Ze zeggen toch altijd het bloed kruipt waar het niet gaan kan? Nou, zo gaat het eigenlijk ook met muziek. Dat blijkt uit de bijzondere verhalen van de deelnemers aan een inhoudelijk gesprek over de kracht van muziek en de rol die het kan spelen in situaties van conflict, oorlog, onvrijheid of verdrukking. Sprekers zijn Ronald Snijders, Leny van Schaik, Yinske Silva, Blaxtar en Robin Coops. Theater de Meervaart in Amsterdam presenteerde dit programma rond het thema ‘Talent voor Vrijheid’.

In de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Japanse bezetting op het eiland Sumatra, worden meer dan driehonderd vrouwen gevangen gehouden. Tijdens hun gevangenschap vinden vier vrouwen elkaar door hun belangstelling voor muziek. Ze besluiten een vocaal orkest, een koor, te beginnen en maken notities van hun lievelingsmuziek en de partijen die zij zich nog kunnen herinneren.

Leny van Schaik, leider van het vrouwenkoor Malle Babbe uit Haarlem, reisde af naar Amerika om de noten-notities, die vanaf 1975 bewaard bleven in het archief van de universiteitsbibliotheek in Stanford, te bewonderen. Vurig vertelt ze over haar project en haar zoektocht naar het verhaal achter de muziek. “Het moeten verschrikkelijke omstandigheden zijn geweest waarin deze vrouwen leefden. Zij zochten hun heil in deze muziek, waarschijnlijk om toch grip op de realiteit te behouden en zin te geven aan hun hopeloze bestaan. Ze wisten in het kamp een heel koor te mobiliseren.”

Met Malle Babbe studeerde Van Schaik de stukken in en bracht er een cd mee uit. Composities van Beethoven, Tsjaikovski en Dvořák passeren de revue. We mogen even luisteren tijdens het gesprek en de klanken van het koor gaan door merg en been. Het project kreeg uiteindelijk nog een staartje. Het verhaal en de muziek van het vrouwenkoor wekte de interesse van filmmaker Bruce Beresford die het hele verhaal verfilmde. Paradise Road kwam in 1997 uit en alle muziek in deze film werd verzorgd door het koor van Van Schaik.

Vluchtelingenkamp

Dat muziek ook vandaag de dag nog van groot belang kan zijn in situaties van onvrijheid, daar vertelt zangeres Yinske Silva over. Zij was onlangs met haar band in een vluchtelingenkamp in Jordanië. Het kamp vangt Syrische vluchtelingen op, maar waar dat in het begin ging om de opvang van zo’n 6.000 mensen, liep dat al heel snel op naar 60.000. “Het kamp is een volledig op-zichzelf-functionerende stad geworden waar uitzichtloosheid de boventoon voert. De hoop ooit weer terug te kunnen keren naar Syrië is zo goed als verloren. Vluchtelingen weten dat ze daar nog jaren zullen leven”, legt Silva uit.

REU-SYRIA-CRISIS_JORDAN
Vluchtelingenkamp in Jordanië aan de grens met Syrië.

Silva ging met de kinderen die al wat langere tijd in het kamp zitten aan de slag en zag de kinderen weer opbloeien. “We werken niet met kinderen die net zijn gearriveerd in het kamp. Die zijn zo getraumatiseerd en gedesoriënteerd dat ze niets kunnen bevatten. De kinderen die er al wat langer rondlopen missen eigenwaarde en het gevoel gegrond te zijn, een individu. Dat kunnen wij ze geven. Door te zingen worden zij zich meer bewust van hun eigen lichaam, hun eigen stem. De kinderen leven helemaal op en putten veel hoop en vreugde uit de muziek die wij ze geven. Ook als we weer weg zijn, is de positieve nasleep enorm.”

