“Afblijven!” De fotografe deinst achteruit. “Afblijven!” klinkt het nog eens. “Wil je ‘m voor de foto dan even zelf op de vloer leggen, op deze mooie blauwe fluwelen doek?”, vraagt de fotografe timide. “Nee, hij mag niet op de grond liggen”, klinkt het iets minder bars, “hoogstens in de standaard staan.” ‘Hij’ is een saxofoon, een altsaxofoon, een Yamaha YAS 61. Eigendom en knuffelvoorwerp van Paul van Kemenade, jazzmusicus. Veertig jaar in het vak. Reden om hem te bezoeken en eens te bezien wat die veertig jaar hem hebben gebracht. Dit laatste komt er niet helemaal van, maar een beeld schetsen van een eigenzinnige rasmusicus – al is het maar aan de hand van zijn uitspraken – levert een vruchtbaarder poging op.
Om maar even bij de Yamaha YAS 61 te blijven: het ding ziet er niet uit. Ooit was hij silver plated, nu vertoont hij alleen nog maar duistere kleuren: slijtvlekken zogezegd die aantonen dat de altsaxofoon totaal op is. De bespeler weet er alles van, maar hem vervangen? No way. Hoewel hij uit een reserve-exemplaar al wat schroefjes heeft gesloopt om die in zijn oudje te draaien. Het einde is nabij, het moment dat Paul van Kemenade zijn Yamaha uit handen zal geven is dát als het instrument letterlijk uit elkaar valt. Dat beseft de bespeler terdege. “Deze altsaxofoon heeft een geasfalteerde binnenweg”, lacht hij. “Daardoor heeft zich een ander geluid gevormd. Dat hoort niemand, maar ik wel.”
MILJOEN SAXOFOONS
“Een instrument is persoonsgebonden. Er zijn wel een miljoen saxofoons die beter zijn dan deze. Maar mij gaat het om het geluid, de sound. Dát is essentieel. Ik heb de sax jarenlang niet schoongemaakt, tegenwoordig wel. Dat heeft er zeker invloed op gehad. De nek is ook van belang. Natuurlijk kan ik hetzelfde spelen op een andere sax. Maar deze sax heeft nog altijd het beste geluid wat ik voor ogen heb. Ik heb een identieke sax, maar die is toch anders dan deze.”
Goed, we zouden praten over veertig jaar muzikantschap. Met als belangrijke vraag hoe Paul van Kemenade (Rotterdam, 1957), die als kind dacht ornitholoog of komiek te worden, zich in die jaren heeft ontwikkeld. Vindt-ie een moeilijke vraag. “Is lastig te zeggen. Als ik platen van vroeger beluister, hoor ik nu zaken waarvan ik vroeger niet op de hoogte was. Dit is het enige wat ik ervan kan zeggen. Ik zou tegenwoordig zeker niet meer zo spelen als toen.”
“Zo werk ik sinds enige tijd samen met Jasper van ’t Hof met al zijn elektronica. Zelf ga ik daar nu ook mee experimenteren. Als je niet open staat om zaken uit te proberen, ja dan… Of ik veel naar muziek luister? Zeker niet meer zoveel als jaren geleden. Ik ben wel op de hoogte van de muziek van nu, ik houd haar wel enigszins bij. Maar om nu te zeggen dat ik dag en nacht luister, nee, dat zeker niet. Het is zoals Ornette Coleman zei: ‘Luister nooit naar andermans muziek’, hahaha.”
“Ik beluister wel veel voor het festival Stranger Than Paranoia dat ik jaarlijks organiseer. En dan sla je misschien elementen onbewust op. Ik zit veel op internet. Vaak is het daar: hoe hipper, hoe interessanter het is om te beluisteren. Voor mij is van groot belang om met jongeren te spelen. Ik zeg nooit nee tegen uitnodigingen. Ik sta open voor álle combinaties. Als musicus verbreedt dat je horizon. Soms zoek je daarvoor mensen op, een andere keer is er sprake van toeval. Ik had een ‘gig’ in Italië. Of ik iets wilde doen met een drumster uit Sao Paolo? Dat was Mariá Portugal. Nooit van gehoord, maar ik zeg dus nooit nee. Met Mariá is daar een nieuwe groep uit voortgekomen (met Van Kemenade zelf en Jasper van ’t Hof, rvdh). Mariá is té gek.”
