Archie Shepp leverde een topconcert af op Jazz Middelheim.

Archie Shepp en Randy Brecker hebben op grootse wijze Jazz Middelheim 2018 afgesloten. Het is welhaast zeker dat hun concert een historische betekenis gaat krijgen. Misschien doet de 2018-editie dit ook wel, want het Antwerpse festival kende zo’n sterke programmering, dat de afleveringen van de afgelopen jaren een wat fletser kleurtje krijgen.

Het is lang geleden dat de 81-jarige Archie Shepp tijdens een concert boven zichzelf uitsteeg. Zijn leeftijd speelde hem zeker parten tijdens optredens waarvan hij het grootste deel nogal eens aan zijn bandleden overliet. Op Jazz Middelheim was daar geen sprake van. Vanaf de eerste tot de laatste noot van het bijna twee uur durende optreden was tenorsaxofonist Shepp, pontificaal in het midden op het podium gezeten, de aanstichter van alle moois dat was te horen en de profeet die zíjn jazz nog altijd van nieuwe franje gaat voorzien. Daarvan getuigde dit optreden, dat onverwacht sterke steun kreeg van trompettist Randy Brecker. Ook hij was in topconditie.

Archie Shepp was met zijn kwintet en gast Randy Brecker naar Antwerpen getogen om een eerbetoon te komen brengen aan een van zijn inspirators, de in 1967 overleden tenorreus John Coltrane. Tijdens het concert werd niet duidelijk wat Shepp met die ode voor ogen had: de eigenzinnige Amerikaan speelde voornamelijk eigen werk, op zijn zo kenmerkende weergaloze manier, met dezelfde kracht die zijn uitgebreide oeuvre altijd kenmerkt. Hij opende het concert met Syeeda’s Song Flute van zijn album Four For Trane, wél een Coltrane-compositie. Voor zijn doen nam Shepp al meteen een ellenlang, bijna betoverende chorus voor zijn rekening. Daarmee de volle festivaltent onherroepelijk plat spelend.

Randy Brecker was in Antwerpen op gang als in zijn jongere jaren.

HUIVERINGWEKKEND

Meteen hierna vroeg hij de Franse zangeres Marion Rampal op het podium voor de vertolking van My One And Only Love, een fantastische hergeboorte van deze versleten standard. Om te vervolgen met een van de hoogtepunten van het concert: de interpretatie van Blasé, de huiveringwekkende compositie van Shepp uit 1969, toen gezongen door Jeanne Lee. Een stuk over Big Daddy, de smeerlap die universeel model staat voor alle mannen die (hun) vrouwen onderdrukken. Ongelooflijk neergezet in deze tekstregels: ‘Big Daddy, you shot your sperm in me, but never set me free’. Marion Rampal reikte naar het hoogste en gaf het stuk alles mee wat het behoeft: een traag tempo, tekst en dictie uiterst beklemmend gebracht en door Shepp van hartverscheurende accenten voorzien.

Shepp is altijd een strijder geweest voor mensenrechten, voor vrede en geluk op deze aardbol. Wat te denken van Blues For Brother George Jackson van het opstandige album Attica Blues. Wederom schreeuwend en krijsend op de tenorsaxofoon ten hemel gevoerd. Of Hambone van Fire Music, bijtend sarcastisch. Een felle tegenstelling tot Prelude To A Kiss van Duke Ellington, gezongen door Shepp zelf. Een ballad die in elk geval duidelijk maakte dat Shepp in zijn leven diverse stappen heeft genomen, maar dat deze laatste de rebellie en strijd om een betere wereld niet heeft uitgedoofd.

Joey Baron, Bram De Looze en Robin Verheyen na hun succesvolle concert op Jazz Middelheim 2018.

ROBIN VERHEYEN

Er werd op Jazz Middelheim 2018 reikhalzend uitgezien naar het Robin Verheyen Quartet met drie fameuze Amerikaanse jazzmusici. De verwachtingen werden ruimschoots ingevuld. Robin Verheyen zelf – dit jaar artist-in-residence – is ontembaar op zowel tenor- als sopraansaxofoon. Pianist Marc Copland, contrabassist Drew Gress en vooral slagwerker Billy Hart zorgden voor een bedding die de enorme stroomversnellingen van de muziek in beweging hield. Daardoor bleef zij overdonderen, zelfs in When The Birds Leave, het titelstuk van de nieuwe kwartet-cd. Hier haakte de lyriek zo sterk in op het gemoed van de luisteraar, dat je het lieflijke thema dagenlang door je hoofd voelt spoken. Hetzelfde gebeurde in Stykkishólmur dat Robin Verheyen tijdens een verblijf op IJsland schreef. Étude-achtige passages werden zonder waarschuwing uiteen gereten door zo’n eerder genoemde stroomversnelling.

