Drieëndertig impressies koos auteur Bert Vuijsje om een overzicht te geven van musici die ieder voor hun eigen deel – mede – de geschiedenis van de jazz hebben bepaald. Ze zijn samengebracht in het 260 pagina’s tellende boek ‘Keep Swinging’. Een lust voor de geest die meent eigenlijk alles al van jazz af te weten.

Johnny Hodges was een onovertroffen vertolker van de blues. Fotograaf onbekend

Om maar meteen de koe bij de horens te vatten: Bert Vuijsje heeft geen geschiedenis van de jazz of perioden daarvan, willen beschrijven. Dat heeft hij in zijn zestigjarige loopbaan al vaak genoeg gedaan. Met Keep Swinging hanteert de auteur ander gereedschap: hij put uit eerdere eigen publicaties in Vrij Nederland, Jazzwereld, de Volkskrant, Jazznu en Jazzism. Die bewerkte hij, actualiseerde ze en vulde ze aan met grotendeels nieuwe hoofdstukken. Met die werkwijze kon hij zijn eigen gang gaan, hij streefde er nergens naar onder zijn geschriften een wetenschappelijke basis te schuiven. Maar veeleer – soms mijmerend, een andere keer beschouwend vanuit de standpunten van een echte jazzkenner – de musici die iedere jazzliefhebber in min of meerdere mate kent, van nieuwe karakteristieken te voorzien.

Want ga er maar aan staan: wat moet je nog zeggen of schrijven over jazzgiganten als John Coltrane, Miles Davis, Louis Armstrong, Duke Ellington, Billie Holiday, Charlie Parker, Charles Mingus, Thelonious Monk of Coleman Hawkins? Zij zijn in de loop van decennia van alle kanten belicht, van een eigen gezicht – soms wel heel vals – en wel of niet afdoende muzikale kanten voorzien. Bert Vuijsje durft het aan: hij laat zijn encyclopedische kennis op ieder van die gezichtbepalers schijnen en legt nieuwe antecedenten bloot. Die samen met de uiterst leesbare stijl die hij consequent overeind houdt, drieëndertig prachtige hoofdstukken opleveren. Nieuwe zienswijzen op hun muziek, nieuwe anekdotes, portretten die Bert Vuijsje nog niet in boekvorm had gepubliceerd, het komt allemaal voorbij.

Louis Armstrong in 1935, belangrijkste grondlegger van de jazz. Foto Anton Bruehl

De schrijver poogt naar eigen zeggen middels ’33 hoofdstukken een panorama van de jazz te schetsen – al zal elke liefhebber zonder moeite op een aantal ernstige omissies kunnen wijzen’. Daar heeft Bert Vuijsje het volste gelijk in en daar kan hij zich het beste niets van aantrekken: het is zíjn boek, zíjn keuze, zíjn stijl en wat er nu in gebonden vorm op tafel ligt is grote klasse. Al eerder bracht Vuijsje boeken met jazzinterviews uit: in 1978 De nieuwe jazz en in 1983 Jazzportretten. Waarbij dient aangetekend dat het in Keep Swinging niet om interviews is te doen, maar veeleer om persoonlijke mijmeringen en terugblikken op de 33 musici die Bert Vuijsje wel of niet ooit heeft gesproken.

Volkomen terecht wordt Keep Swinging geopend met Louis Armstrong, ‘De schepper’, zoals de schrijver vermeldt. Met de kwalificatie ‘de verpersoonlijking van de jazz’ is de keuze gemaakt voor de belangrijkste grondlegger van deze muziekstijl. En met de constatering ‘dat de opnamen die Louis Armstrong in 1925-’28 met zijn Hot Five en Hot Seven maakte de eerste geniale meesterwerken uit de jazzgeschiedenis zijn’, onderstreept Bert Vuijsje dat met vette lijnen. Jammer is dat de schrijver verderop in dit hoofdstuk meent de Amerikaanse jazzauteur Gary Giddins diverse malen te moeten aanhalen: Vuijsje’s gevolgtrekkingen zijn even stavast, interessant en historisch verantwoord als die van de Amerikaan die door sommigen als een soort god wordt vereerd. 

Fats Navarro stak met zijn majestueuze spel Dizzy Gillespie naar de kroon, stelt Bert Vuijsje in ‘Keep Swinging’. Foto William P. Gottlieb

Ook jammer – al is het maar een beetje – is dat Bert Vuijsje de hulp meende te moeten inroepen van collega-scribent Jeroen de Valk. Hij kreeg twee hoofdstukken toegeschoven: dat over Ben Webster en – uiteraard zou je zeggen – dat over Chet Baker. Op de geschriften van Jeroen de Valk is niets aan te merken, maar toch komen twee wolkjes bovendrijven: waarom liet Bert Vuijsje die bevriende collega opdraven? Omdat hij de biograaf is van beide musici? En voorts waarom schreef Vuijsje niet zelf over Chet Baker? De Valk heeft de trompettist tot in de kleinste details in eigen publicaties al uitgemolken: in Keep Swinging neemt hij de gelegenheid te baat om die publicaties zoetjes onder de aandacht van de lezer te brengen. Bert Vuijsje had wellicht nieuwe facetten aan de Baker-verering kunnen toevoegen.

