Foto Gemma van der Heyden/JazzNu.com
‘Sal ek altyd wit wees’, uitgevoerd door Felix Strategier (m), Ernst Glerum (l) en Wolter Wierbos (r).

Teksten waar je stil van wordt, muziek die je in jezelf laat nederdalen. Die twee elementen vallen samen in een indrukwekkende muziektheaterproductie die ‘Sal ek altyd wit wees’ heet. De teksten schetsen de universele verschrikkingen van deze wereld, treedt ze met woorden tegemoet, voert met woorden een strijd om gerechtigheid, schildert met woorden specifiek de situatie in Zuid-Afrika. Ze zijn dan ook opgetekend door de blanke Zuid-Afrikaanse dichteres Antjie Krog. In de voorstelling krijgen ze een kunstzinnige betekenis door de ondersteuning van drie Nederlandse musici.

Ergens aan het begin van Sal ek altyd wit wees klinken de woorden ‘Ons het ons jeugd uit ons haren geschud.’ Ze bezorgen de toeschouwer kippenvel. Want zúlke teksten, geschreven in het Zuid-Afrikaans, krijgen een lading die je nergens tegenkomt. Zoals ook in de liefdesbetuiging ‘Ek wil alles voor jou wees / ek is meestal niks.’ Is radeloosheid en reddeloosheid ooit mooier verbeeld?

Felix Strategier.
Felix Strategier

Theatergroep Flint tekent voor Sal ek altyd wit wees. Idee, samenstelling, zang en spel zijn van Felix Strategier, de muziek van hem en Ernst Glerum. De uitvoering ervan is in handen van trombonist Wolter Wierbos, contrabassist/pianist Ernst Glerum en declamatie, zang en accordeon van Felix Strategier. Opgevoerd in de intieme Roode Bioscoop in Amsterdam kom je in een cocon terecht, waarin geen plaats is voor opsmuk, maar wel voor een eerlijke, naturelle en delicate ode én executie aan Zuid-Afrika, waar Die gebreekte snaar – van de  dichter Diä!kwain – de kolonisten verbeeldt die de levenswijze van de zwarte Zuid-Afrikanen hebben verwoest.

HEIMWEE

Sal ek altyd wit wees verhaalt over de heimwee van Zuid-Afrika om hoe het nooit heeft kunnen zijn. Iemand moet die onmogelijkheid aan de kaak stellen, iemand moet het zeggen, iemand moet ervoor boeten. Die iemand is Antjie Krog en de drie die haar boodschap doorgeven zijn de drie kunstenaars die in deze muziektheaterproductie tonen dat het in Zuid-Afrika nog steeds niet deugt. De grote woorden van Antjie Krog zijn in haar land in klein verband aangehoord, de overlevering van Strategier/Glerum/Wierbos hier ook, maar door opzet en uitvoering zijn deze zo belangrijke Zuid-Afrikaanse woorden groter en krachtiger geworden. En dus krijgt de boodschap ook meer gewicht, daar in die kleine Roode Bioscoop in Amsterdam.

Ernst Glerum.
Ernst Glerum

De teksten van Antjie Krog zijn ronduit imponerend. Ze neemt geen blad voor de mond, de woorden zijn ruig als het Zuid-Afrikaanse landschap, de cadans die ze nodig hebben als ze worden uitgesproken, gaat op in de muziek van de drie uitvoerders. Doordat de teksten in het Zuid-Afrikaans worden gedeclameerd, verwarren ze de Nederlandse toehoorder. Je kunt ze niet altijd letterlijk verstaan, maar juist door dit element krijgen ze iets mystieks, iets ongrijpbaars, iets diffuus. Lees de tekst hieronder, hij is huiveringwekkend:

hulle was mense
hulle wat die snaar vir my gebreek het
daarom
het die plek vir my só geword
as gevolg daarvan
omdat hulle die snaar gebreek het
en ek die trillende geluid die lug
nie meer kan hoor nie.
daarom
voel die plek nie meer vir my
soos die plek eens vir my gevoel het nie
as gevolg daarvan
want
die plek voel asof dit sommerso oopstaan
want die snaar gebreek is vir my
daarom
voel die plek vir my vreemd aan
as gevolg daarvan.

