Het hammondorgel is de mammoet onder de muziekinstrumenten. Niet omdat het bakbeest zo oud is, wel vanwege zijn kolossale omvang. Zou het daaraan liggen dat het sinds zijn introductie nauwelijks ontwikkeling en innovatie heeft gekend? Hoe het ook zij, daar komt nu verandering in. Want hammondbespeler Carlo de Wijs gaat met zijn New Hammond Sound Project de traditie te lijf. Met hulp van elektronica en computers brengt hij nieuwe muziek. Plus een nieuwe toekomst voor deze eigenzinnige goedzak.
Carlo de Wijs is al jaren zoekende om het hammondorgel van een nieuwe jas te voorzien. In 2005 verrichtte hij de eerste modificaties aan het instrument. “Nu ga ik iets maken wat retegoed is en innovatie in zich heeft. Ik denk dat die niche is te vinden in de termen leeftijdloos, stijlloos en muziek van nu. Techno en sound spelen ook een rol. Ik noem dit modulaire project New Hammond Sound Project. Begin dit jaar bracht ik de gelijknamige elpee uit, meteen was iedereen enthousiast. Ik heb het gevoel dat het gaat lopen. Ik ga die uitdaging aan”, zegt hij vol vertrouwen.
Carlo de Wijs bouwde in 2001 een eigen studio om meer te kunnen gaan componeren en de technologie van het specifieke hammondgeluid verder te gaan onderzoeken en uit te bouwen. “Je mag het zien als inspiratie om de technologie meer met het hammondorgel te verbinden. Het orgel is in de jaren dertig van de vorige eeuw ontwikkeld en mijn idee is en was: hé, die geweldige hammondsound is tot 1975 gemaakt, maar technisch is er sindsdien niets meer aan veranderd. Ik ben op het idee gekomen hedendaagse techniek te verbinden met dat orgel. Je zou kunnen zeggen dat mijn praktijkonderzoek heeft opgeleverd dat je die fantastische techniek uit de jaren dertig kunt verbinden met die van nu. Dan krijg je nieuwe uitgangspunten, nieuwe structuren en wat levert dat op? Daar ben ik nu mee bezig.”
LESLIESPEAKER
“Zo ben ik uitgekomen op het drastisch modificeren van een instrument wat nog altijd een origineel instrument is, maar waar veel van nu aan is toegevoegd. Je moet het nu op een andere manier bespelen dan op de traditionele manier. Ik ben er heel diep in gegaan, reuze interessant. De uitkomst is een modulair instrument, omdat ik er nog altijd nieuwe elementen bij voeg en andere er uit haal. Het bewerken van sound stop ik ook weer in het instrument terug. De Lesliespeaker en originele technologie blijven overeind. Ik kan geluiden bepalen door ze samen te voegen met geluiden van nu en het originele geluid behouden.”
Het hammondorgel is in 1934 uitgevonden en ontworpen door Laurens Hammond. De jaren twintig en dertig van de vorige eeuw werden gekenmerkt door grote uitvindingen op alle gebied, onder meer door de komst van versterkers en buislampen. Het hammondorgel wás zo’n uitvinding. Laurens Hammonds oorspronkelijke plan was een compact klassiek pijporgel te bouwen, voornamelijk voor gebruik in kerken. “Dat kwam omdat hij geen muzikant was”, zegt Carlo de Wijs. “Hij ging uit van bestaande muziek en instrumenten. Bij toeval is het een zelfstandig instrument geworden, gelukkig maar. Het heeft een eigen karakter en eigen domein. De Hammond B3 is iconisch. Dit model werd in ‘55 geïntroduceerd en was tot ‘75 onafgebroken in productie. Er volgde steeds versie op versie. Ik heb gewoon een 2.0.”
“De hammond blijft een analoog instrument omdat alles heel klein is te bedienen. Je kunt zaken niet vastleggen als met een digitale synthesizer. Ik wil nog altijd worden verrast door de mogelijkheden die het instrument heeft. Ik maak het mezelf moeilijk maar het is inspirerend om mee aan de slag te gaan. Een van de eerste resultaten is het New Hammond Sound Project.”
Op de bijbehorende grammofoonplaat is Carlo de Wijs te horen met Jordi Geuens die hybride drums bespeelt en zijn muziek elektronisch mixt. “Wat Jordi met zijn slagwerk beoogt, gaat volgens hetzelfde concept als dat van mij. We zitten qua geluid op hetzelfde niveau. Als duo worden we gedwongen diep te gaan zoeken en te experimenteren. Ik heb bewust voor de duovorm gekozen. Rhoda Scott (Amerikaanse soul/jazz hammondorganiste en zangeres, rvdh) is iemand die mij inspireerde; zij vormde ook vaak een duo met bijvoorbeeld Cees Kranenburg. Grappig dat daarmee het cirkeltje rond is. Alle mogelijkheden die orkesten en koren mij in het verleden gaven, moet ik nu zelf aanboren. Het zou best kunnen dat dit een samenwerkingsproject wordt met blazers en vocalisten, maar nu is het reuze spannend om het met tweeën te doen. Je hoort zoveel verschillende sounds tegelijk. Je zou zeggen dat de muziek in de studio is opgenomen, maar het is helemaal ‘real time’. Soms gaat het ook ongelooflijk fout, snap je wel. Maar het is zo tof omdat het nog altijd jazzmuziek is: improvisatie, harmonieën, samenspel, het blijft allemaal overeind. Dat is de basis waarop we nu aan het ontwikkelen zijn.”