CONSERVATORIUMSTUDENT
Paul van Kemenade is veertig jaar beroepsmusicus. Hij is de telling begonnen toen hij – in 1977, twintig jaar oud – derdejaars conservatoriumstudent was. Op 13-jarige leeftijd startte hij in de harmonie Uitspanning Na Arbeid (UNA) in Valkenswaard. Op tenorsaxofoon. Later schakelde hij over op alt. In 1974 schreef hij zich in aan wat toen nog Brabants Conservatorium in Tilburg heette. In het eerste jaar kreeg hij les van Jean Pennings, in het vijfde jaar stapte hij op, hij zag de akte C (solospel) niet zitten. Al tijdens zijn studie verbreedde hij zijn muzikantschap: hij sloot zich in 1977 aan bij de workshops van Niko Langenhuijsen, die zich beijverde om in Tilburg een heuse jazzscene van de grond te krijgen. “In 1981, ik maakte toen al deel uit van Gemeentereinigingsorkest Vaalbleek, kwam de plaat Vaalbleek Cleansing Department Orchestra uit. In 1982 mijn eerste eigen plaat, een duo-album met pianist Ron van Rossum”, blikt Paul van Kemenade terug.
Paul van Kemenade heeft zich vanaf het begin van zijn grillige loopbaan beijverd om jazz op allerlei manieren uit te dragen. Al in de late jaren zeventig richtte hij zelf workshops in – hij heeft er inmiddels ruim duizend begeleid – om enkele jaren later met een eigen kwintet te beginnen. In 1982 zag de eerste versie het levenslicht – met pianist Willem Kühne en contrabassist Niko Langenhuijsen, grondleggers van de Tilburgse School – drummer Steve Clover en trombonist Hans Sparla. In de loop der jaren wijzigden de bezettingen zesmaal, maar het kwintet is anno 2017 nog altijd springlevend.
Daarna ging het snel met de carrière van Paul van Kemenade. Hij ontwikkelde zich stormachtig en wel zodanig dat ook landen buiten Nederland wilden profiteren van zijn uitdijende talent. Duitsland werd werkterrein, onder meer bij het Berlin Contemporary Jazz Orchestra van Alexander von Schlippenbach, andere landen volgden. En daarna landen buiten Europa. In 1994 toog het Paul van Kemenade Quintet voor het eerst naar Afrika, vele andere tournees aldaar volgden. De laatste jaren zijn ook Oostbloklanden en China erbij gekomen.
REIZEN
Reizen is belangrijk voor Paul van Kemenade. Hij heeft dat vanaf het begin van zijn carrière gedaan. “Als je onderweg veel dingen meemaakt, draagt dat bij aan je ontwikkeling en visie en zeker ook aan je spel. Jazeker, reizen is dodelijk vermoeiend én heel tof. Ik zeg dan ook nooit: wow, lekker reizen. Soms is het leuk, soms niet. Binnenkort ben ik drie weken weg, naar Rusland en China. Daar zie ik wel naar uit. Ik wacht wel af hoe dit zich dan allemaal weer ontwikkelt.”
Paul van Kemenade is altijd een denker geweest, een soort uitvinder die op papier hopeloos lijkende combinaties tot realiteit heeft gemaakt. Hij speelde in dat verband onder meer met een harmonie-orkest, dansers, dichters, schilders, Renaissancemusici, beoefenaars van flamenco, strijkkwartetten en symfonieorkesten. Vernieuwing beleeft hij altijd op het moment. Toen hij ging samenwerken met Cappella Pratensis, zangers die zich hebben gespecialiseerd in muziek uit de Renaissance, werd hij door de ene helft van de muziekliefhebbers afgekraakt en door de andere de hemel in geprezen. Dat zijn risico’s die hij wil nemen. “Ik ga behalve met nieuwe projecten inderdaad ook dingen uit het verleden doen, maar wel in de context van deze tijd. Of je steeds alleen maar met nieuwe mensen moet komen? Ik vind het zó kortzichtig!”
Paul van Kemenade klampt met een ongekende vasthoudendheid aan bij hetgeen hij voor ogen heeft – en uitvoert. Dat betekent een eenzame strijd tegen ongemakken, tegenvallers en ook een vaak tegenwerkende overheid. Daardoor is het individu Van Kemenade niet alleen musicus, maar noodgedwongen ook kantoorhouder. Hoewel hij sinds kort administratieve ondersteuning heeft van twee part-timekrachten, heeft hij gedurende zijn hele leven als musicus zijn kantoor alleen bemand. Dat betekent eindeloos telefoneren, faxen, mailen en schrijven met concertorganisatoren, programmeurs, impresariaten, boekers en alles en iedereen die je nodig hebt om je muziek te kunnen ‘weg zetten’. Hoe is het mogelijk dat je als een bezige bij het artistieke met het zakelijke kunt verenigen? “Dat is vanaf het begin zo geweest”, is het simpele antwoord. “Ik heb nooit anders geweten. Wie moet het anders doen? Ik heb er niet altijd zin in, maar het zal moeten. Je moet niet zeiken, gewoon doorgaan.”