Fragment van ‘Die gebreekte snaar’, uit de bundel ‘Liederen van de Blauwekraanvogel’.

 

NAAR DE STROT

De muziek van Felix Strategier, Ernst Glerum en Wolter Wierbos vliegt je eveneens meerdere malen naar de strot. Een deel van de composities mag worden gezien als ode aan Zuid-Afrikaanse jazzmusici die zich in de jaren zestig en zeventig in Nederland vestigden, onder wie Sean Bergin, Dudu Pukwana, Louis Moholo en Harry Miller. De laatste kwam met trompettist Jef Reynolds en trombonist Joep Maessen van de toenmalige Springband van Willem van Manen om tijdens een auto-ongeluk na een concert in Baarle-Nassau.

Foto Gemma van der Heyden/JazzNu.com
Felix Strategier is de verteller en vertolker van de gedichten van Antjie Krog.

Meteen na de pauze verhaalt Ernst Glerum daarover. Hij vertelt dat hij de contrabas die hij bespeelt, een jaar voor het fatale auto-ongeval op 27 november 1983, van Harry Miller kocht. Deze wilde van het geld dat Glerum ervoor betaalde, naar Zuid-Afrika reizen. Ernst Glerum zet dan een bassolo in, waar de rest van de voorstelling zomaar inglijdt. Ook laat hij de langspeelplaat Home Safely van Curtis Clark zien, waarop onder meer muziek staat die in deze schitterende voorstelling is gebruikt. Het zijn deze kleine, bijna-privézaken die Sal ek altyd wit wees tot een topniveau verheffen.

Composities van Sean Bergin, Curtis Clark, Dudu Pukwana, Harry Miller, Ernst Glerum en Felix Strategier vormen de ruggengraat van de voorstelling. Ze worden aangrijpend vertolkt door een trombone, piano, contrabas en accordeon, maar ook door handgeklap, handengewrijf, vingergeknip en tonggeklak. Uit een duo van contrabas en trombone groeit zomaar goudeerlijke – Zuid-Afrikaanse – kwela, heel persoonlijke improvisaties plaatsen stutten onder de teksten die hun weerga niet kennen.

Wolter Wierbos.
Wolter Wierbos

Videoprojecties van Martijn Grootendorst worden niet alleen geprojecteerd op het achterdoek, maar ook op de zijkant van de piano. Dit alles maakt dat je, ook al ben je er nooit geweest, de sfeer van dat merkwaardige land dat Zuid-Afrika heet, gaat proeven, erin wordt ondergedompeld. De kracht van de Afrikaanse taal – die voor een gedeelte ook wordt geprojecteerd – wordt op jou overgedragen en zij ontroert je als de pest. Zoals dit fragment uit Mirakel naar David Grossmann, Israëlisch schrijver en vredesactivist:

ek behoort aan hierdie land
dit het my gemaak

ek het geen ander land
as dié land nie

mateloos is my liefde vir die land
verwikkeld gehard en onomwonde

ek glo nie aan wonders nie maar
die vreedsame vrymaking van my land

was ’n wonder – onkant en lighoofdig bly
dit my by      die weergaloosheid bly my by

ek weet die land wat nou in proteste brand is
eenmalig gefabriseer uit hoop – dit bly my by

Fragment van ‘Mirakel’, uit de bundel ‘Medeweten’.

Sal ek altyd wit wees speelt zich af in een piepklein décor: een tafeltje aan de zijkant met wat bekers, glazen, wat boeken, waaronder de Volksangbundel vir Suid-Afrika.
‘Sal ek altyd wit wees’ speelt zich af in een piepklein decor: een tafeltje aan de zijkant met wat bekers, glazen, wat boeken, waaronder de ‘Volksangbundel vir Suid-Afrika’.

