Het grootste openlucht jazzfestival van Nederland, Jazz in Duketown, heeft veel tegenslagen overleefd. Vorig jaar viel het festival door hevige regen in het water, dit jaar was de eind vorig jaar overleden jazzliefhebber en Jumbo-eigenaar Karel van Eerd, tevens een van de grootste sponsors van dit festival, weggevallen. Misschien duurde het festival dit jaar daarom drie dagen, een dag korter dan in het verleden, maar lang genoeg om de kracht van dit evenement te bewijzen.
De vrijdag voor Pinksteren beleefde sommige jaren een wat rustige start, maar nu was er een zinderend begin van een in zon badend Den Bosch. Contrabassist Eric van der Westen wist precies de goede snaar te raken met relaxte mainstream-bebop. Muziek die meteen binnen kwam als jazz die het hart raakt, met spannende solo’s van trompettist Koen Smits en tenorsaxofonist Guido Nijs. Van de laatste horen we niet zo veel, want hij is vaak weggestopt in orkesten van de Nederlandse poptop. Zijn heldere verhaal en zijn prachtige sound met een vleugje Sonny Rollins zouden wel wat vaker op de jazzpodia te horen mogen zijn.
Die relaxte sfeer stond diametraal tegenover het geweld van de Belgische avant-gardegroep Ottla. Kenners konden al vermoeden dat dit geen rustige luistermuziek zou worden. Immers, deze hier nog onbekende groep stond onder leiding van de Belgische gitarist Bert Dockx, die eerder met zijn groep Dans Dans menig podium onveilig had gemaakt. Dockx kent geen grenzen en stijlen. Hij gooit van alles in zijn betonmolen: rock, blues, jazz, grunge, techno, heavy metal en punk, waaruit een wilde muziek kolkt die erin beukt en waaruit niet te ontsnappen valt. Waar het naar toe gaat valt niet te voorspellen en is steeds verrassend. Een pseudo-lyrisch stuk kan zo maar omslaan in donderend geweld, en een muziekstuk kan onverwacht tot een eind komen. Ottla zou zo niet kunnen functioneren als drummer Louis Evrard het beulswerk van Dockx niet in de hand zou houden, het een hallucinerende beat meegeeft en alles in strakke banen leidt en van het geheel jazz maakt.
Het verschil met de subtiele muziek van altsaxofonist Loek van den Berg kon niet groter zijn. Hij en zijn groep vertegenwoordigen de nieuwste Nederlandse jazzgeneratie. Vorig jaar won hij in de Dutch Jazz Competitie met het nummer Wayfarer de compositieprijs voor de beste compositie. Dat dit nummer geen eenmalige uitschieter is bleek al snel bij de andere gespeelde composities die van een zelfde ingehouden, romantische schoonheid waren. Zelf speelt hij softe altsax, zijn precies spelende groep had met de jonge trombonist Nathan Surquin een tweede frontman die net die paar broodnodige rafelrandjes kon aanbrengen. Het kwintet onderstreepte dat ook een avond lang van mooie subtiele jazz kan worden genoten, terwijl tegelijkertijd Den Bosch helemaal vol liep op vette funk en latin.
Zaterdag stond in het teken van Jimmy Rosenberg. Niet alleen voor uw verslaggever, maar ook voor veel anderen. Zijn naam heeft een magische klank. Ver voor het begin stond er al een rij die van de deur van de Azijnfabriek tot de Parade liep. Al die mensen kwamen er niet meer in. In de voor dit fenomeen veel te kleine zaal van de Azijnfabriek stond men als haringen in een ton opeen gepakt. Jimmy is niet alleen een geniale gitarist, zijn levenswandel voldoet aan alle clichés van de getormenteerde kunstenaar. Jarenlang was hij niet te horen; de laatste tijd krabbelt hij weer op.
Een paar maanden geleden trad hij naar buiten in het Bimhuis en nu in Den Bosch heeft hij de weg naar boven te pakken. Jimmy Rosenberg zegt niets en zit onbeweeglijk op het podium. Hij vertrekt geen spier. Alleen zijn vingers bewegen, razendsnel en onnavolgbaar. Volledig vertrouwend op zijn trio speelde hij anders dan in het Bimhuis. De basis blijft gypsyjazz, maar Django Reinhardt verdwijnt naar de achtergrond. Jazzstandards worden ook nauwelijks meer gespeeld. Wel twee nieuwe eigen nummers. Alles is anders. Af en toe wisselt hij zijn rol met Fafie Reinhardt en speelt hij slaggitaar. Als hij het weer omkeert jubelt zijn gitaar, terwijl bassist Fremdo Rosenberg een bedje voor hem spreidt.
