Componist, bandleider en pianist Philipp Rüttgers geeft zelf een omschrijving voor het laatste album van het naar hem genoemde trio. “Luisteren naar ‘Etudes of Shapes and Forms’ is als kijken naar een film van David Lynch, onder een blauwe hemel, met een koud glas water in de hand”.
Je kunt zijn eigen associatie met de muziek opvatten als luistertip. Je laat de klanken vormgeven aan denkbeeldige scènes. Je luistert naar het album als geheel, een verhaal van begin tot eind. Bij David Lynch mag je verwachten dat je het verhaal niet per se hoeft te duiden, het is meer onderdompelen en laten gebeuren. Dat is één van de manieren om deze vingeroefeningen te ondergaan. Men neme een koud glas water, of rode wijn op kamertemperatuur, sluit de ogen en luistert.
Het idioom van het album is verfrissend origineel. Enerzijds door de virtuositeit van de spelers, die in staat zijn dat wat ze bedenken uit hun handen te laten vloeien en anderzijds vanwege de componist en zijn composities die uit tal van bronnen putten en verwijzen naar zowel klassieke als moderne gecomponeerde en geïmproviseerde muziek. Rüttgers noemt zelf Schönberg en Debussy als inspiratie maar ook jazzpianisten Craig Taborn en Kris Davis.
De overgangen tussen de passages op de cd zijn kort en vaak naadloos waardoor het geheel klinkt als een conceptalbum. De meeste stukken zijn van korte duur, zoals het etudes beaamt. Er staan maar een paar langere composities op de cd, met een uitgewerkte vorm waarop wordt geïmproviseerd, Improvisation I en II zijn net als Bass waarschijnlijk volledig zonder annotatie opgenomen. Maar op de hele cd zijn de grenzen tussen compositie en improvisatie nauwelijks hoorbaar.
Thomas Pol op contrabas speelt op de meeste stukken een structurerende maar ingetogen rol. In Bass krijgt hij de volle volgspot op zich gericht. Deze compositie gaat ongemerkt over in Krisscaped, waar halverwege de lustig solerende Pol gezelschap krijgt van zijn speelmaatjes. Samen gaan ze uitbundig verder naar een abrupt eind dat weer soepel overgaat in een van die weinige uitgewerkte stukken. Licht speelt de piano een teer slaapliedje, de echo van een melodie uit een speeldoosje, zo een met een draaiende danseres erop. Mooi en vertrouwd, maar op een diepere laag is al enige dreiging aanwezig die voorts door de drums wordt voortgezet in boptempo.
Voor drummer Sun-Mi Hong is gedurende de hele film een glansrol weggelegd. Ze is een hoofdrolspeelster bij de diepere vormgeving van de oefeningen. Pianist Rüttgers zet steeds de toon in glasheldere, bijna mathematische lijnen zonder dat daardoor de emotie wordt verkoeld.
Een tweede luistertip zit verborgen in de titel. In het Nederlands kan je zowel ‘shapes’ als ‘forms’ vertalen als vormen. Maar de betere vertaling is vormen en figuren. Figuren zijn driedimensionale vormen. Een nummer als Escher speelt net zoals de beroemde graficus – ook een inspiratiebron voor de componist – met deze luchtspiegelingen. De gelaagdheid nodigt uit om de etudes afzonderlijk te beluisteren en herbeluisteren.
De cd opent met bekkens, een eenzame noot op de bas en een aarzelende piano. Een paar akkoorden en triolen worden opgevolgd door doelbewuste dissonantie. Schurende piano, geprepareerd, dribbelen op de bekkens en een lopende bas gaan over in Rounds, een Tom-en-Jerry-scène. Rondjes rennende muzikanten gaan achter elkaars staart aan, elk instrument met dwingende precisie. Een heerlijk dartele Sun-Mi Hong gaat in Craig’s Dance los op de drums, de piano laat zich leiden en een bescheiden bas op de achtergrond maakt van het geheel een van de kleurrijkste elementen in de collectie van klanklandschappen die elkaar opvolgen.
Het trio met strijkstok, snaren, drumstokken en vellen, samen met de pianist gebogen over een geprepareerde vleugel, creëert de tonen op de oppervlaktes en ruimte. Zweepslagen van de drums, gerasp en gezaag op de bas waarover flarden van melodie staan naast de terugkerende vingeroefeningen. Men verdeelt of bevecht de beperkte ruimte.
Een oefening krijgt melodisch vervolg in Posthoven. Weer die aarzelende piano, toonladders, schuifelende drums en een gestreken contrabas zorgen voor een glas-in-lood-geluid en -beeld. Historisch, klassiek, vol-warm – alsof opgelicht – daar waar zonnestralen binnenstromen. Halverwege verandert de toon en richting. De achtervolging gaat door tot de bas buiten beeld raakt en daarna het trio vlak voor de aankomst bij Posthoven weer samenkomt.
Bij een geprepareerde piano zet je je als luisteraar enigszins schrap in de verwachting zelf de nodige hersengymnastiek te moeten doen, maar deze klanklandschappen zijn ook toegankelijk voor de leek. Net zoals een Escherprint direct kan aanspreken en pas daarna indruk maken vanwege de dubbele bodem en het detail, nodigen deze vingeroefeningen uit tot een diepere duik.
MONICA RIJPMA
ETUDES OF SHAPES AND FORMS
Philipp Rüttgers Trio
ZenneZ Records
Philipp Rüttgers – composities, (geprepareerde) piano
Thomas Pol – contrabas
Sun-Mi Hong – drums