Robin Verheyen betuigt diep respect voor zijn bandleden. Dat laat hij onder meer blijken met zijn compositie Jabali’s Way, een ode aan Billy Hart. De slagwerker opende zelf met verende ritmes, waarna Robin Verheyen de absolute vrijheid opzocht met een alle banden verscheurende proeve van bekwaamheid op tenorsaxofoon. De indruk die eerder tijdens het concert was gewekt dat dit ensemble lijkt op het klassieke John Coltrane Quartet werd hier bevestigd. Niet dat Robin Verheyen c.s. het geluid ervan willen benaderen, wel de ongeëvenaarde gave om onvoorspelbaar naar een superieure spanning toe te werken. Jabari’s Way kreeg daardoor een Coltraniaans slot. Met een open einde, want Robin Verheyen kan tot in de eeuwigheid doorgaan, dat maakte dit schitterende concert wel duidelijk.

Billy Hart, drumlegende in het Robin Verheyen Quartet.

Met pianist Bram De Looze en slagwerker Joey Baron trad Verheyen voor de derde keer aan. Het trio heeft zichzelf opgericht naar aanleiding van de honderdste geboortedag van Thelonious Monk (oktober vorig jaar). Waar Robin Verheyen eerder uitpakte met geluidsexplosies was hier meer oog voor details, ragfijne invullingen en hoekige saxofoonfrasen. Dit laatste aspect luisterde je ook terug bij Bram De Looze. En als je Joey Baron hoort soleren, kom je ook in dit idioom terecht. In een stuk buitte hij zonder drumstokken slechts klankkleuren uit. Verderop bonkend en honkend zoals slagwerker Phillip Wilson in zijn goede jaren bij David Murray.

BEN SLUIJS

België kent op dit moment in elk geval twee fabuleuze saxofonisten. Naast Robin Verheyen mag zich Ben Sluijs voegen. Hij is een grootmeester op altsaxofoon en fluit. Met dit tweede instrument opende hij zijn fascinerende optreden op Jazz Middelheim. Meditatief in de enorme festivaltent die zich muisstil hield. En dat bleef zo toen contrabas en drums en later ook de piano, inschoven. Na deze esoterische opening ging Ben Sluijs verder op altsaxofoon, waarop hij met elke frase meer spanning opbouwde. Van zijn brandnieuwe cd Particles speelde het kwartet onder meer het titelstuk, Miles Behind en Air Castles.

Ben Sluijs is een rasimprovisator.

Opvallend bij het Ben Sluijs Quartet is de ruimte die ieder krijgt om te soleren. Daarmee wordt het profiel van het ensemble uiterst breed getrokken. De leider beschikt over een oneindig improvisatievermogen dat altijd binnen de sterkste jazzkaders blijft. Slagwerker Dré Pallemaerts speelt daarbij een grote rol. De twee jonge bandleden Bram De Looze en Lennart Heyndels zijn avonturiers die er zichtbaar genoegen in scheppen eigentijds evenwicht te bieden aan de twee oude rotten. Hetgeen niet anders kon uitdraaien dan op een knetterend onweer van creativiteit.

PHILIP CATHERINE

Je zou het een historische gebeurtenis kunnen noemen, het opnieuw bijeenkomen van vijf nú gereputeerde musici die in de eerste helft van de jaren zeventig van de vorige eeuw spraakmakende muziek produceerden. Zij brachten in 1974 het cult-album September Man uit, vierenveertig jaar later verenigden zij zich onder de naam Philip Catherine Reunion Band. Nóg aansprekender: zij hadden nog nooit met elkaar op een podium gestaan, ook niet voor een repetitie voor hun optreden op Jazz Middelheim.

Philip Catherine als leider van zijn gelijknamige Reunion Band.

Dat was bij aanvang van het concert dan ook duidelijk te horen. Trompettist Palle Mikkelborg, toetsenist Jasper van ’t Hof, Catherine op gitaar, basgitarist John Lee en slagwerker Gerry Brown begonnen aan het openingsstuk Kwaheri in een veel te laag tempo, met wringende overgangen en haperende soli. Tot het moment dat Philip Catherine breed uitpakte en Jasper van ’t Hof er ook in vloog, waarmee de cocon van voorzichtigheid open barstte. En er een overtuigend concert werd geboren.

