Precies zoals jazzmuziek vele verschijningsvormen kent, is dit ook het geval bij gipsymuziek. Worden bij jazz ook fusionvormen als jazzrock, jazzfunk, wereldmuziek en soms zelfs soul en rhythm&blues gerekend, gipsymuziek laat ook klezmer, balkan, flamenco en zelfs jazz- en rockmuziek toe.
Het 19e International Gipsy Festival in Tilburg was er een luidruchtige getuige van. Over twee dagen verdeeld kwamen zeventien groepen en ensembles op drie podia in de Interpolistuin berichten hoe veelkoppig het fenomeen gipsymuziek is geworden. Het leverde een kakelbonte mengeling op van vermoede en onvermoede zigeunerklanken.
Of de muziek nu artistieke zeggingskracht had of niet, het publiek maalde er niet om. Van de vaak neerplensende regen op zondag lieten weinigen het afhangen om te dansen: de massa deinde dat het een lieve lust was. En ook al was het toeschouwersaantal aanmerkelijk kleiner dan andere jaren: het Gipsyfestival 2015 was er door sfeer en kwaliteit een om als geslaagd in de annalen bij te schrijven.
IEDEREEN
Het festival is er inmiddels ook een geworden van iedereen. Dat komt voor een deel omdat het zaterdagprogramma vrij toegankelijk is. Een bonte stoet liefhebbers – een deel van de vrouwen gehuld in wijde felgekleurde of zwarte gipsyrokken, de haren zwartgeverfd en omhangen met sieraden, de mannen getooid met slechts een hoed – zwierf over het terrein. Vaak op zoek naar bier en bier en bier, dansend voor de drie podia, aangelokt door de eetkraampjes – waar eentje sinti-hamburgers en sinti-nasi verkocht – en verkoopplekken van sieraden en kleding, had een kunstschilder geen beter onderwerp kunnen bezorgen.
Op zondag moest er worden betaald. Een paar honderd belangstellenden deerde dit niet. Zij kregen een interessant programma voorgeschoteld, waarvan het Barcelona Gipsy Klezmer Orchestra, Roby Lakatos en Fanfare Ciocarlia de hoogtepunten waren. De roemruchte Roemeense Fanfare is vorig jaar een samenwerkingsverband aangegaan met gitarist Adrian Raso in het project Devil’s Tale. De wereldberoemde Hongaarse violist Roby Lakatos ging ook samenwerken, hij met cimbaalbespeler Giani Lincan.
Het een-tweetje van Fanfare Ciocarlia en Adrian Raso was er een om door een ringetje te halen. De Fanfare behoeft geen uitleg meer, maar toonde in Tilburg dat nieuwe experimenten spekkie naar zijn bekkie zijn. Vier koperen basinstrumenten te laten soleren is al gewaagd; om samen met een op gipsyjazz gebaseerd kwartet krachttoeren te gaan uithalen is balanceren op het randje. Maar geen nood: de Roemenen swingden als nooit tevoren, de Canadezen gooiden er een mix van dixielandjazz, Django Reinhardt en klezmer overheen. En het resultaat? Juist ja, gipsymuziek.
ROBY LAKATOS
Roby Lakatos duelleerde aan een stuk met cymbalist Giani Lincan. Hongarije tegen Roemenië zogezegd, een wedstrijd zonder uitslag maar wel parelend van inhoud. De snelheid die Lakatos aan zijn viool weet te onttrekken grenst aan het ongelooflijke, de fantasie om uit de verste hoeken van de cimbaal klanken tevoorschijn te toveren, eveneens. De tempowisselingen waren daarbij niet te tellen. De traditie van gipsymuziek werd kaarsrecht overeind gehouden. Maar wel met een weids vertoon van vakmanschap dat tot maar één conclusie leidt: deze muziek blijft eeuwig voortleven.
Het Barcelona Gipsy Klezmer Orchestra met musici van acht nationaliteiten komt voort uit het muziekmilieu van Barcelona. Gipsy- en klezmertradities werden hier experimenteel, maar tevens uiterst vakkundig vermengd. Met in de frontlinie een klarinet, die loepzuiver vaart en melodie erin hield. En het voor elkaar kreeg zo vals als mogelijk de tranen van de toehoorders te op te wekken.
‘Voor het eerst in het land’ verkondigde de organisatie, maar niet heus – was Vojasa uit Hongarije. Zang, akoestische gitaar en viool bepaalden de muziek die zich bewoog tussen authentieke muziek van de Hongaase Olah-zigeuners en westerse pop. Zelf beschrijft de groep zijn muziek als Urban Olah Gipsy Music, een rake typering voor een orkest dat gaandeweg het gipsyrepertoire losliet om verder naar het westen over te lopen. De danslustigen rouwden er geen minuut om.
JONGE HONDEN
Evenmin als de mensen voor het podium van het Poolse Bublickzi. Zeven jonge honden die zich van hetzelfde concept als Vojasa bedienen: vanuit de traditie doorschakelen naar de wereld van nu.
Het 19e International Gipsy Festival werd een dag eerder, op vrijdag 29 mei al geopend met een concert in muziekpodium Paradox. Daar trad zangeres Elina Duni aan met een kwartet. De Albanese, vanaf haar tiende wonend in Zwitserland, is voor wie haar niet kent, een openbaring. Zij bedient zich voornamelijk van repertoire uit het noorden en zuiden van Albanië. Muziek vol weemoed en verlangen, vertolkt met een stem die álles kan, buigzaam is als riet, zuiver reikt in het hoge, zacht swingt in het middenregister en schuilt in een lichaam dat een apart verhaal vertelt bij de kwartetmuziek. Een indrukwekkende opening derhalve van een opnieuw gedenkwaardig International Gipsy Festival.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
International Gipsy Festival
29, 30 en 31 mei in Tilburg, Interpolistuin en Paradox
www.gipsyfestival.nl
Andere optredenden o.a. Amariszi, Mec Yek, Albert Bello/Oriol Sana en Paulus en Noah Schäfer,
Projekt Rakija, Koninklijk Zigeunerorkest Roma Mirando, The Gipsy Wolves en BandAdriatica.