Maar New Hammond Sound Project omvat meer, omdat het niet alleen om de musici Carlo de Wijs en Jordi Geuens gaat. Hammondspecialist Sjaak van Oosterhout, geluidstechnicus Theo Janssen en videokunstenaar Job van Nuenen zijn er eveneens onlosmakelijk aan verbonden. “Wij proberen de audio- en videowereld bij elkaar te brengen”, legt Carlo de Wijs uit. Je moet het zien als een component om jongeren te bereiken met wat ik doe. Dat is mijn ambitie. Er is een revival met bijvoorbeeld Cory Henry met redelijk traditionele muziek. Ik heb ervoor gekozen te proberen een brug te slaan naar wat jonge mensen willen horen. Ik hoor van veel mensen dat er verbinding zou zijn van mijn muziek met symfonische rock jaren uit de jaren zeventig. Joe Zawinul, Kraftwerk worden genoemd. Het zal wel. Heeft misschien met de drums te maken. Ik vind het best als er associaties zijn.”
VEEL OMGEVINGEN
“Ik heb in veel omgevingen gewerkt en vind het tof dit allemaal te mixen. Ik kan de rol die ik nu ontwikkel heel goed stoppen in bands waarmee ik optreed, zoals bijvoorbeeld met Paul van Kemenade en Arno Krijger. Arno’s visie op hammond is zo anders dan de mijne, zodat we elkaar kunnen uitdagen, Dan wordt het veel spannender om naar het fenomeen hammond te kijken. Ik zie dat mijn benadering van het instrument openingen biedt in allerlei stijlen. Ik ben er nog maar relatief kort mee bezig en daarom is het een ontdekkingstocht.”
Het New Hammond Sound Project handelt niet alleen over muziek, beeld is er ook onderdeel van. “Job van Nuenen maakt visualisaties op onze muziek. Deels maakt hij die in zijn computer, live laten we dat meelopen, maar hij start het dan niet in. Hij moet mee bewegen als zijnde muzikant. Is spannend, heel veel camera’s en beelden die hij al gegenereerd heeft maken dat visualisaties op basis van muziek kunnen ontstaan.”
“Theo Janssen, de vierde man is onze technicus zowel in de studio als live. Met elkaar vormen we een soort kleine community. We proberen nu aan promotie te werken, Theo via Spotify, drummer Jordi heeft een grote achterban aan drummers en percussionisten, Paiste gaat onze filmpjes promoten op hun website, waarmee ze een enorm aantal drummers bereiken. Nu gaan we stukken mixen en masteren op Tjamp Records. Elke maand tot juni gaan we een nieuwe track posten en we hopen in het voorjaar weer te kunnen repeteren. We hebben ontzettend veel honger en behoefte om dingen te gaan maken. Dat merk je overigens ook aan collega’s, iedereen is aan het streamen, proberen nieuwe dingen uit te brengen. Wij gaan dat ook doen.”
“Door al deze ontwikkelingen voel ik me meer kunstenaar dan ooit, ook al is kunstenaar een beetje een beladen term. Maar laat ik het zo zeggen dat toen ik mijn hele leerpad als hammondorganist nog moest afleggen, ik altijd heel erg was gericht op eigen projecten die verkocht konden worden. Ik deed daarbij geen concessies, ging een op een. In mijn tijd op het Rotterdams Conservatorium (nu Codarts, rvdh) was ik heel actief als hoofd van de jazz- en popafdeling. Ik heb die job tot vier jaar geleden gedaan, hij gaf mij een economische basis. Aan de Erasmus Universiteit ga ik bij het Nederlands Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek binnenkort promoveren als PhD. Tot het zover is, haal ik daar ook inkomen uit en ik werk nog voor een deel op het conservatorium. Is allemaal heel luxe. En terugkomend op dat kunstenaarsgevoel: ik zie veel nieuwe musici op de markt komen. Ik heb niet het gevoel met hen te concurreren. Er waren en zijn weinig Nederlandse hammondorganisten. In mijn kielzog kwam een nieuwe lichting, onder wie Arno Krijger en Rob Mostert. Ik was in Nederland lang de enige hammondorganist, daar heb ik goed mee geboerd. Nu ben ik 58 jaar, ondanks corona heb ik geen zin meer me te conformeren aan wat men van mij verwacht.”