Wordt Joe Henderson als jazzgigant verheven bij gebrek aan beter, vraagt Bert Vuijsje zich af. Fotograaf onbekend

Maar goed, terug naar Bert Vuijsje. Zijn Keep Swinging swingt tot in alle hoeken en gaten. En geeft tevens de pijn aan die aan het verloop van de jazzgeschiedenis onlosmakelijk is verbonden. Het deerniswekkende leven van Lester Young beschrijft Vuijsje zonder melodrama, maar je krijgt bijkans de tranen in je ogen als je erover leest. De heroïne- en alcoholverslaving van velen, alsmede vele andere ‘genot’-middelen lopen niet alleen door de jazzhistorie, maar ook door dit boek. Niet om punten te scoren, maar om heel duidelijk te maken dat bepaalde kunstenaarschappen zonder de dope-duivel wellicht niet tot bloei hadden kunnen komen.

Roy Eldridge leed aan een tekort aan muzikaal leiderschap, is te lezen in ‘Keep Swinging’. Foto William P. Gottlieb

In het hoofdstuk over trompettist Roy Eldridge toont Bert Vuijsje zijn onmetelijke kennis van het jazzmetier. Hij stelt dat Eldridge een tekort had aan muzikaal leiderschap. Dat doet hij aan de hand van diens plantenoeuvre. In slechts één pagina geeft de schrijver aan waar het bij de trompettist aan schortte en tevens hoe dat vermeende leiderschap in ronkende platentitels is verborgen: Roy Eldridge With The Gene Krupa Orchestra Featuring Anita O’Day, The Complete Verve Roy Eldridge Studio Sessions en ‘een ongemakkelijke’ sessie van Roy Eldridge and his Central Plaza Dixielanders. Muziekdragers waar anderen dan Eldridge de kooltjes uit het vuur halen.

Wes Montgomery in 1960 met zijn Gibson-gitaar vóór een opname voor platenlabel Verve. Foto Bruno Bernard Sommerfeld

Ander leuk detailtje: voor sommigen is Buddy Rich de geniaalste jazzdrummer, maar Bert Vuijsje stelt daar tegenover dat hij de enige gezamenlijke plaatsessie van Charlie Parker, Dizzy Gillespie en Thelonious Monk (Bird & Diz) uit 1950 door zijn ritmisch onvermogen deed mislukken. En, ooit van museumjazz gehoord? Bert Vuijsje wel. Hij stelt dat hij daaronder verstaat dat jaren nadat muziek is gecomponeerd de vertolkingen die dan worden gecreëerd de muzikale zeggingskracht ontberen die toentertijd ontleend werd aan spontane improvisaties. Hij voegt er fijntjes aan toe dat de geschiedenis van de laatste halve eeuw vol is van geheel of grotendeels mislukte proeven ervan. Waarvan akte!

Sun Ra bracht mystiek in de jazz. Fotograaf onbekend

Bij al het moois dat Keep Swinging biedt, speelt een ‘manco’ dat niet onvermeld mag blijven. Een manco zal het zeker niet zijn in de ogen van Bert Vuijsje, maar zijn ongebreidelde gebruik van Engelse citaten en uitleg is een volstrekt uit de tijd geraakt journalistiek stijlbloempje. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was het gemeengoed in bladen als Jazzwereld, JazzPress en Jazznu. Dat gaf toen al de indruk dat de schrijver ervan authenticiteit aan zijn teksten – vaak interviews – wilde geven door de geïnterviewde delen van wat hij had gezegd, in zijn eigen taal weer te geven, vaak in één zin gepropt met Nederlandse tekst. Het leverde toen al een ratjetoe aan taaleigenaardigheden op, die de duidelijkheid van de tekst geweld aandeden. En duidelijkheid is toch een van de voornaamste voorwaarden voor journalisten. Gelukkig is dat gebruik van onvertaalde tekstgedeelten vrijwel uitgestorven. Jammer dat Bert Vuijsje dit journalistieke kruiwagentje nog altijd voortduwt.

RINUS VAN DER HEIJDEN

Bert Vuijsje
Keep Swinging
33 jazzmeesters van de 20e eeuw

Met bijdragen van
Jeroen de Valk

foto’s van William P. Gottlieb

Uitgave
In de Knipscheer, 2022
paperback 260 pag.
prijs 24,50 euro.

a.vuijsje@chello.nl

Previous

Wu Wei en Klaas Hekman blazen verhaaltjes

Next

Muze Jazz Orchestra: allegaartje met hoge kwaliteit

Lees ook