Jacq Palinckx heeft in zijn eentje een opera geschreven over de muziek van Ludwig van Beethoven. Of nou ja, een opera. Het initiatief van Jacq Palinckx is een gefilmd portret geworden, waarin de in 1827 overleden Duitse klankdichter voortleeft naast de springlevende Tilburgse componist, gitarist en videokunstenaar Palinckx.
In het voorbije jaar 2020 was het 250 jaar geleden dat Ludwig van Beethoven in Bonn werd geboren. Zijn naam is al even grillig als zijn nagelaten oeuvre: is het nu Beethoven of Van Beethoven? Jacq Palinckx houdt het op ‘Van’, maar zonder dat ‘Van’ wordt Beethovens naam het meest gebruikt. “Ingesleten gebruik”, zegt Palinckx.
Het internationale Beethovenjaar 2020 was voor Jacq Palinckx aanleiding om voor zijn grote idool een persoonlijk eerbetoon te creëren. Want de Tilburgse musicus die het effectiefst beweegt en werkt op de golven van vrije improvisatie heeft naar eigen zeggen “een haast obsessieve interesse in zowel de muziek van Van Beethoven als in zijn persoon. Het is eigenlijk de enige muziek die ik bijna onafgebroken ben blijven luisteren, van mijn puberteit tot nu.”
Sinds het Palinckx-project Covers uit 1990 duiken er dan ook met enige regelmaat citaten van Ludwig Van op in zijn composities. Naar aanleiding van het Beethovenjaar heeft hij het initiatief genomen om elke maand een kort filmpje, geïnspireerd door zijn favoriete musicus, te publiceren op Instagram en YouTube. “De plannen die er waren voor live performances werden al snel getorpedeerd door de voortrazende actualiteit in de vorm van de coronacrisis. Voor mij aanleiding om een en ander om te buigen in een nieuw, veelomvattend project: de lange film Veränderung.”
Maar wat is nu precies voor Jacq Palinckx die enorme aantrekkingskracht in de muziek van Beethoven? Liefhebber vanaf zijn puberteit, het is nogal wat. Hijzelf heeft daar een pasklaar antwoord op: “Voor mij is de muziek van Beethoven op de eerste plaats ongrijpbaar. Ik blijf er naar luisteren omdat het in zijn beste stukken voor mij onvoorspelbaar blijft welke kant de muziek opgaat en waarom. Als persoon vind ik het vooral interessant dat hij zo’n beetje de eerste componist is die zich onafhankelijk opstelt naar opdrachtgevers toe. Hij was nooit vast in dienst bij een graaf of bij de kerk. Wat dat betreft was hij de eerste moderne componist.”
Toen het jaar 2020 aanbrak kon Jacq Palinckx er bijna niet omheen om “de band die hij heeft met de muziek van de illustere Weense grootmeester nader te onderzoeken.” Daaruit is de film Veränderung voortgekomen. Het is een alles-in-een-product geworden: een muziekfilm van 52 minuten als eerbetoon, maar tevens een bloemlezing van (bijna) alle Beethovenverwijzingen in de muziek van Jacq Palinckx, plus een poging tot een verbeelding van de innerlijke wereld van de zo gekwelde, dove componist. Maar bovenal – en dat mag erg verrassend worden genoemd – is Veränderung ook een schets geworden van het rampzalige jaar 2020.
Veränderung bestaat uit twintig delen, verdeeld over drie aktes. De kijker wordt meegesleurd in een carrousel van beelden, muziek, rare videovondsten, gefragmenteerde en gestolde vertelseltjes uit het leven van Ludwig van Beethoven én Jacq Palinckx. Want zonder op de klankdichter te willen lijken, gaat de oerfan Palinckx een dialoog aan met zijn alter ego. Dat gebeurt in klanken als hij laat horen hoe Beethoven zijn muzikale oeuvre mede heeft bepaald en in beeld als hij gekleed als Beethoven of in marmer gebeiteld zijn persoonlijkheid koppelt aan die van de onsterfelijke Wener.
