De ouder wordende mens en muziek, het is een thema dat op velerlei cultuurvlakken is bezongen – en helaas ook veroordeeld. De verbinding ouder worden en jázz openbaart zich in de dagelijkse realiteit: jazzmusici die zelfs op hoge leeftijd de edele kunst van het improviseren verbreiden. Daar is donderdag 17 april een mooi voorbeeld van te zien als de NPO Doc-documentaire ‘Springtij’ wordt uitgezonden.
Springtij met als ondertitel Blue Notes and Higher Grounds is gemaakt door de Zeeuwse filmmaker Erik de Bruyn, die er zijn 89-jarige vader Anthon in centraal stelt. Anthon de Bruyn is een gepensioneerde agent die bij de politie te water op de Westerschelde patrouilleerde en daar interessante verhalen over weet te vertellen. Maar daarnaast is hij trombonist en die hoedanigheid is de kapstok waar zoon Erik zijn documentaire Springtij aan heeft opgehangen.
Dixielandmuziek, Zeeland, zijn fraaie land- en waterlandschappen en de ouder wordende mens zijn de drie kernwaarden van Springtij. Anthon de Bruyn maakt deel uit van de Zeeuwse dixielandformatie Seaside Dixieland Band, waar hij met hart en ziel de trombonestoel bezet. Het sextet bestaat uit louter oude mannen. De jongste, Reinier van der Valk, huisarts en drummer is 65 jaar, Anthon de Bruyn is met zijn 89 jaar het oudste bandlid. Maar dat weerhoudt hem er niet van om fanatiek met muziek bezig te zijn; naast trombonist is hij ook nog jazzpresentator bij een regionale radiozender in Zierikzee.
Op zijn zestigste ging Anthon de Bruyn met pensioen. Om hem te vrijwaren van een plek achter de geraniums, kreeg hij van zijn zoon Erik een trombone. In zijn jonge jaren had hij al piccolo, dwarsfluit en trompet met één ventiel gespeeld, met de trombone moest hij met de schuif ervan zeven posities onder de knie krijgen. Dat lukte wonderwel. Vooral ook omdat hij altijd al graag in een dixielandband had willen spelen. Historische zwart-witbeelden van een funeral march in New Orleans bekrachtigen in de film deze wens.
De Seaside Dixieland Band is mede opgericht door Anthon de Bruyn en hij deelt een hartewens met de rest van de bandleden: een optreden tijdens het festival Jazz at the Sea in Domburg. Natuurlijk komt dat er van, ondanks dat de trombonist niet in topvorm is na een operatie aan zijn knie. En ondanks repetities om in Domburg zo goed mogelijk voor de dag te komen: “Bijna gelijk hè”, lachen de bandleden trots naar elkaar. De repetities vinden op vrijdag plaats in de wachtkamer van huisarts/drummer Van der Valk, die lachend verklaart: “Ik ben bij de band gekomen om de AED (Automatische Externe Defibrillator, red) te bedienen.” En als het orkest, mét echtgenotes eindelijk in de bus zit op weg naar het zo gewenste jazzfestival, is het geluk van eenieder die met de Seaside Dixieland Band is verbonden, compleet.
Springtij is een van liefde overlopende ode van een zoon aan een vader. Maar ook een proeve van uitdaging om te laten zien dat ouder worden nog voldoende veerkracht in zich kan bergen om het leven te laten zijn wat het brengt. Erik de Bruyn heeft dat prachtig verbeeld: alledaagse zaken zijn verweven met de liefde voor muziek, die het gehele orkest op de been houdt. Ook Bart Wind, boezemvriend van Anthon, die een longonderzoek ondergaat, waarna hij opmerkt dat de uitslag niet goed is. En die hij aanvaardt. Terwijl hij en Anthon na wat oesters uit de Grevelingen te hebben gevist en met een lekker glaasje in een stoeltje aan het strand zitten te genieten, analyseert hij wat zo’n uitslag met hem doet: “Twee uur vloeken en dan weer doorgaan.” Preluderend op een Zeeuws uitgangspunt: niet klagen, maar dragen.