Moderator Oscar Kocken stelt de kritische vraag of vluchtelingen wel behoefte hebben aan muzikanten in hun kamp, of ze niet liever water en brood krijgen. Silva moet lachen, “Ik snap je vraag, maar nee. Integendeel. Vanwege de uitzichtloze situatie en het langzame vergaan van hoop, kan het maken van muziek juist heel veel kracht geven.”

Fluitist en etnomusicoloog Ronald Snijders vertelt uitgebreid over protestsongs. Zij halen hun kracht niet alleen uit vlammende teksten, maar ook uit makkelijk op te pikken melodieën of kenmerkende muziek. Met beide kan een duidelijke boodschap worden overgebracht. De deelnemers die eerder deze middag een masterclass van rapper Yes-R hadden – onder wie veel jongeren – schuiven enthousiast heen en weer op hun stoel. Wanneer Snijders een stuk met felle ritmes fluit (zijn compositie Afrika) begint het publiek te beseffen waar de kracht van Snijders ligt. De harde beat die hij creëert valt in goede aarde bij de aspirant-rappers in de zaal.

Slavernij

Een vorm van onderdrukking waar we vandaag de dag nog veel mee te maken hebben is discriminatie. Hiphopartiest Kevin de Randamie, oftewel Blaxtar, eert zijn verzetsheld Anton de Kom. Dat doet hij geheel op eigen wijze met een ‘spoken word’-performance. Ook hij zoekt een toevlucht in muziek en ‘spoken word’ om aandacht te vragen voor discriminatie en ook voor de herdenking van tweehonderd jaar slavernij. “Een onderwerp, een ramp, waar we in Nederland niet voldoende bij stilstaan”, aldus Kevin de Randamie.

Music.Gen.Meervaarttheater.096
Slot van de bijeenkomst ‘Talent voor de Vrijheid’ door de Music Generation in het Meervaarttheater in Amsterdam. Foto Bosse Beckers

Dat een gevangen genomen librettist het ook niet kan laten een opera te schrijven: het ligt nu bijna voor de hand. Het gebeurde in Theresienstadt tijdens de Tweede Wereldoorlog door Viktor Ullman en Peter Kien. “Zij schreven een hele opera op de achterkant van de inschrijfformulieren van gevangenen en het lukte ze uiteindelijk, voordat zij zelf werden afgevoerd naar Auschwitz, om het document aan een vriend te geven die het al die tijd bewaarde. De opera ging natuurlijk over het Duitse bewind en maakte Adolf Hitler belachelijk. Ook het Duitse volkslied was er op een vervormde manier in verwerkt”, vertelt regisseur Robin Coops die Der Kaiser von Atlantis in mei 2016 opnieuw op het toneel zal brengen. De Nationale Opera bracht het stuk in 1975 op het toneel in Theater Bellevue, dat is nu alweer bijna veertig jaar geleden.

Dat muziek een sterke aantrekkingskracht heeft in conflictsituaties staat als een paal boven water. Misschien moeten we het wel breder trekken, want iedere vorm van vrije expressie – let op, want het zit al in het woord – zorgt voor een ontwikkeling van het individu. En de gemene deler van alle verhalen die in dit uur voorbij zijn gekomen is dat muziek allen hoop heeft geboden, wanneer de betreffende ‘slachtoffers’ daar behoefte aan hadden. Het beleven van vrije expressie in gevangenschap of onderdrukking levert weer een klein stukje vrijheid op en daarmee hoop. Wat een prachtig programma!

MAUD MENTINK

Talent voor Vrijheid
Amsterdam, De Meervaart, 5 juni 2015

Sprekers:
Yinkse Silva www.metstem.nl
Leny van Schaik www.lenyvanschaik.nl
Ronald Snijders www.ronaldsnijders.nl
Blaxtar (Kevin de Randamie)
Robin Coops (regisseur Der Kaiser von Atlantis)

www.robincoops.com

Previous

Absurde en komische opera ‘Koeien’ roert tot tranen

Next

Dood Ornette Coleman slaat pijler onder jazz weg

Lees ook