Het geluid in de zaal schiet tekort, zijn gitaar is slecht versterkt. Er vindt een gitaarwisseling plaats en de akoestische gitaar wordt omgewisseld voor een elektrische. We horen dezelfde Rosenberg maar met een ander geluid, zaalvullend nu. Zijn vingers glijden met dezelfde snelheid over de snaren, niet eerder hoorde ik iemand zo snel spelen. Elke noot is raak, geen lick hetzelfde. Met de elektrische gitaar verschuift zijn muziek nog meer in de richting van jazz, wegdrijvend uit het keurslijf van de gypsyjazz.
Er komt een korte tweede set. Het geluid is verbeterd en de akoestische gitaar is terug, evenals de muziek van Django. Jimmy is dan leeg gespeeld, wil niemand meer zien en trekt zich terug. Zijn maten vermaken zich bij de jamsessie in het café waar de aangekondigde Jimmy niet meer zal verschijnen.
Dit historische optreden werd geflankeerd door minder opvallende concerten die evenwel muzikaal zeer de moeite waard waren. Alessandro Fongaro’s Pietre is een van de mooiste nieuwe jonge jazzgroepen. De twee saxofonisten weefden fraaie lijnen door elkaar en hun sound in de unisono-passages was wonderschoon. Bassist Alessandro Fongaro stond zichtbaar te genieten van de manier waarop gespeeld werd en liet er geen misverstand over bestaan dat hij er zelf niet bijstond om alleen de baslijnen aan te geven. Met zijn rijke toon heeft hij een verhaal te vertellen waarop de anderen hun commentaar geven. De rol van drummer Sun-Mi Hong is daarbij niet te onderschatten. Hong kan heftig drummen en de muziek naar haar hand zetten, maar hier hoorden we een andere Hong, die met subtiele accenten steeds kleine verrassingen aanbracht en daarmee de muziek op een hoger plan tilde.
Daarvoor had tenorsaxofonist Yuri Honing ons een kijkje gegund in zijn nieuwe project Peace Orchestra. Een project waarin buiten-jazz invloeden een grotere rol speelden, zoals de Marokkaanse soefi. Een project dat grote potentie heeft, vooral ook door de rol die de harp van Remy van Kesteren daarin speelt, maar nu nog zoekende was naar de optimale vorm. De relatie tussen de verschillende stemmingen die deze muziek wil laten horen was nu nog iets te geforceerd om een bevredigend evenwicht te bereiken.
In zijn groep speelde de jonge Letse gitarist Ella Zirina, die een dag later met haar eigen trio liet horen waartoe ze in staat is. Zirina, net afgestudeerd aan het Conservatorium van Amsterdam, speelde een mix van eigen nummers en standards. In de standards kwam haar potentie het sterkst naar voren. Ze speelde die binnen de jazztraditie van de gitaar, zeg richting Jimmy Raney. Daarin kon ze haar eigen verhaal het beste kwijt, haar geluid was van een verleidelijke zangerigheid, haar swing rustig en onder controle. Zo liet ze haar talent schijnen in de prachtige Billy Strayhorn-ballads Something to Live For en in I Loves You, Porgy. In haar eigen nummers bleek dat ze ook naar latere gitaristen zoals Mike Stern heeft geluisterd, maar hier heeft ze nog wat werk voor de boeg om haar eigen geluid te vinden.
Zangkunstenaar Greetje Bijma is inmiddels een monument en ijkpunt voor alles wat vocaal buiten de lijntjes kleurt. Haar groep Picatrix is het beste wat haar is overkomen. Mary Oliver op viool en Nora Mulder aan de piano geven haar alle ruimte om het experiment aan te gaan, en zelf hebben ze ook hokjes en grenzen geslecht. Lang leek het dat Bijma haar oorspronkelijke stijl achter zich had gelaten. Ze zong nu teksten, deel in het Engels, soms in het Nederlands, en vaak met onverstaanbare klanken. De muziek is richting klassiek opgegaan, volksmuziek uit alle windstreken heeft zijn plaats opgeëist en Bijma kan zo maar uitbarsten in een aria. Het werd een prachtig optreden dat haar statuur als stemkunstenaar bevestigde. Alles leek anders tot het laatste nummer waarin de oude Bijma zoals vroeger was te horen, met gekke klanken, humor, natuurgeluiden en originaliteit. Nog net zo goed als jaren geleden en nog net zo’n echte Bijma als een tekst zingende Bijma.