Carlo de Wijs is bezig met een uitgebreid onderzoek naar geschiedenis en innovatie van het hammondorgel. Daarop hoopt hij binnenkort te promoveren. “Vanuit mijn onderzoek maak ik vele contacten. Ik kom geen andere idioten tegen zoals ik. Wel musici die bezig zijn met technologie, maar mensen die zo drastisch verbouwen als ik ben ik nog niet tegen gekomen. Je begint als muzikant en wordt geraakt door muziek. Dat kun je je hele leven blijven doen. Wat ik nu doe is een soort cirkel, het ene beïnvloedt het andere. Wat ik als praktijkonderzoeker doe, is ook weer interessant voor de muziek. Door onderzoek snap ik haar beter, ervaar dat het bij mij hoort. Daarom is dat onderzoek supergaaf, ik heb die kans gekregen, prachtig! Ik ben nu met zoveel nieuwe dingen bezig, werk met oude en jonge mensen door alle disciplines heen, dat is toch fantastisch. Als creatief persoon heb ik me nog nooit zo in mijn element gevoeld als in deze tijd.”
AMUSEMENTSMUZIEK
De belangstelling voor het hammondorgel is zeker in stand gehouden door Carlo de Wijs. In de jaren vijftig en zestig was het instrument er, in Nederland althans, voornamelijk om amusementsmuziek mee te maken. In Amerika lag dat anders. Daar zijn in de jazz grote bespelers mee opgestaan: Jimmy Smith, Rhoda Scott, Eddy Louiss, Quincy Jones. Zij zijn allemaal voorbeeld geweest voor Carlo de Wijs. “Met name in de zwarte muziek heeft het hammondorgel een grote rol gespeeld”, zegt Carlo de Wijs. “Blanke musici waren meer bezig met klassiek en theaterachtige muziek. Zwarte musici zijn heel erg van invloed geweest hoe men naar het instrument is gaan kijken. Fats Waller was de eerste, Count Basie werd zijn leerling. Jimmy Smith was de eerste die een eigen stijl en techniek ontwikkelde. Alle hammondorganisten zijn schatplichtig aan Jimmy Smith. Toen ik op mijn 12e voor het eerst de plaat Take A Ladder van Rhoda Scott hoorde, speelde ik zelf elektronisch orgel. Ik was direct helemaal begeesterd door die hammondsound. Wist meteen: dit is wat ik wil. In het begin was het Rhoda Rhoda Rhoda, dan Jimmy Smith en daarna vele anderen door wie ik ben beïnvloed en het vak heb geleerd.”
Als jonkie in de jazzwereld kwam Carlo de Wijs in aanraking met Bart van Lier, Harry Verbeke, John Engels, Han Bennink, “zeg maar de coryfeeën van de Nederlandse jazz. Zo ben ik begonnen. Toen kwam in de jaren negentig de overstap naar meer soulachtige muziek. Dat begon bij Candy Dulfer die mij vroeg. Zij raakte worldwide doorgebroken met Funky Stuff, wat voor mij een fantastisch podium was om te spelen. Ik heb de hele wereldtour van twee jaar mee gedaan, bijzonder om mee te maken. Voor mij was dat het sein om veel actiever te worden in een mix van stijlen. Ik richtte in de jaren negentig D’Wys op en zette eigen projecten mee op. Zoals Voices of Soul met zes vocalisten. Dit was een soort brug tussen jazz, funk en soul en daar kon ik lekker op meeliften. Ik heb eigenlijk allerlei dingen geprobeerd zoals met twintig man op een podium staan, maar nu wilde ik terug naar de bron. Ik ben een aantal jaren in de luwte geweest. In 2012 maakte ik mijn laatste plaat met de Voices, zit dus acht jaar tussen toen en dit project. Nu is het tijd weer uit die luwte te stappen.”
De elpee New Hammond Sound Project is een regelrecht hebbeding, waar de nieuwe koers van Carlo de Wijs en Jordi Geuens met elke noot vanaf spat. De muziek is dansbaar, flexibel, groovet door alle ervaring die het hammondorgel van Carlo de Wijs in zich draagt. “We hebben met Tjamp Records (New Music for Old Skool Music Lovers) bewust voor een elpee gekozen, dat is nu weer hip. Een cd uitbrengen is relatief gemakkelijk en niet zo duur. Met een elpee in een dikke uitvoering wilden we een statement maken. Ik hoop dat we dit soort dingen kunnen blijven doen. De aankomende tracks verschijnen digitaal op Spotify, streamingsdiensten en mijn website. Na mei-juni hebben we weer zes tracks, ik wil dan weer een album maken. Of dat een echt album wordt zien we dan wel.”
“Maar je moet ook kunnen spelen. Het is best spannend – ook buiten corona om – waar dit naar toe gaat. Ik durf zo’n project neer te zetten omdat er ruimte voor is. Mensen willen ook iets beleven, zaken tot hun verbeelding laten spreken. Hun imagination moet worden getriggerd. Daarmee maak je weer de link met jazzmuziek. Jonge mensen beginnen in deze tijd vaak met elektronische muziek, daar is niks mis mee. Ooit was het punk en funk, nu elektronica.”
En het New Hammond Sound Project dus.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
De Covid-19-maatregelen nopen JazzNu om af te zien van de gebruikelijke live-fotosessie. Daarom riepen wij voor zowel tekst als foto’s de hulp in van internet/Facetime.
WEBSITE CARLO DE WIJS
