Je zou haar de Nederlandse Grande Dame van de grote jazzensembles kunnen noemen. Marike van Dijk is weliswaar altsaxofonist, maar meer nog bandleider en componist. In 2023 formeerde zij het Amsterdam Art Orchestra, dat sinds maart van dit jaar als NU Art Orchestra door het leven gaat. Marike van Dijk houdt van avontuur, heeft ze behoefte aan om haar creativiteit te versterken. Ze woonde en werkte in Brisbane (Australië) en New York, nam nogal afwijkende muziek op met singer-songwriters Jeff Taylor en Katell Keineg. Ze trad op met talloze bigbands, zoals European Jazz Orchestra, Konrad Konselleck Bigband, New Cool Collective Bigband, Jazz Orchestra of the Concertgebouw en Rotterdam Jazz Orchestra. Marike van Dijk was bovendien onderzoeksassistente aan het Koninklijk Conservatorium in Antwerpen, maakte deel uit van de saxofoonfaculteit van het Instituut für Musik in Osnabrück en is hoofd van de masteropleiding jazz/klassiek/interdisciplinair aan het Prins Claus Conservatorium in Groningen. Zó, daar kun je mee thuiskomen. Verbeelding en verbeelding, daar gaat het bij Marike van Dijk altijd om. Fantastisch om zo’n stokjesdrager te introduceren in deze rubriek JAZZ-tafette.
Waar ben je op dit moment mee bezig?
Met uitpuffen na vier dagen opnemen van de eerste plaat van het NU Art Orchestra in TivoliVredenburg. Vanaf september 2023 traden we op onder de naam Amsterdam Art Orchestra. Tijdens festival Transition in maart in Utrecht zei Guy van Hulst: ‘Ik wil jullie graag steunen en helpen’. Maar Amsterdam in de naam… We hebben daarop besloten het orkest minder te richten op Amsterdam. Ook wereldwijd gezien was voor de naamsverandering iets te zeggen. De N staat voor New en de U voor Uncomprimising: NU Art Orchestra dus. Zo gaan we voortaan de wereld in.
Welke herinneringen aan je carrière zijn je het dierbaarst?
Toen ik in New York woonde, begon ik met grote ensembles. Met een ervan speelden we met singer-songwriter Jeff Taylor met twaalf man in een kleine kroeg, waar wel heel veel mensen op af kwamen. Saxofonist Donny McCaslin kwam kijken, was zó gaaf. Alles was gevuld met geluid. Jeff is nog altijd een heel dierbare vriend. Het opbouwen van dat ensemble, dat met twaalf man repeteerde in een ook al klein appartement, is me heel dierbaar.
Waarom doe je graag wat je doet?
Omdat ik het heel bijzonder vind dat je met muziek iemands leven kunt veranderen. Ik heb vaak meegemaakt dat mensen na een concert naar me toe kwamen en zeiden: ‘Ik zat zo in de put, maar nu heb ik een goede dag gehad. Misschien komen er nog wel meer’. Ik vind het ook ontzettend leuk om mensen met elkaar te verbinden. Want daar gaat het bij mij altijd om: verbinding en verbeelding.
Wanneer is je passie voor jazz ontstaan?
Ik was 13, 14 jaar toen ik speelde in de bigband van een muziekschool. Ik zat al in een fanfare, ik hou van dat orkestrale geluid. Die bigband was zo ontzettend leuk dat ik ben doorgegaan. Vanaf mijn elfde speel ik altsaxofoon. Na de big band heb ik ook nog in een punkband gespeeld.
Van welke ontwikkeling in de jazzgeschiedenis had je onderdeel willen zijn?
Er is altijd ontwikkeling. Ik ben in Australië gepromoveerd op Compositie voor Groot Jazzensemble en liet me daarvoor inspireren door de New York School of Composers, bestaande uit Morton Feldman, John Cage, Earle Brown en Christian Wolff. De groep heeft in de jaren vijftig kort bestaan, maar daar had ik ook wel onderdeel van willen uitmaken. Earle Brown is begonnen als bigband-arrangeur en de kant van mathematisch schrijven op gegaan. Ik had er wel onderdeel van willen zijn; of koffie willen drinken met Gunther Schuller. Hij leefde in dezelfde tijd en hield zich bezig met de mix van jazz en klassiek – Third Stream. Vind ik ook erg interessant. Ik ben nogal eclectisch gericht. Had ook wel bij de eerste opname van Bessie Smith willen zijn. Of liever nog John Coltrane in de Village Vanguard gezien.