Er werden overigens maar twee stukken gespeeld van September Man: The Beginning uit de suite When It Is en Nineteen Seventy Fourths. De rest van het programma bestond uit composities van Jasper van ’t Hof, Philip Catherine en Palle Mikkelborg. Toen er nog geen Eric Vloeimans was, moesten we het met Mikkelborg doen en dat was geen opgave. Hij was de man die lyrische sprookjes vertelde met zijn trompet en evengoed orkestraal kon uitpakken. Nu 77 jaar oud, is hij bedeesder, maar zijn trompet en flugelhorn hebben nog evenveel zeggingskracht.

Dat gold ook voor de anderen. De onwennigheid aan elkaar overheerste even, breekbaarheid, ervaring en speelplezier braken snel door. De Reunion Band kwam maar voor één keer bij elkaar. Jammer, met nog twee, drie concerten zou er een nieuwe dimensie aan de groep zijn verbonden.

Fred Hersch in opperste concentratie achter de vleugel.

FRED HERSCH

Fred Hersch deed bij zijn derde komst naar Jazz Middelheim met zijn trio wat van hem werd verwacht. De pianist legt zijn leven – dat hem bijna ontglipte na een twee maanden durend coma in 2007 – open en bloot op zijn pianotoetsen. Doorleefd, sprankelend, onverhoeds, verontrustend, het zijn alle typeringen die zijn spel bevatten en dit vooral vol tegenstellingen stoppen. Hersch treedt met zijn trio al tien jaar op. Dat uit zich in elke noot die wordt neergelegd. Contrabassist John Hebert en slagwerker Eric McPherson zijn niet van hun stuk te krijgen en anticiperen op elke verrassing die Fred Hersch uit de piano tovert. Die zijn even onvoorspelbaar als de keuze van zijn stukken. Dit bijzondere pianotrio opende met Plain Song, zette een compositie van Antonio Carlos Jobim naar zijn hand en trok ook een eigen blik op For No One van het Beatles-album Revolver uit de kast.

Michel Hatzigeorgiou, het warm kloppend hart van Aka Moon.

AKA MOON

Een nimmer verzakende steppe van ritmes, gedrapeerd door slagwerk en vooral basgitaar waarop een altsaxofoon aan de muziek het eeuwige leven verschaft. Dat is het concept van het Belgische Aka Moon. Je moet er misschien intellectualistisch voor te werk gaan, maar dit bijzondere trio houdt het liever bij warmbloedigheid. Op de dag dat hun landgenoot Koen Naert Europees kampioen op de marathon werd, liep Aka Moon op Middelheim een dubbele marathon.

Lieven Van Pée van De Beren Gieren.

DE BEREN GIEREN

De Beren Gieren zijn meesters in wisselende tempi die ook nog eens door elkaar worden gespeeld. Piano, bas en drum krijgen versterking van elektronica, die uitsluitend voor de vervreemding worden ingezet. De Beren Gieren zaaien storm om wind te oogsten, zogezegd. Want omdraaiingen en tegenstellingen reiken naar een complexiteit die steeds blijft aanspreken. Bijvoorbeeld door het zwaartepunt bij drums of contrabas te leggen en de piano ritmisch te laten experimenteren. Zo blijven deze beren gieren en vanzelf volle zalen trekken.

BRUSSELS JAZZ ORCHESTRA

Jazz Middelheim kent twee podia, het immense hoofdpodium en de zogeheten Club Stage. Een van de festivaldagen had het Brussels Jazz Orchestra (BJO) hier vrij spel, omdat het veertig jaar bestaat. In vier concerten werd van optimale deskundigheid en repertoirekeuze getuigd. Zo was er het project Kaneelvingers, dat als basis de twaalfde dichtbundel van schrijver Stefan Hertmans heeft. Zangeres Fay Claassen was aangezocht om de gedichten te zingen, declameren en er muzikaal op te improviseren. Bij haar opkomst maakte ze een onzekere indruk, maar die smolt toen ze aan haar klus begon. Loepzuiver scatte ze unisono met het orkest mee en maakte diepe indruk in het gedicht Kaneelvingers, dat eenieder die het niet kent, best eens zou gaan beluisteren.

Fay Claassen vervulde een glansrol in het project ‘Kaneelvingers’ van het Brussels Jazz Orchestra.

