Na afloop van de laatste dag van het North Sea Jazz Festival dringt zich de vraag op of dit een geslaagde editie was. Was zoals ik velen hoorde beweren, de zaterdag echt zwakker dan de andere dagen? Of lag dat aan de keus die je maakte, en was die misschien wat ongelukkig? Waarschijnlijk wel, want anderen vonden juist zaterdag een ijzersterke dag. Natuurlijk staat NSJ garant voor nieuwe groepen en uitzonderlijke musici, uit de pop, de hip hop en de jazz. Er is niet veel geluk nodig om daar tegenaan te lopen. Dat is een beetje anders bij groepen die niemand kent en geheim zijn gebleven. Groepen waar je zonder reden niet naar toe zou gaan. Om die te ontdekken moet je een beetje geluk hebben.
Er zullen er meer geweest zijn, maar ik ontdekte op de laatste dag twee geheime groepen waar ik niet eerder van had gehoord, en die klaar staan om als wereldtoppers ontdekt te worden. Al aan het begin van de dag speelde voor een lang niet volle zaal de Darcy James Argue’s Secret Society. Geheimer kan het niet met zo’n naam. De Canadees Darcy James Argue houdt zijn geheim in stand door zijn orkest te vermommen als een big band. Wie even niet oplet loopt in die val. Jazeker, het is een big band maar net iets anders dan de andere big bands. Een band met een boodschap die de waarschuwingen van voormalig president Eisenhower tegen het militair-industrieel complex herhaalt. Of specifieker tegen Blackwater USA.
De Secret Society heeft zich genoemd naar waar ze tegen zijn. Los van dat alles lijkt het orkest een big band in de klassieke zin. Maar al snel wordt duidelijk dat alle klassieke grenzen worden overschreden. De arrangementen zijn listig en de solo’s van klasse. De koperblazers vormen de kern, de saxen staan hen ten dienste. De solo’s zijn lang waarbij de band niet op zijn krent blijft zitten maar er vol tegenaan gaat. De volvette sound van de band blijft in gesprek met de solist en geeft commentaar. Het is een perfecte balans, ook met de bescheiden ritmesectie.
Het hoogtepunt van hun optreden was het veertig minuten durende stuk Tensile Curves dat Darcy James Argue, geïnspireerd door Duke Ellingtons Diminuendo and Crescendo in Blue heeft geschreven. Veel associaties met Ellington zijn er niet, eerder met de beste nummers van Woody Herman. Het stuk speelt met diminuendo’s en crescendo’s en was een hoogtepunt van NSJ en eigenlijk ook voor de big-bandgeschiedenis. Darcy James Argue heeft de klassieke big band op een innovatieve manier naar deze eeuw getild.
Het Kahil El’Zabar Ethnic Heritage Ensemble is nog curieuzer. Hoe kan het dat een band die al vijftig jaar bestaat, in Nederland zo goed als onbekend is gebleven? Kahil El’Zabar is in kleine kring bekend en onder musici een legende. Maar daarmee houdt het voor hem op. Zelfs zijn voorzitterschap van de befaamde AACM (Association for the Advancement of Creative Musicians) uit Chicago bracht geen wereldwijde erkenning.
Een grote vergissing bleek al in het eerste nummer. Een avant-gardistisch uitgevoerd bebopstuk, waarin zowel baritonsaxofonist Alex Harding als trompettist Corey Wilkes de tegels uit het plafond bliezen. Kahil El’Zabar is ook een meester in misleiding. Na het explosieve begin werd de tijd genomen om met belletje rinkelen. Zelf had hij als Driekusman belletjes om zijn benen gebonden. Het werd met zang van Kahil en duimpiano erg zen en de muziek ging over in een ballad die even aan Mingus deed denken.
Net als je denkt het wel gehoord te hebben wordt door een gedempte trompet de mist weggeblazen en breekt de baritonsax los om het zen-bouwwerk aan flarden te scheuren. De diepe baritonstem van Kahil verandert van zen in die van een jazzzanger van het type Billy Eckstine, maar dan zo rauw als vers vlees. Zonder meer was dit het schitterendste jazzconcert dat ik hoorde.
Dat scheuren zit er bij de 86-jarige Charles Lloyd niet meer in. Hij is vitaal en ziet er kerngezond uit, en is in feite misschien wel mooier gaan spelen. Hij liet een heerlijk zacht, donzig geluid horen, maar dan zó breed dat het maar net in de grote Hudson-zaal paste. De kalmte die hij uitstraalde was weldadig. Hij is rustiger geworden nu hij na decennia wachten eindelijk de erkenning heeft gekregen die bij een jazzlegende hoort. Na een half uur is de pijp leeg. De tenorsax wordt aan de kant gezet en hij pakt zijn grote tenorfluit. Ongetwijfeld makkelijker om aan te blazen, maar opeens staat daar slechts een oude man die op een fluit blaast.
