Als aanloop naar het Basklarinet Festijn, dat zich uitstrekt van 17 tot 21 december, zou je de prachtige cd ‘37Fern’ ter hand kunnen nemen. Twee zangeressen en twee klarinettisten die niet alleen hun instrumenten ten volle inzetten, maar ook tien composities uitbuiten om identiteit van stem en klarinet er in te laten opgaan.
Om voor één keertje de mannen te laten voorgaan: Oğuz Büyükberber en Tobias Klein bespelen respectievelijk klarinet/basklarinet en basklarinet/contrabasklarinet. Hoe fijn en gestructureerd kun je het hebben. Claron McFadden en Kristina Fuchs zijn de zangeressen die als stemacrobaten volledig geïmproviseerd de ineenvloeiing van eigen werk van álle vier de bandleden tot vaak imposante hoogten opstuwen.
Oğuz Büyükberber en Tobias Klein vormen al vijftien jaar een duo. Daarmee rekening houdend is het verwonderlijk, dat zij nu pas een cd uitbrengen waarop naast jazz Anatolische muziek hoofdmoot en basis vormt. Oğuz Büyükberber is immers vijftig jaar geleden geboren in Turkije. Maar het was vooral Tobias Klein die Anatolische muziek nader wilde belichten. Hij deed er onderzoek naar en kwam al snel tot de slotsom dat stemmen een integraal onderdeel moesten zijn bij het concept dat hij uitbroedde.
Wat als eerste opvalt is hoe fijnzinnig de combinatie stem/klarinetten in elkaar grijpt. Met name lage klarinetten hebben de neiging zich op luide toon te manifesteren. Nu zijn Claron McFadden en Kristina Fuchs vocalisten die voldoende kracht in hun stem hebben om hoge volumes te weerstaan, maar het zou nogal vermoeiend zijn – voor zowel uitvoerende als luisteraar – als je telkens zou horen hoeveel moeite ze daar voor moeten doen. Daar is geen enkel moment sprake van. Het evenwicht is voorbeeldig.
Een tweede punt is hoe uitgekiend de balans is tussen uitgeschreven delen en geïmproviseerde. Als je als ‘buitenstaander’ naar een andere cultuur grijpt, zoals de Anatolische, dan zul je een werkbank moeten hebben waarop het ijzer al gesmeed, voorgevormd is. Met andere woorden: gecomponeerde delen zullen de opstap moeten zijn naar geïmproviseerde. Die zijn er. En ze zijn hoogstaand: door de intensiteit waarmee 37Fern is voorbereid, zullen die twee delen telkens aan het verschuiven zijn geweest. ‘Van dit deel moeten we uitgaan’, zal de componist hebben gezegd. Maar als dat in praktijk wordt gebracht – tijdens de repetities en het instuderen – is het zeker zo gegaan dat de uitgeschreven noten zijn opgeslokt door de improvisaties van stem en klarinet. Precies een uitkomst zoals die zich binnen jazzmuziek zo vaak voordoet.
Dat impliceert dat je niet meteen hoort dat Anatolische volksmuziek ten grondslag ligt aan 37Fern. Je moet er wellicht enige moeite voor doen om de ziel van deze muziek te kunnen toucheren. Dat kan door wat vaker te beluisteren en wat je er dan voor terugkrijgt is niet alleen de gezochte kennis die vrijkomt, ook de razendknappe vermenging van stemmen en klarinetten wordt alsmaar steevaster.
Bij improvisatie denk je nogal eens aan ongebreideld loos gaan. Op 37Fern is daar nauwelijks sprake van. Hier is ernaar gestreefd heterofonie te bewerkstelligen. Die doet zich voor als stem en klarinet gelijktijdig dezelfde melodie hanteren, zonder dat ze rekening houden met elkaars intonatie. Én ritme. Deze meerstemmigheid doet zich vooral voor bij de vermenging van westerse en etnische muziek – maar ook Johann Sebastian Bach maakte er gebruik van – vereist groot vakmanschap en wellicht meer nog exactheid. Daar is bij dit kwartet op geen enkel moment gebrek aan.
37Fern is een waardige opstap naar het Basklarinet Festijn, dat zich van 17 tot 21 december ontrolt in Amsterdam, Tilburg, Haarlem, Utrecht, Groningen, Leiden en Nijmegen. Voor de fijnproevers: het thema is percussie. En die is er dan ook volop bij aanwezig.
RINUS VAN DER HEIJDEN
MCFADDEN/FUCHS/BÜYÜKBERBER/KLEIN – 37FERN
TryTone
Claron McFadden – stem
Kristina Fuchs – stem
Oğuz Büyükberber – klarinet en basklarinet
Tobias Klein – basklarinet en contrabasklarinet
www.trytone.org
www.bassclarinet.nl