We zijn in gesprek met Bartho van Straaten, programmeur bij Paradox, of PaRaDoX zoals ze zelf liever schrijven. We zoeken een rustig plekje op in het tegenoverliggende art house-filmcomplex Cinecitta in de Willem II-straat in Tilburg en we proberen tijdig bij het concert van de Young VIPs te zijn.
Ons vragenlijstje kunnen we terzijde schuiven want Bartho van Straaten heeft zich terdege voorbereid om in elk geval antwoord te hebben op vragen als ‘wat was het mooiste, belangrijkste enz’. En bovendien beschikt hij over nogal wat parate kennis. Voor de historie van ver terug, want ook vóór Paradox was er al jazz (“Ella Fitzgerald en Count Basie waren al eens in Tilburg”) verwijst hij me naar het boek Jazz in Tilburg – Honderd jaar avontuurlijke muziek van Rinus van der Heijden. Het komt later nog een keer ter sprake. Verplichte kost vindt hij.
Bartho van Straaten is een bevlogen verteller. “Ik werk hier al twintig jaar. Wat heb ik allemaal al niet gezien? Ik begon in 1997 als vrijwilliger als lid van de programmaraad en ben nu programmeur. Op 1 september 2000 kwam ik in dienst als secretaris van de programmaraad.” Hij zag dat als de kans van zijn leven. “Onder de voorwaarde dat ik ook lid van de programmaraad mocht blijven. Die programmaraad heeft nog lange tijd doorgewerkt. De raad bestond uit vijf leden, muzikanten, maar ook een paar lekenbroeders, niet-muzikanten. Ik investeerde erg veel tijd in en op Paradox en heb zo in zekere zin mijn eigen baan gecreëerd.”
LEERSCHOOL
“Een echte voorkeur of favoriet heb ik niet. Voor mij is Paradox een leerschool. Toen ik in 1997 kwam werken hield ik van jazzrock en fusion. Aan ICP was ik echt nog niet toe. Ik had wel eens een concert gezien van Palinckx. Ik zal nooit vergeten dat Jacq Palinckx met een vibrator over zijn gitaar heen ging. Maar als je in een programmaraad zit, dan komt er zo veel voorbij. Je bent continu je grenzen aan het verleggen. Wat ik vroeger mooi vond, vind ik nu een beetje saai. Er komt nog steeds nieuwe muziek bij die er toe doet! Het is ook een kwestie van je publiek opvoeden en vertrouwen winnen. Bij een jazzpodium komen toch mensen met een open geest naar binnen die zich graag willen laten verrassen.”
“Paradox is begonnen als vrijwilligersorganisatie. Iedereen was vrijwilliger. Het is door de jaren heen steeds professioneler geworden. Een jaar of twaalf geleden is er een professionaliseringsslag ingezet. Er kwamen een directeur, beheerders, geluidsmensen, pr-afdeling, administratie en het aantal optredens nam jaarlijks toe. Maar nog steeds is Paradox een organisatie die drijft op ruim vijftig vrijwilligers. Die blijven erg belangrijk!”
“De geschiedenis van Paradox start eigenlijk eind jaren ’70 begin jaren ’80 met musici als Niko Langenhuijsen, Willem Kühne en met een Henk Koekkoek, klasgenoot van Hein van de Geyn en Paul van Kemenade. Door en voor muzikanten ontwikkeld om een eigen podium te creëren. Op een andere locatie dan het huidige adres. De eerste Paradoks – zo werd dat toen geschreven – was in de Willem II-straat 5. Daar zwaaide het Amerikaanse muzikantenechtpaar Steve en Jetta Clover de scepter. De SBM (Stichting Bevordering Muziekimprovisatie) werd opgezet met Niko Langenhuijsen, Henk Koekkoek, Paul van Kemenade en (toen) jongere musici als Eric van der Westen en Jeroen van Vliet. Door geluidsoverlast ging die toko op slot. Na een half jaar kwamen er plannen om Paradoks anders op te zetten en toen kwam het huidige pand vrij en te koop. Geld was er natuurlijk niet en er is toen een soort van crowd-fundingsactie ‘avant-la-lettre’ opgezet. Tilburgse muzikanten zijn in hun eigen netwerk gaan zoeken naar mensen die garant wilden staan voor een bepaald bedrag. Met 175 borgstellingen, variërend van tien gulden tot enkele duizenden guldens verstrekte de Triodosbank een hypotheek en kon het pand worden aangekocht. Met veel zelfwerkzaamheid werd er verbouwd en kwam het huidige Paradox van de grond. Inmiddels zijn we vele verbouwingen verder en is er – zeker na de grote verbouwing van 2012 – een moderne en sfeervolle jazztent neergezet.”
INVESTEREN
“Afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd. Niet alleen in stenen, maar ook in een nieuwe geluidsinstallatie, geluidstafel en sinds kort een nieuwe contrabas. We hebben een vleugel, drumstellen en diverse versterkers en wat al niet meer. Er zijn zeven mensen in dienst. Het merendeel parttime voor ongeveer 25 uur. De geluidsman is eigenlijk de enige met een fulltime baan, dat kan ook niet anders met zoveel concerten. Allen zijn in dienst van stichting SBM. De inkomsten komen uit subsidies, het grootste deel via de gemeente, de recette, de bar, incidentele subsidiënten en sponsors en giften via ANBI-regeling. De capaciteit van de zaal is 175 bezoekers, standaard hebben we 125 stoelen plus vijftig staanplaatsen. Regelmatig mogen we ook ‘uitverkocht’ roepen, maar de huidige capaciteit past goed bij Tilburg. Voor mij is het een topdag als er genoeg publiek is, dat de band een fantastisch concert geeft, maar ook dat alles soepel verloopt, dat de muzikanten lekker eten en dat iedereen na afloop met een tevreden gevoel de deur uitgaat.”
