Vijfendertig jaar met hetzelfde ensemble spelen, dan wil je wellicht wel eens iets anders? Tenor-, alt- en sopraansaxofonist Bo van de Graaf dacht van wel. Zeker toen hem zomaar een carte-blanche in de schoot werd geworpen. Het zou mooi zijn, zo redeneerde hij, om nog eens terug te schakelen naar de tijd vóór I Compani, dat al ruim 35 jaar oude hofje. En ja, waarom ook niet. Muziek is immers een eeuwig durende kringloop.
Het was in de eerste lockdown van Covid-19 dat Bo van de Graaf op het idee kwam I Compani even los te koppelen. Zeker toen hij van JIN Nijmegen een carte blanche kreeg om in coronatijd een concert te organiseren. Voor dertig mensen weliswaar, maar daar maalde Bo van de Graaf niet om: het hadden er ook duizend kunnen zijn. Want zijn inzet was er mee gelijk.
Al zo’n 45 jaar rekende Bo van de Graaf het album Circle van Anthony Braxton tot een van zijn favorieten. Circle werd in 1971 opgenomen door het maar kort bestaande kwartet met dezelfde naam. Bemand door Anthony Braxton op saxofoons en percussie, Chick Corea op piano, Dave Holland op contrabas en cello en Barry Altschul op slagwerk en percussie. De plaat kreeg als ondertitel Paris Concert mee.
Voor het concert in Brebl in Nijmegen op 30 september 2020 koos Bo van de Graaf voor een kwintet. Uitgangspunt werd dezelfde klassieke jazzbezetting, maar hier uitgebreid met bandoneon en toetsen. De vijf gingen vrijwel onvoorbereid aan de slag. Vóór het concert werd een half uur beraadslaagd en wat gespeeld. De stukken kwamen van enkele bandleden. Het was uitdrukkelijk niet de bedoeling dat Circle werd nagespeeld.
Voor Cycle, zoals het concert werd betiteld en ook de cd die hier wordt besproken, was de absolute vrijheid die in de jaren zeventig werd gepredikt en waarvan Anthony Braxton een belangrijke vaandeldrager was, het leidmotief. Waarmee niet gezegd wil zijn dat die vrijheid zo ruim werd bemeten dat Braxtons Circle één lange vrije improvisatie werd. Integendeel, ook voor modale passages en terugkoppelingen naar de jazztraditie was plaats ingeruimd. Daarom is het niet toevallig dat ook op Cycle voor een dergelijke aanpak werd gekozen.
Cycle bevat acht stukken: één ervan, Nefertiti komt ook voor op de Braxton-elpee. Met als groot verschil dat deze compositie van Wayne Shorter bij de Nijmegenaren wel een heel ander, steeds sneller opgebouwd tempo kent. Intrigerend neergelegd door de piano van Christoph Mac-Carty en een dolgedraaide Dion Nijland op contrabas. Dat is één deel van de sectie improvisatie, een ander is dat negentig procent van Cycle is geïmproviseerd. Dat levert een verbluffend resultaat op: twee stukken, This Happened en Just Another ontstonden tijdens het concert, vier zijn van Bo van de Graaf, Dion Nijland en Christoph Mac-Carty en de overige twee van Gary Peacock en de al genoemde Wayne Shorter.
Opvallend is hoe die composities zich naadloos verhouden tot de groepsimprovisaties. Alles heeft een grondslag, de improvisaties leunen telkens op het aangeven van wat eerder is neergelegd. Zeker, zo gebeurt dat vaak, maar op Cycle grijpt alles zó ineen alsof het lijkt dat hier gedegen afspraken aan ten grondslag liggen.
De bandoneon verleent de muziek een schakeling tussen heden en verleden. In het Coltraniaanse openingsstuk Love At First Sight sliert het instrument los door de muziek heen, in Basgewijs voert de bandoneon een prachtig duo op met de bedachtzaam plukkende contrabas van Dion Nijland en de vibrafoon van André Groen. En Bo van de Graaf zelf? Hij speelt op Cycle vooral altsaxofoon en dat is een meer dan plezierige belevenis. Zeker gezien de gretigheid die Bo van de Graaf al tientallen jaren kenmerkt, maar ook de overige bandleden op Cycle ten toon spreiden. Luister alleen maar naar het laatste nummer, waarin de pianist zingt en de muziek naar een donderend einde wordt gevoerd.
Rest nog iets te zeggen over het ontwerp van de hoes. Dat is van de hand van Kees Moerbeek en is kunstzinnig afgeleid van de Circle-hoes uit 1971. De kleur is hetzelfde, de vormgeving van de voor- en achterkant idem en zodoende wordt ook duidelijk waarom is gekozen voor twee titels die zo dichtbij elkaar liggen: Circle en Cycle.
RINUS VAN DER HEIJDEN
CYCLE – JIN-BREBL-CONCERT
IC-disc
Distributie Toondist
Bo van de Graaf – tenor-, alt- en sopraansaxofoon
Michel Mulder – bandoneon en toetsen
Christoph Mac-Carty – piano, toetsen en zang
Dion Nijland – contrabas
André Groen – slagwerk en vibrafoon