Dit laatste zal zeker met de Zeeuwse volksaard hebben te maken, worstelen en bovenkomen, nietwaar? Maar ook met de mysterieuze kracht die muziek in zich bergt om zaken draaglijk te maken en pikzwarte omstandigheden van een gouden randje te voorzien. De muziek van de Seaside Dixieland Band getuigt er telkens van. Kwaliteit doet er niet meer toe, hier geldt uitsluitend het gevoel, het gevoel dat het leven in dit stadium nog vet waard is om geleefd te worden. Springtij laat de mens zien die in het laatste stadium van zijn leven is gearriveerd. Zes mensen die naar eigen – lachend – zeggen, lijden aan phpd: pijntje hier, pijntje daar. Ze hebben allemaal wat: van artrose tot gehoorschade, van slecht ter been tot een kapotte rug. Maar ze gaan door, vol goede moed.
Goede moed, daar draait het om in Springtij. Muziek die deze 75-plussers veerkracht geeft, die hen op de been houdt, terwijl ze evenals iedere ouder wordende mens, afscheid moeten nemen van vele zaken. Maar niet van de muziek.
Cineast Erik de Bruyn heeft van Springtij een intiem portret gemaakt, dat had kunnen uitdraaien op een familiefilmpje. Dat is het gedeeltelijk ook, de zoon plaatst zijn vader en moeder Fetty in het middelpunt, maar blijft bij zijn zelfgekozen opdracht: laten zien hoe muziek een helende kracht kan zijn in tijden van verandering. Hij doet dat met prachtige beelden van het Zeeuwse landschap, gedekt door zware luchten die de klotsende wateren van Zeeland omspannen. De openingsbeelden van de documentaire zijn meteen al indringend. Ze doen denken aan die van de Zeeland Suite van Leo Cuypers en de latere versie van Jeroen van Vliet. Erik de Bruyn heeft zijn vader verzocht op een dijk langs de Oosterschelde te gaan staan, mét zijn trombone hetgeen een fascinerend beeld oplevert: een nietige mens in het ruwe land- en waterlandschap van Zeeland met op de achtergrond een vaag beeld van de Zeelandbrug.
Zulke beklijvende beelden zijn er meer: de schilderachtige straatjes van Schouwen-Duiveland, het gesprek van zoon en huilende vader, de intieme uitwisselingen van moeder Fetty over haar 65-jarig huwelijk met vader Anthon, kleinzoon Ole die gitaar speelt voor zijn opa. Maar vooral het shot als Anthon en Fetty dicht bij elkaar op de bank zitten en muziek luisteren via de telefoon en vader liefkozend over de wang van zijn echtgenote aait. En tussendoor de muziek van de Seaside Dixieland Band: Trouble in Mind komt voorbij, Just a little while, Higher Ground.
Springtij is niet belangrijk. Het is slechts de registratie van hooguit een zandkorrel in de ongrijpbare eeuwigheid. Maar de liefde die uit de documentaire straalt en de wilskracht die de zes muzikanten putten uit hun favoriete dixielandmuziek maken het bekijken van deze bijzondere documentaire meer dan de moeite waard. Het geeft voor de zoveelste keer reliëf aan een uitspraak die tenorsaxofonist Albert Ayler ooit deed: ‘Music is the healing force of the universe’.
RINUS VAN DER HEIJDEN
‘Springtij, Blue Notes & Higher Grounds’ wordt op donderdag 17 april om 22.20 uur uitgezonden op NPO2 als NPO Doc. Het is een coproductie van IJswater en Omroep Max, verfilmd door Erik de Bruyn. Hij creëerde eerder Wilde Mossels, Nadine, de President en J. Kessels.
De Seaside Dixieland Band bestaat uit Maarten Bruijnes (77, piano), Ad Smaal (78, alt- en tenorsaxofoon), Bart Wind (76, banjo en zang), Dies de Jong (75, trompet), Anthon de Bruyn (89, trombone), Reinier van der Valk (65, drums) en gastmuzikant Bernhard Siegmund (70, klarinet en saxofoon)