De film begint met een draaiende pathefoon, waaruit de zo bekende beginklanken uit Beethovens Vijfde Symfonie voortkomen. Er is één pathefoon, er zijn er twee, drie, vier met muziek zo vals zoals alleen Palinckx die kan componeren. De pathefoon duikt verderop nog eens op in de Pathephonic Seance die in maart in de Tilburgse Beethovenlaan zou worden belegd, maar is afgelast vanwege Covid-19. Om te worden gevolgd door een camera die langs krantenartikelen glijdt en dan langzaam wordt verzwolgen in diffuse beelden van een ziekenhuis waar zorgverleners zich bekommeren om coronapatiënten. Bij dit fragment hebben woorden geen enkele zeggingskracht meer. En is het dan niet logisch dat deze rampspoed wordt gevolgd door in het leven geroepen New Quarantaine Art van Jacq Palinckx?
Plotsklaps is er dan zo’n vervreemdend beeld zoals alleen Palinckx die kennelijk kan creëren. De violiste Claire Adams die in een arthouse filmtheater op een verhoog in een lege zaal speelt en zingt. Om weer afgedekt te worden door de Vijfde Symfonie. ‘Von Himmel hoch da komm ich her’ is een dankzang ‘van een genezende en een godheid’, waarmee uiteraard Beethoven wordt bedoeld en die muzikaal wordt ingevuld door zijn Tilburgse evenknie. Een en ander blijkt neergelegd op fragmenten uit het Palinckx-project Henry uit 2000 waarvoor delen uit de Strijkkwartetten 132 en 135 van Beethoven model stonden.
De tweede akte van Veränderung begint met de introductie van de Beethoven-opera Fidelio, hier getransformeerd in een kort pianoconcert. Om daarna de muziek van een opgewekt strijkkwartet in te laten pakken in beelden van een zweefmolen, korenveld, rozentuin en het strand van de IJzeren Man (in Vught).
Het hoogtepunt van de film wordt gevormd door het tevoorschijn toveren van de vroegere Palinckx-productie Momentum&Wag. Beethoven staat als in beton gegoten middenin een tsunami van beelden, waaronder Für Elise en de Mondschein Sonate van Beethoven zijn verankerd. En om nog dieper in diens wezen te kunnen doordringen zijn de Variaties op variatie 20 van de Diabelli Variaties noodzakelijk. Doelmatigheid zonder doel dus. Niet de woorden van deze auteur, maar die van… juist ja, Jacq Palinckx. Dat verklaart ook het tekstfragment ‘Dialoog tussen man en vrouw, liefhebber en geliefde’. Om meteen te vervolgen met ‘Muizenvallen kopen’.
Een gebeeldhouwde sculptuur van Beethoven blijkt Palinckx te zijn. Ook als levende pianist met de kleding en warrige haardos van Beethoven, met een röntgenfoto van handen en vingers die piano spelen; dood en leven broederlijk ineen. En dan zijn er plotsklaps de tien seconden durende, beklijvende en historische finishbeelden van de Ronde van Vlaanderen 2020, gevolgd door voorstellingen van de lockdown waarin we leven, om vervolgens te kunnen zien hoe Covid-19 door een mensenlijf jakkert.
De afsluitende derde akte begint met de Ultieme 1-minuut Beethoven Mix voor viool, trombone en piano, vervangen door beelden van winkelend publiek, zó wazig als die winkelende meute zou moeten zijn. Meteen opgevolgd door een zesdelig kabinet met verbijsterende beelden en klanken uit de Negende Symfonie van Beethoven, die vervagen in een sterrenhemel met een foto van de componist. Die ten hemel vaart? Wie weet, de laatste woorden van Veränderung zijn: ‘The End – Es muss sein’. En zo is het.
Veränderung is een lust voor het oog. De film duurt bijna 53 minuten, is spannend van begin tot eind en dwingt je bijna om hem nog eens te zien en nog eens en nog eens. Jacq Palinckx heeft er met zijn eigengereide, onnavolgbare kunstenaarschap een intrigerend standbeeld voor Beethoven mee opgericht. Ook niet-Beethovenfans worden er uitgebreid mee gediend, want de veelvormigheid van Veränderung omspant de hele, dwaze wereld waarin wij nu leven. De rolprent moet je consumeren, niemand mag hem uitleggen, je moet er gewoon aan lijden.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Illustraties: BEELDEN UIT DE FILM
De film ‘Veränderung’ gaat op 25 februari 2021 in première in het Paviljoen Ongehoorde Muziek in Eindhoven.