Wat is het bizarste dat je ooit mee hebt gemaakt tijdens een concert?
Ik heb heel rare dingen meegemaakt, van asuitstrooiing in een club tot woest dansen op muziek. Maar niet tijdens een van mijn eigen concerten.
Waar vind je inspiratie?
Op plekken waar van alles gebeurt. Bijvoorbeeld waar veel kunstvormen bij elkaar komen. Maar ook krijg ik inspiratie door andere musici, vaak alleen maar door naar hun concerten te gaan. In New York was ik nooit thuis. Nu is het anders, hier is minder aanbod. Maar ik ga nog altijd graag naar live-concerten.
Wat is het spannendste dat je ooit hebt ondernomen?
Optreden met een groot ensemble met zangers. Om mensen te bellen die ik niet kende en tegen wie ik op keek. Dat was financieel spannend, maar sociaal gezien nog meer.
Welk muziekstuk of album heeft voor jou een speciale betekenis?
Het klinkt misschien cliché, maar: Giant Steps van John Coltrane. Het was een van de eerste albums die ik kreeg toegestopt. En pas tien jaar later begreep: zoveel diepte in Trane’s spel. Ik word er nog steeds zó blij van.
Wat neem je altijd met je mee?
Mijn dagboek.
Welke actualiteit heeft je aandacht?
Er gebeurt zoveel momenteel. Door de verschuiving van de geopolitieke machtsverhoudingen in Europa maakt Gaza daar onderdeel van uit. We hebben zo lang met oogkleppen op geleefd. Er is zoveel aan het veranderen dat ik denk dat dit bij veel mensen nog niet is doorgedrongen.
Wie is je grote voorbeeld buiten de jazz?
Ik ben een grote fan van Jane Fonda. Ik vind haar een te gekke persoonlijkheid. Door haar protesteren, beauty queen zijn, maf persoon. Dolly Parton vind ik ook te gek. Het zijn mijn vrouwelijke helden, denk ik.
Wat intrigeert je aan je instrument?
Dat ik nog steeds niet snel kan spelen. Ik heb er zo lang voor geoefend, in bepaalde periodes was mijn motoriek sneller. Ik moet er veel voor oefenen en dat doe ik op dit moment niet.
Wat heb je geleerd van je muziek?
Ik wil het breder trekken: door uitvoerend musicus te worden, wat heb ik daar van geleerd? Vroeger was ik heel introvert, verlegen. In muziek kan dat niet, dan moet je er staan. Ik heb geleerd er te dúrven staan. Muziek heeft mij de mogelijkheid gegeven wereldavonturen te ondernemen. Ik heb veel mensen leren kennen, veel wijsheid opgedaan, op diverse plekken op de wereld gewoond. Ik heb er een soort zelfverzekerdheid aan overgehouden. Wat ik overigens niet altijd heb….
Wat wilde je vroeger altijd worden?
Paleontoloog. Ik vond dinosaurussen te gek. Ik zag me al in laboratoria bezig en buiten botjes opgraven. Nieuwe dingen ontdekken – alweer dus.
Wanneer ervaar je de vrijheid te falen?
Altijd wel. Tijdens het proces van maken heb ik de vrijheid. Tot de muziek op de plaat moet. Als je hebt gefaald, heb je weer iets geleerd. Dan doe je het de volgende keer anders. Dit hoort er wel bij. Er gaat gewoon heel vaak iets mis. En soms lukt er ineens iets.
Welke ontwikkeling in de jazz juich je toe?
Dat we steeds meer vrouwen op het podium zien.
Met wie werk je graag samen?
Met Louk Boudesteijn, Mark Schilders, Ruben Samama, op hen val ik vaak terug. Ik blijf dan ook met hen samenwerken.
Welke dromen liggen nog voor je?
Ik wil nog wel een Grammy Award winnen. Dat is natuurlijk wel carrièregericht. Als het niet lukt, is het ook goed. En ik zou wel met een heel bekende popartiest willen spelen, een die iedereen kent.
Aan wie geef je het Jazz-tafette stokje door?
Aan Mark Schilders. Wij bewegen ons allebei niet alleen binnen de jazz, ook erbuiten. We zijn begonnen met de focus op jazz, zijn steeds breder gaan kijken en het muzikantenschap anders gaan invullen.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