PENSIOEN
Als je zestig bent, komt of je wilt of niet langzaamaan de wat ze noemen ‘pensioengerechtigde leeftijd’ aangeslopen. Hoe kijkt Paul van Kemenade daar tegenaan? Stopt hij over pakweg zeven jaar met spelen? “Dat weet ik toch niet! Ik denk dat het voor een musicus anders ligt dan voor bijvoorbeeld iemand uit het bedrijfsleven. Ik weet het echt niet, de pijp kan dan leeg zijn. Ik heb het vermoeden dat ik wel bezig zal blijven. Als het fysiek tenminste nog kan, want dat speelt wel mee als je het over een blaasinstrument hebt.”
Met een mogelijke lichamelijke beperking kreeg Paul van Kemenade in juli 2010 te maken, toen een ernstige darmziekte werd geconstateerd. Tot april 2011 liep hij met een stoma, wat hem niet verhinderde tussendoor toch maar vast te gaan spelen. Tot ongenoegen van de behandelende artsen. Maar hij kon niet anders. Hij besefte dat hij aan een nieuw leven moest beginnen. Dat aanvaardde hij. Sinds hij weer terug de podia kon beklimmen, maakte het publiek kennis met een andere Paul van Kemenade. Een die het leven door een nieuwe bril bekeek. De bezonkenheid die dat opleverde in nieuwe muziek uitdrukte. Lyrisch was hij altijd al op zijn instrument, nu kwam daar doorleefdheid bij. Het leverde schitterende muziek op, neergelegd in albums als Who Is In Charge, Fugara, In A Certain Mood, Dedication en het jongste Daytime Sketches.
“Het is wel zo dat je na een tijdje toch weer tegen anders tegen zaken aan gaat kijken”, blikt Paul van Kemenade terug op de periode in 2010 en 2011. “Ik mocht dan wel denken dat ik een tweede kans heb gekregen nadat ik genezen was verklaard, maar je vervalt daarna toch weer in bepaalde zaken. Feit is dat deze periode zeker impact heeft gehad, ik ben ook als mens veranderd.” Hoe dan, is Van Kemenade creatiever geworden? “Dat kun je niet van jezelf zeggen. Wel dat je zaken anders ziet. Als mens verander je in je creatieve proces, dat is zeker zo, ja.”
TOEKOMST
Als je aan het herdenken slaat, denk je vanzelf ook aan de toekomst. Daarom de vraag of Paul van Kemenade nog grootse plannen heeft voor de komende jaren. “Altijd. Altijd is het antwoord.” Waarmee maar gezegd wil zijn dat de ideeënstroom van deze musicus nog altijd voortraast. Hetgeen zijn fans en volgers in blijde afwachting houdt.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN
Ter gelegenheid van de viering van het veertigjarig bestaan van Paul van Kemenade als beroepsmusicus en de 25e editie van Stranger Than Paranoia, eind dit jaar, wordt de luxe box ‘Paul van Kemenade, Master of Lyric’ uitgebracht met een herdenkingsboek en vier speciaal samengestelde cd’s. Die is te koop tijdens de jubileumconcerten die dit najaar op drie data zijn gepland.
Jubileumconcerten ‘Paul van Kemenade 1977 – 2017’
4 oktober Paradox Tilburg
Duo Mariá Portugal en Paul van Kemenade (BR-NL)
Paul van Kemenade Quintet, de klassieke versie met Jeroen van Vliet (piano) – Eric van der Westen (contrabas) – Pieter Bast (slagwerk) – Louk Boudesteijn (trombone) – Paul van Kemenade (altsaxofoon)
Palinckx & Palinckx
Niko Langenhuijsen
Oleg Fateev en Mark Tuinstra
Leonid Vintskevich – Joel Taylor Quartet (RU-VS)
Dong Jinming Quartet (CN)
Maurice Leenaars en Paul van Kemenade
6 oktober Theaters Tilburg
Mariá Portugal – Paul van Kemenade – Jasper van ’t Hof (BR/NL)
Soweto Kinch (GB)
Fra Fra Big Band (SR/NL)
Stochelo Rosenberg en Peter Beets Trio
Leonid Vintskevich – Joel Taylor Quartet (RU/VS)
Dong Jinming Quartet (CN)
Maya Fadeeva (RU/DE)
Van Kemenade’s Three Horns And A Bass (Verploegen-Mahieu-Boudesteijn-Van Kemenade)
7 oktober Bimhuis Amsterdam
Mariá Portugal – Paul van Kemenade – Jasper van ’t Hof (BR/NL)
Van Kemenade’s Three Horns And A Bass
Leonid Vintskevich – Joel Taylor Quartet (RU/VS)
S U P E R ! Geweldig interview geweldige muzikant !