PERSOONLIJKE GEDACHTEN

Antjie Krog is niet alleen een dichter die haar poëzie aanwendt om de politiek in haar land aan de kaak te stellen. Persoonlijke gedachten en ervaringen vangt zij in woorden, die wonderwel passen in Sal ek altyd wit wees, waarin de tegenstellingen waar Zuid-Afrika onder lijdt, treffend worden weergegeven. Lees het volgende en je vergeet het nooit meer:

as ek jou ruik
raak my asem harig
my stem kry hoendervel
jou mond proe na pit voor jy penetreer

jou bors die ene nikotien
en heuning     jou bloesende
bedonnerde besnede penis
vou reukloos langs jou dye weg

Fragment van ‘The Particularity of Nakedness (Marlene Dumas, 1987)’uit de bundel ‘Kleur komt nooit alleen’.

 

Sal ek altyd wit wees speelt zich af in een piepklein decor: een tafeltje aan de zijkant met wat bekers, glazen, wat boeken, waaronder de Volksangbundel vir Suid-Afrika. Felix Strategier is de verteller en vertolker van de gedichten van Antjie Krog. Hij zit op een kruk in het midden van de speelvloer. Ernst Glerum links en Wolter Wierbos rechts van hem. Alles is daarmee teruggebracht tot de essentie: de onmetelijke rijkdom van Antjie Krogs dichterlijke woorden en ongrijpbare muziek vangen in een kunstvorm die beklijft en aan een ‘Land van genade en verdriet’, zoals de dichteres het omschrijft, puur menselijke kanten toevoegt.

Die worden naar een triomfantelijk hoogtepunt gevoerd als de – ontontkoombare – dood van Nelson Mandela wordt geschilderd. ‘De dag dat ons Mandela werd begraven, verloor de zon zijn kracht’, zo spreekt Felix Strategier namens alle Zuid-Afrikanen. En hoe verwerkt Antjie Krog deze historische mijlpaal? Zó:

by die graf van Mandela

hier rus hy nou
die een wat ons aanmekaar gebind het
mag hy hom vir altyd in die volheid van vrede bevind
hy van die grond van ons land
hy van die singende bloed van ons almal

hy slaap nou
hy wat aan ons uitgedeel het
met ’n hand wat gewoond is om te gee
hy wat nooit opgehou het om sy leeu-hart met elkeen te deel nie

Fragment van ‘By die dood van Nelson Rolihlahla Mandela’, uit de bundel ‘Medeweten’.

Felix Strategier en Wolter Wiebos.
Felix Strategier en Wolter Wierbos.

PAREL

Sal ik altyd wit wees is een parel in het Nederlandse muziektheater, een multimediale voorstelling waarin met minimale hulpmiddelen een optimaal kunstniveau is bereikt. De woorden van de Zuid-Afrikaanse Antjie Krog zijn onverbiddelijk, de muziek van de Nederlandse musici kwetsbaar en fijn. En daarmee wordt een brug geslagen naar een wereld die ís, maar waarin het heimwee – zoals eerder opgemerkt – misschien ooit leidt naar hoe het zou moeten zijn. Sal ik altyd wit wees speelt dan geen enkele rol meer. Maar in De Roode Bioscoop voorlopig nog wel.

RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN

Sal ik altyd wit wees
Muziektheaterproductie van Theatergroep Flint
De Roode Bioscoop, Amsterdam, 12 juni 2016.

Felix Strategier – idee, samenstelling, zang en spel
Ernst Glerum, Wolter Wierbos, Felix Strategier – uitvoerders
Felix Strategier en Ernst Glerum – composities
Martijn Grootendorst – beeld en licht
Kasper Kapteijn – regie
Bureau Merkwaardig – vormgeving

Nog te zien 15 t/m 19 juni, 22 t/m 26 juni, 9 t/m 12 november,
16 t/m 19 november, 23 t/m 26 november,
steeds in De Roode Bioscoop, Haarlemmerplein, Amsterdam

www.theatergroepflint.nl

Previous

Gitarist Michiel Stekelenburg laat de clichés achter zich

Next

Spotify Tineke Postma

Lees ook