In hedendaagse jazz worden grenzen geruimd die vele decennia waren ingekaderd in Afro-Amerikaanse en West-Europese improvisatiemuziek. Jazzmusici van nu zoeken buitenlanden op en vinden die over de gehele wereld. Helaas vaak binnen nieuwe opgelegde kaders waarin melodie en harmonie de bovenhand voeren. Spinifex deed het anders: het zocht inspiratie bij de veertien eeuwen oude soeficultuur en liet wél plaats voor avontuur en ontkadering.
Het in Amsterdam wortelende sextet Spinifex doopte zijn nieuwe cd Soufifex. In de naam zit het begrip soefi verborgen, de mystieke stroming binnen de islam die tolerantie en geestelijke verdieping predikt. Poëzie, literatuur, meditatie, filosofie, dans en muziek hebben binnen het soefisme eigen uitdrukkingsvormen gekregen. Soefimuziek is in het westen bekend geworden door Ustad Qawwal Bahauddin en Aziz Mian, maar vooral door Nusrat Fateh Ali Khan (1948-1997). Zijn qawwali, alsmaar herhaalde liederen op teksten van de profeet Mohammed maakten diepe indruk tijdens zijn optredens. Deze recensent maakte ooit in Brussel een concert mee van Nusrat Fateh Ali Khan, dat ’s avonds om negen uur begon en voortduurde tot vijf uur in de ochtend. Het leverde een hallucinerende ervaring op, die lange tijd doorwoekerde.
Spinifex maakt het op Soufifex niet zo ‘bont’. Maar ronduit aangrijpend zijn de – korte – soefifragmenten die met dezelfde mystiek als in de islam zijn omgeven. Ze liggen ingebed in de vrije improvisaties waarop het Spinifex-concept is gebaseerd. Alleen dit al is een prestatie hors-categorie. Waar in de qawwali de repeterende klanken worden voortgebracht door zangers, een koortje, vaak twee harmoniums en twee slagwerkers, doet Spinifex het met westerse instrumenten als saxofoons, gitaar, trompet, contrabas en drums. En raakt het evenzeer aan de ziel van soefimuziek als de traditionele vertolkers.
Het is al vele jaren een verademing de verrichtingen van Spinifex te volgen in een wereld waarin braafheid het heeft gewonnen van durf en risico’s nemen. Ook op Soufifex neemt Spinifex geen blad voor de mond. De individuele prestaties van de bandleden lopen evenwijdig met het adequate gebruik van de vele invloeden die het sextet heeft ondergaan. Een Oost-Europese brassband over soefiklanken leggen, Albert Ayler doen herleven via de tenorsaxofoon van John Dikeman of Ornette Coleman via de altsax van Tobias Klein, dit alles klinkt zo natuurlijk alsof het door een geniale liedkunstenaar is uitgeschreven.
Met de ijzersterke bezetting van Spinifex is het logisch dat de individuele prestaties tot aan de hemel reiken. Maar op Soufifex zijn ook de collectieven indrukwekkend. Drinks & Logistisch is daar een treffend voorbeeld van. In Zarbi Owj, een traditional van Mohammad Reza Lotfi (beoefenaar Perzische klassieke muziek, rvdh) klinkt onder het groepsspel een kolkende rivier van Arabische notenclusters en maatsoorten. En daar dan weer overheen een voortrazende contrabas en onnavolgbaar slagwerk. En of het nu om deze twee voorbeelden gaat of over de overige vijf composities op Soufifex: altijd klinkt de lokroep van de grote Soefimeesters.
Hiermee levert Spinifex een dijk van een cd af, om het maar eens met een goede Nederlandse metafoor te schetsen. Soufifex ontrafelt niet alleen iets van de mystiek van soefimuziek, het levert ook een nieuwe en solide mijlpaal af in het landschap van de Nederlandse improvisatiemuziek.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Spinifex – Soufifex
TryTone
Tobias Klein– altsaxofoon
John Dikeman– tenorsaxofoon
Bart Maris– trompet
Jasper Stadhouders– gitaar
Gonçalo Almeida– contrabas
Philipp Moser– slagwerk