Tijd voor iets traditionelere jazz was het bij de Schotse pianist Fergus McCreadie. Hoewel de term ‘traditioneel’ de lading niet dekte. De muziek van McCreadie is opgebouwd rond Schotse volksmuziek en de Schotse clog (soort tapdans). Hij maakt haggisjazz waarbij een veelheid van Schotse ingrediënten en jazz bij elkaar worden gevoegd waarna die met een enorme hoeveelheid noten tot een geheel wordt gekneed. Dit kan een onverteerbaar mengsel opleveren, maar bij McCreadie werkte het wonderbaarlijk goed. Na het eerste nummer van ruim drie kwartier was de muzikale maag al behoorlijk gevuld, maar zijn lichtere toetjes daarna, nog steeds opgediend met heel veel razende noten en ook verzengende swing, gingen er nog goed in.
Die laatste (zon)dag werd een stuk rustiger geopend door het sextet van trompettist Peter Somuah. Deze self-made man uit Ghana liet zich horen als een nieuw geluid op de Nederlandse jazzpodia, afwisselend in de Miles-Davis-kick met een Harmon-demper of in de Roy-Hargrove-mood met een krachtig geluid uit een open beker. In zijn beste momenten liet hij het high-life-ritme de loop der dingen bepalen. Ook hij is een groot talent die we de komende jaren nog vaak zullen tegenkomen.
Somuahs relaxte muziek opende de laatste dag, de ontspoorde muziek van het AVA Trio sloot de dag, terwijl andere muziek her en der nog wel even doorging. Als je uit het niets halverwege bij het AVA Trio binnen zou komen moet je even hebben gedacht dat een ploeg slopers bezit van de Willem Twee Toonzaal had genomen. Midden op het podium stond iemand een stapel tamboerijnen en cymbalen door elkaar te gooien. Met belletjes rond zijn enkel gedrapeerd leek hij Nikkelen Nelis. Een ander stond met een strijkstok te rammen op een met plakband en duct tape bij elkaar gehouden contrabas en een saxofonist deed alsof hij er niet bij hoorde en stond romantische liedjes te spelen.
Wie zijn eigen zintuigen tot rust wist te brengen ontdekte in deze pandemie een opborrelende structuur waarin de chaos geen chaos was maar goed doordachte ritmiek, en de herrie geen herrie maar beelden oproepende sound. Uiteindelijk was het AVA Trio een van de verrassende hoogtepunten van een Jazz in Duketown, dat dit jaar weer uitblonk met een ijzersterk programma.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
JAZZ IN DUKETOWN
Den Bosch, 26-28 mei 2023
Diverse podia door de stad waaronder Willem Twee Toonzaal, de Azijnfabriek, Parade, Markt, Kerkplein en Uilenburg.
Eric van der Westen EW5
Guido Nijs – tenorsaxofoon
Koen Smits – trompet
Sjoerd van Eijck – piano
Eric van der Westen – contrabas
Pascal Vermeer – drums
Ottla
Bert Dockx – gitaar
Thomas Jillings – klarinet, tenorsaxofoon, toetsen
Gerben Brys – contrabas
Louis Evrard -drums
Loek van den Berg Quintet
Loek van den Berg – altsaxofoon
Nathan Surquin – trombone
Aseo Friesacher – piano
Cas Jiskoot – contrabas
Willem Romers -drums
Yuri Honing Peace Orchestra
Yuri Honing – tenorsaxofoon
Remy van Kesteren – harp
Ella Zirina – gitaar
Tony Overwater – contrabas
Yoran Vroom – drums
Alessandro Fongaro’s Pietre
Mete Erker – tenorsaxofoon
Jesse Schilderink – baritonsaxofoon
Alessandro Fongaro – contrabas
Sun-Mi Hong – drums
Jimmy Rosenberg Trio
Jimmy Rosenberg – sologitaar
Faifie Reinhardt – slaggitaar
Fremdo Rosenberg – contrabas
Ella Zirina Trio
Ella Zirina – gitaar
William Barrett – contrabas
David Puime – drums
Picatrix
Greetje Bijma – stem
Mary Oliver – viool
Nora Mulder – piano
Fergus McCreadle Trio
Fergus McCreadie – piano
David Bowden – contrabas
Stephen Henderson – drums
AVA Trio
Esat Ekincioglu – contrabas
Giuseppe Doronzo – baritonsaxofoon
Pino Basile – percussie