Het BJO begeleidde ook zangeres Tutu Puoane. Zij is de grand lady van de Belgische jazz, al wordt die titel nogal eens doorgeschoven naar Melanie De Biasio. Tutu Puoane buit haar stem volledig uit, Melanie De Biasio houdt haar alt in de lage registers om vaak te fluisteren of donker-dreigend te zingen. Twee totaal verschillende vocalisten derhalve. Het project van Tutu Puoane had als titel We Have A Dream, waarmee zij háár roep om vrijheid en rechtvaardigheid, vijftig jaar na de dood van Martin Luther King, een muzikale vuist gaf. My Skin Is Black van Nina Simone maakte daarbij de meeste indruk.

Melanie De Basio kent in België een ongekende populariteit. Zij wordt de Belgische Billie Holiday genoemd. Die betiteling slaat nergens op en gaat even mank als dat je sinterklaas met het strand van Knokke vergelijkt. Het Middelheimpubliek maalt daar echter niet om. De Basio’s optreden in geheimzinnig halfduister slaat zoals altijd in als een bom en hier was het niet anders.

Steve Coleman pakte ouderwets uit op Jazz Middelheim 2018.

STEVE COLEMAN

Altsaxofonist Steve Coleman begon ooit als straatmuzikant. Daar ontmoette hij medemusici, met wie hij The Five Elements vormde. Nu trad hij – uiteraard in een andere bezetting – aan op Middelheim. Het jachtige en onvoorspelbare van het straatleven klonk voortdurend door in hun muziek. Niet alleen in de raps van zanger Kokayi, zeker ook in onstuitbare hartenklop die straten overal ter wereld dag en nacht kenmerkt. Beton, kale muren, hoge gebouwen, verkeersgeluiden; ze houden vrijwel alle menselijkheid afgesloten. Five Elements beweegt echter ook binnen de jazztraditie en dat geeft groene accenten aan deze grootstedelijke muziek. Met Steve Coleman op zijn best.

Trompettist Bart Maris, net terug van een concert in Venlo, haast zich backstage op de fiets naar zijn concert met Mâäk.

MÂÄK

Een andere avond op het kleine podium werd ingevuld door het Frans-Belgische Mâäk, waarvan trompettist Laurent Blondiau de leider is. De groep bestaat sinds eind jaren negentig en kende diverse bezettingen. Hier trad de kwartetvorm uit de beginjaren aan. Contrabas en slagwerk rolden een ontregelende glijbaan uit, waarop trompet en tenorsaxofoon zich staande dienden te houden. Dat deden zij door unisono op te stomen en dan weer elkaar muzikaal te lijf te gaan. De harmolodics (weglaten van hiërarchie tussen de noten, rvdh) van Ornette Coleman kwamen daar nogal eens bij om de hoek kijken.

DRAAK

En dan was er nog Jazz Loves Disney, een onvoorstelbare draak van een project van The Amazing Keystone Big Band uit Frankrijk. Het bleek geneuzel uit de kleuterschool van de jazz, een prestigieus festival als Jazz Middelheim onwaardig.

Lesq Laloo uit Antwerpen is een duidelijk vertegenwoordigertje van de nieuwe generatie die jazz gaat ontdekken.

Festivaldirecteur Bertrand Flamang wil naar eigen zeggen met Jazz Middelheim definities en uitingen van jazz van gisteren en daarvoor, echter ook van nu en morgen brengen. Daar slaagt hij niet elk jaar in, maar voor deze editie schoot hij wel heel raak. Het steeds verder open bloeiende Belgische jazzmilieu werd terecht het zwaartepunt van het festival. Met de komst van Archie Shepp en Randy Brecker, Fred Hersch, Kamasi Washington, Black Star, Steve Coleman en de internationale Reunion Band van Philip Catherine had Bertrand Flamang zich geen betere doorsnee kunnen wensen.

RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN

Jazz Middelheim 2018
Antwerpen Park Den Brandt, 10, 11 en 12 augustus ’18

 Met optredens van De Beren Gieren, Philip Catherine Reunion Band, Melanie De Biasio, Brussels Jazz Orchestra, Ben Sluijs Quartet, Robin Verheyen Quartet, Fred Hersch Trio, Jazz Loves Disney, Mâäk 4tet, Aka Moon, Baron/De Looze/Verheyen, Steve Coleman & The Five Elements, Archie Shepp Tribute to John Coltrane met speciale gast Randy Brecker.

www.jazzmiddelheim.be

 

Previous

Start Jazz Middelheim 2018 vertroetelt jeugdig publiek

Next

Het eigen impropad van Joris Roelofs en Han Bennink

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees ook