Bartho van Straaten ontvangt ook regelmatig schouderklopjes van bezoekers. En er is een mooie groep van vaste gasten. “Er zijn ongeveer veertig Parakaarthouders. Dat zijn een soort abonnementhouders die – bijna – alle concerten mogen bezoeken. Daar betalen ze jaarlijks tweehonderd euro voor. Een soort club die, naast voor de muziek, ook voor de gezelligheid komt. Die kopen voor elkaar een biertje. Dat zijn vaste bezoekers die ook wat vertroeteld mogen worden. Die kunnen tien maanden per jaar bijna dagelijks binnenlopen. We nodigen deze ‘ambassadeurs’ jaarlijks speciaal uit bij aanvang van het seizoen. Op zo’n avond vertellen we onze toekomstplannen en vragen hun mening of wat er in hun ogen beter kan. Hun stem telt mee. Naast de Parakaart is er ook nog de Parapas, een kortingspas; ook deze geeft een soort van clubgevoel, maar Parapashouders betalen voor die kaart jaarlijks slechts een tientje en krijgen per concert een paar euro korting. Dat heb je er zo uit. Die vorm van klantenbinding werkt goed.”
Er wordt veel geklaagd in jazzland en met name de kleinere clubs hebben het lastig. Bimhuis, LantarenVenster, TivoliVredenburg hoor je niet klagen en Paradox eigenlijk ook niet. Deze vier clubs hebben allemaal een eigen karakter. Bartho van Straaten vindt Paradox natuurlijk veruit de leukste jazzclub. Hij is trots op het podium en ook dat hij het in die twintig jaar een beetje naar zijn eigen ideeën heeft kunnen vormen. Mensen worden ook op verschillende manieren over het programma geïnformeerd. “Er zijn uitzendingen op DjazzTV (Paradox Live), informatie via onze website, wekelijkse nieuwsbrieven… Aad van Nieuwkerk is directeur geweest en die bracht de VPRO binnen, en toen hadden we plotseling radiouitzendingen, en natuurlijk maken we gebruik van alle social media.”
STUDENTEN
“Er is in Tilburg een conservatorium en Rockacademie en dat brengt ook studenten naar de club. Er zijn mogelijkheden voor wekelijkse jazzessies, workshops, cartes blanche, repetities en clinics. Er kan altijd worden aangeklopt voor advies. Dat past ook bij onze doelstelling: bevordering van muziekimprovisatie. Talentontwikkeling is erg belangrijk. Daarnaast geeft Paul van Kemenade al jaren workshops voor gevorderde amateurmusici.”
Dan de naam Paradox. Waar komt die vandaan?
“In het eerder genoemde boek Jazz in Tilburg – Honderd jaar avontuurlijke muziek staat een verhaal over saxofonist Lauran van der Sanden die eind jaren zeventig actief was in een muziektejatergroep met de naam Paradoks, geheel in de spelling van die tijd. Zij zochten een oefenruimte annex speelplek voor conservatoriumstudenten en beginnende artiesten. Dat vonden zij in de leegstaande bar-club Pigalle, op de hoek Karrenstraat/Willem II-straat. Daar ontstond een podium voor onder andere jazz en de locatie kreeg de naam Paradoks. Er zijn echter ook mensen die zeggen dat Henk Koekkoek de naam heeft verzonnen. Een sterke naam, al is de spelling na de verhuizing naar de huidige locatie veranderd in Paradox. Het logo is eigenlijk altijd hetzelfde gebleven.”
Tilburg is een onderwijsstad met een kunstacademie, conservatorium, universiteit en een goede infrastructuur. Er is veel samenwerking tussen culturele partners. “Het is een Tilburgs model, een bescheiden stad, het Hart van Brabant met culturele instellingen die elkaar opzoeken om samen te werken”, zegt Bartho van Straaten. Poppodium 013, de NWE Vorst, Paradox, Bibliotheek Midden-Brabant, Factorium, de festivals Mundial, Incubate en noem maar op. We hebben samen het idee dat we elkaar versterken. 013 organiseert met regelmaat concerten in Paradox zoals Taxiwars en STUFF. Wij organiseren samen met Theaters Tilburg in de Concertzaal concerten, want wij hebben geen grote zaal. Zo komt Cecile McLorin Salvant in oktober naar Tilburg. Ook organiseren we concerten op locatie in Natuurtheater Oisterwijk. De Cultuurnacht is ook een gezamenlijk initiatief met concerten door de hele stad. Financieel werkt samenwerking ook goed. In 2018 bestaat Fontys Conservatorium honderd jaar en dat gaan we ook graag samen vieren. Tilburg is samenwerken. De stad als podium!”
KOMEND SEIZOEN
Musici die in het komende seizoen Paradox aandoen zijn onder andere Terry Bozzio met zijn 48-delige drumstel, Cecile McLorin Salvant, The Scott Kinsey Group van Tribal Tech met onder andere bassist Matt Garrison en percussionist Arto Tunçboyaciyan, Enrico Rava, Colin Vallon, Makaya McCraven, Nate Smith, Bram de Looze, Robin Verheyen, Joey Barron, Die Anarchistische Abend Unterhaltung, Niels van Heertum, Thomas Jillings, Ruben Machtelinckx, Nils Økland, Sanne Rambags, Joost Lijbaart en Bram Stadhouders.
tekst en beeld EDDY EN ELLA WESTVEER