogste niveau, met name van pianist Chris Illingworth en drummer Jon Scott die elke maat met een harde klap op de basdrums accentueerde, haalde de spanning uit de muziek.
De interactie van het trio onderling is intrigerend, maar subtiliteit is ver te zoeken. De populariteit van GoGo Penguin zal te maken hebben met de straffe puls waaraan niet valt te ontsnappen. Dat is juist wat de hierboven genoemde groepen op podium Birdland op een veel interessantere manier lieten horen.
Gebrek aan subtiliteit kun je de tienkoppige band The Rhythm Hunters XTNDD (extended) van drummer Stéphane Galland niet verwijten. Waar GoGo Penguin de dynamiek te hoog had opgeschroefd, had Galland daar juist wat meer van kunnen gebruiken. Over de muziek is niets slechts te zeggen, hoogstens dat het wat minder braaf had mogen zijn.
Van de extra toegevoegde Amerikaanse trombonist Kevin Eubanks werd kennelijk niet veel verwacht. Hij speelde een korte, weinig zeggende solo en deed verder niet meer dan zijn partijen mee blazen. Galland zelf is op drums een druk baasje. Hij legt een groot tapijt aan met slagen op de snare, tomtoms en bekkens, met een resultaat dat minder was dan van drummer Kahil El-Zabar die voor hem op het podium stond en zijn kit nauwelijks leek aan te raken.
Dat The Rhythm Hunters meer dan dit in hun mars hebben bewees hun laatste nummer, wellicht niet toevallig het enige oude nummer, in een arrangement van trompettist Pierre-Antoine Savoyat waaruit bleek de band wel degelijk spannend kan klinken.
Bram Stadhouders en drummer Kahil El-Zabar maakten de laatste dag onmisbaar. Kahil El-Zabar is als een van de gezichtbepalende muzikanten van de AACM (Association for the Advancement of Creative Musicians), een levende legende uit de Chicago-scène. Zijn muziek is rustig en weloverwogen, zijn spel en zang elektrificerend, wat je emotioneel kan raken.
De set werd geopend met John Coltrane’s A Love Supreme, door Kahil breekbaar op duimpiano gespeeld terwijl de aan zijn voeten gebonden belletjes zachtjes rinkelden. Kahil fluisterde de tekst die actueler dan ooit was en de stemming van dit concert bepaalde. Zijn band houdt zich niet aan een bepaalde stijl. Een bebop-standard kan gevolgd worden door gospel of pop. Het genre is onbelangrijk, de muziek is essentieel.
Er zijn te gekke momenten als trompettist Corey Wilkes de zwarte wolken boven Antwerpen wegblaast, of als tenorsaxofonist Kevin Nabors zijn typische Chicago-geluid, een soort Texas-light, laat horen. Maar het mooiste blijft Kahil, die de rust zelve uitstraalt. Spontaan gaat hij neuriën alsof hij thuis bij je op de bank zit. Als hij drumt doet hij het minimale om het maximale eruit te halen, met het gemak of hij de planten water geeft.
Dit is jazz die zich nergens voor schaamt, ook niet om Compared to What van Roberta Flack te zingen, waarbij Kahil met overtuiging de zin ‘The President, he’s got his war’ zingt en laat horen waar we moeten staan.
Foto’s en tekst TOM BEETZ
JAZZ MIDDELHEIM
Park den Brandt, Antwerpen, 9 juni 2025
Bram Stadhouders featuring B.O.X
Bram Stadhouders – gitaar, composities
Onno Govaert – drums
Pieter Theuns – theorbe
Lambert Colson – cornetto
Jon Birdsong – cornetto, trompet
Bart Vroomen – trombone, sackbut
Nathan Wouters– contrabas
Raphaël Collignon – clavecimbal, orgel
Gasten:
Charel Maes – altsaxofoon
Bolster De Koster – tenorsaxofoon
Stéphane Galland and The Rhythm Hunters XTDD
Stéphane Galland – drums
Lucía Píres – dwarsfluit
Shoko Igarashi – tenorsaxofoon
Sylvain Debaisieux – altsaxofoon
Bo van de Werf – baritonsaxofoon
Pierre-Antoine Savoyat – trompet, arrangementen
Kevin Eubanks – trombone
Wajdi Riahi – piano
Victor Khaddaj – synthesizer, elektronica
Louise van den Heuvel – basgitaar
Kahil El-Zabar’s Ethnic Heritage Ensemble
Kahil El-Zabar – drums, percussie, duimpiano, stem
Kevin Nabors – tenorsaxofoon
Corey Wilkes – trompet
Ishmael Ali – cello
The Bad Plus
Reid Anderson – contrabas
David King – drums
Ben Monder – gitaar
Chris Speed – klarinet, tenorsaxofoon
GoGo Penguin
Nick Blacka -contrabas
Chris Illingworth – piano
Jon Scott – drums
Glass Beams
Rajan Silva – drums
anonieme gitarist en basgitarist
Esinam & Sibusile Xaba
Esinam – elektronica, dwarsfluit, percussie, zang
Sibusile Xaba – gitaar, percussie, zang
Vaague
Antoine Pierre – drums, elektronica
