Saaiheid troef op eerste dag van Jazz Middelheim 2016

De eerste dag van Jazz Middelheim 2016 onderscheidt zich van alle voorgaande door de braafheid die drie van de vier concerten kenmerkte. De organisatie van het Antwerpse festival had op de programmering van de openingsdag het etiket ‘verstilling’ geplakt. Maar ‘saaiheid’ was treffender geweest. Avontuur, durf en risico’s nemen ontbraken en dat zijn nu net de elementen die elk jaar van Jazz Middelheim zo’n uniek evenement maken.

Slechts trompettist Avishai Cohen met zijn kwartet wist zich aan de middelmatigheid te ontrukken. Niet dat hier een muzikale Mount-Everestbeklimmer aan het werk was, maar Cohens pogingen om mooie melodieën te koppelen aan gedegen doch vrijwel risicoloze improvisaties, waren het aanhoren zeker waard. Cohen bracht zijn suite Into The Silence, die hij schreef na zijn vaders dood. Dat daarin berusting en ingetogenheid doorklinken, is deel van het concept. Als er al sprake was van ‘verstilling’, was dit in dit traag voortkabbelend optreden zeker het geval. Met randvoorwaarden die passen in de avontuurlijkheid die Jazz Middelheim aan zichzelf verplicht is.

Avishai Cohen was op zijn best in de gedeeltes met gestopte trompet. Zacht, klein, intiem, met navenante begeleiding. En toch de hele concerttent vullend en in de ban houdend. Met bijvoorbeeld een ballade die voorzichtig transformeerde in een langzame blues. Bepaald indrukwekkend was hoe pianist Yonathan Avishai vertragend kon spelen. Vaak wekte dat een dreigende sfeer op die dan uiterst functioneel contrasteerde met de helderheid en doorzichtigheid van Cohens trompet.

Pascal Schumacher & Friends verzorgde het openingsconcert van de 2016-editie. De Luxemburgse vibrafonist betoonde zich een charmante persoonlijkheid, die gemoedelijke toelichtingen gaf op de nummers die werden gespeeld. Tokio speelde een sleutelrol in het repertoire dat het septet bracht. Japanse accenten konden echter niet verhinderen dat een concert dat prachtig begon, als een verwelkte tulp eindigde. Schumacher is een bedreven vibrafonist, die met een trompet en fluit binnen zijn groep voor beklijvende momenten zorgde. Mooi was vaak de tegenstelling tussen een bijna orkestraal geluid en de luwte die intrad als bepaalde instrumenten teder werden ingezet. Maar gaandeweg verliet de ziel het optreden. De aanwezigheid van de veelgeprezen fluitist Magic Malik ging zelfs averechts werken. Zijn duet met vibrafoon in het stuk India mondde uit in een geneurie in de fluit dat ronduit vervelend was. Gelukkig was er aan het einde nog de compositie Metamorphosis van Franz von Chossy. Zijn piano en compositorische gaven wekten de geest van het concert weer enigszins tot leven, waardoor de muzikale kwaliteiten van het zevental zich in de volle breedte konden spreiden.

Het Marcin Wasilewski Trio was van een slaapverwekkend gehalte. De Polen speelden geheel in de traditie van Amerikaanse pianotrio’s: eindeloze piano-exercities, overvloedig vertoon van vakmanschap, vakkundige, maar o zo volgzame begeleiding van contrabas en slagwerk. De improvisaties waren gestoeld op de melodieën, dus gespeend van enig vuurwerk. Dit driemanschap is net als alle hedendaagse pianotrio’s oneindig technisch-virtuoos, maar dat is alleen maar een minpunt. Want daar valt alle onderlinge onderscheidenheid mee weg.

LUDOVICO EINAUDI

Tja, en dan was er nog Ludovico Einaudi, publiekslieveling over de hele wereld. De bomvolle tent in Park Den Brandt barstte uit zijn voegen, zweette dat het een aard had en jubelde van enthousiasme: er waren rijen toeschouwers die vreemd voor elkaar waren, maar de armen om elkaar heen sloegen en weenden van ontroering. De Italiaanse pianist maakte onvermoede emoties los, in megahoeveelheden. Zijn muziek wordt beschreven als behorend tot minimal-music, maar daar heeft zij niets mee van doen. Waar minimal-music het van ragfijne faseverschuivingen moet hebben, die een intense spanning en geestverruiming veroorzaken, kunnen de verrichtingen van Ludovico Einaudi beter worden gerangschikt onder filmmuziek en/of popmuziek. En als je aan dat laatste raakt, dan komen er nogal eens commerciële aspecten om de hoek kijken.

Die zijn er zeker in de muzikale opzet van Einaudi. Zijn muziek is doordrongen van effectbejag: een zwaar toucher, tot vervelens toe het herhalen van bepaalde – beperkte – akkoordenreeksen. Zij werken in op het gemoed van de toehoorders als een alsmaar druppelende waterkraan. En die kan op zeker moment ook hallucinerend gaan werken.

Ludovico Einaudi rekte de duur van zijn concert op tot bijna twee uur. Twee uur eenvoudige herhalingen – díe worden dan onterecht als minimal-music bestempeld – waar je je na een val van twintig meter hoogte nog geen buil aan kunt vallen. Snaarinstrumenten als gitaren, cello’s, violen die er louter waren om de verrichtingen van de 60-jarige musicus naar ‘hemelse’ hoogten te stuwen: als het maar mooi-toegankelijk is, zonder een enkel plooitje, zonder stemverheffing, zonder één verkeerde noot. En dat is natuurlijk nogal wat, in een uitvoering die tot het uiterste werd gerekt.

GEBROEDERS COOLS

Het is te hopen dat de tweede dag van Jazz Middelheim wat meer vuurwerk toont. Als de concerten die hier staan gepland evenveel durf en roekeloosheid vertonen als die van de Belgische gebroeders Cools op het tweede podium van Middelheim van deze eerste dag, valt er zeker niet te wanhopen. De broers traden in diverse gedaanten aan met hun formatie Granvat. EOP/AAN bijvoorbeeld, een afvalberg van gebroken ritmes, die fors over de massa werden uitgespreid, voortgebracht door een EWI (electronic wind instrument), tenorsaxofoon, elektrische gitaar en basgitaar en slagwerk. Niets ontziend traden ze zelfbewust aan, daarmee de saaiheid van de ‘grote’ concerten als een schaapherder voor zich uitdrijvend. Mooi zo, mannen!

RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld EDDY WESTVEER

Jazz Middelheim 2016,
Park Den Brandt, Antwerpen, 12 augustus

 Met optredens van Pascal Schumacher & Friends, Marcin Wasilewski Trio, Avishai Cohen Quartet, Ludovico Einaudi en Granvat met Book of Air vvolk, EOP/AAN en hoera.

 Jazz Middelheim 2016 duurt nog tot en met maandag 15 augustus

www.jazzmiddelheim.be

Lees ook:
Jazz Middelheim in Antwerpen eert cijfers ‘35’