En over legendes gesproken. In de band Chimaera van pianiste Sylvie Courvoisier zat de 82-jarige trompettist Wadada Leo Smith. Net als Kahil El’Zabar ooit lid van de AACM en in de jaren zeventig een belangrijke muzikant in de avant-garde van Chicago. Zijn achtergrond als avant-gardist en musicoloog paste als een handschoen bij de muziek die Courvoisier had geschreven. Courvoisier was erin geslaagd om de free jazz te temmen door de vrije improvisaties in vaste structuren te gieten. De muziek bleef vrij, maar in gebondenheid. Solistisch bestond er totale vrijheid, terwijl de rest van de band melodieus tegengas gaf en de free jazz liet swingen. Het contrast wekte een bijna hallucinerend gevoel op, maar kon ook zo maar overgaan in een pandemonium van geluid.
Het pandemonium dat altsaxofoniste Candy Dulfer met haar band opwekte was van een andere orde, wat niet betekent dat het er niet heftig aan toe kon gaan. Ik kon me niet aan de indruk onttrekken dat ze steeds meer trekjes van haar vader Hans overneemt en het niet schuwt om haar altsax te laten schreeuwen, al of niet samen met trombones, trompetten en saxofoons. Het stuwende eeuwig doorgaande funkritme helpt daar zeker bij.
De vrijheid die Candy zich veroorlooft moet nog gewonnen worden door de jongste generatie jazzmusici. In de Yenisei, de kleinste zaal met het laagste plafond zat nog maar een paar centimeters tussen dat plafond en de krul van de contrabas van de Finse Kaisa Mäensivu. Kaisa is van een jongere en spontanere generatie dan de gearriveerde jazzmusici. Nog niet kapot gearrangeerd en fris van de lever spelend. Dat leverde zowel lekkere als niet lopende muziek op. Het kronkelige pad van Kaisa’s Machine naar succes moet door deze jonge musici nog gevonden worden. Wat nu bleef hangen was een belofte voor veel meer in de toekomst.
Een prachtige dag werd deze laatste dag van NSJ. Toch kreeg ik de indruk dat velen niet in het bijzonder voor al dat moois waren gekomen. De afsluiting zat voor hen bij de sensationele boeking van Sting. Is Sting dan jazz? Zeker. Hij voldoet aan alle kenmerken van een jazzmuzikant die pop omarmt. Een waslijst van jazzmuzikanten werkte met hem en Gil Evans maakte zelfs een van zijn beste albums met Sting in de hoofdrol.
Sting improviseert, zijn liedjes klinken nooit hetzelfde en als zanger is zijn timing meer jazz dan pop. Sting heeft met 72 jaar de pensioengerechtigde leeftijd bereikt en hij heeft niet meer de boterzachte stem van vroeger. De rasp is er overheen gegaan, maar zijn intentie en kracht zijn onaangetast. Dat zo veel jongeren naar de Nile optrokken, er kon geen muis bij, moet voor de toekomst toch tot tevredenheid stemmen.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
NORTH SEA JAZZ FESTIVAL
Ahoy’ Rotterdam, 14 juli ’24
DARCEY JAMES ARGUE’S SECRET SOCIETY
Darcey James Argue – dirigent
Seneca Black – trompet
Ravi Best – trompet
Matt Holman – trompet
Nadje Noordhuis – trompet
Michael Dudley – trompet
Dave Pietro – alt- en tenorsaxofoon
Alejandro Aviles – altsaxofoon
Charles Pillow – tenorsaxofoon
John Ellis – tenorsaxofoon
Carl Maraghi – baritonsaxofoon
Mike Fahie – trombone
Ryan Kerberie – trombone
Kalia Vandever – trombone
Jennifer Wharton – trombone
Sebastian Noelle – gitaar
Adam Birnbaum – piano
Matt Clohesy – contrabas
Jon Wikan – drums
KAHIL EL’ZABAR ETHNIC HERITAGE ENSEMBLE
Alex Harding – baritonsaxofoon
Corey Wilkes – trompet
Ishmael Ali – cello
Kahil El’Zabar – drums en percussie
CHARLES LLOYD SKY QUARTET
Charles Lloyd – tenorsaxofoon en fluit
Jason Moran – piano
Larry Grenadier – contrabas
Eric Harland – drums
CANDY DULFER & JONATHAN BUTLER
Ivan Peroti – zang
Camilo Rodriguez – zang
Marc Mangin – alt- en tenorsaxofoon
Candy Dulfer – altsaxofoon en zang
Efe Erdem – trombone
Ulco Bed – gitaar
Jonathan Butler – gitaar en zang
Roger Happel – toetsen
Henne Reijs – toetsen
Xander Buvelot – basgitaar
Kick Woudstra – drums
SYLVIE COURVOISIER ‘CHIMAERA’
Wadada Leo Smith – trompet
Nate Wooley – trompet
Christian Fennesz – gitaar en elektronica
Sylvie Courvoisier – piano
Drew Gress – contrabas
Nasheet Waits – drums
Kenny Wollesen – drums en vibrafoon
KAISA’S MACHINE
Max Zenger – altsaxofoon
Rasmus Sørensen – piano
Kaisa Mäensivu – contrabas
Joe Peri – drums
Sasha Berliner – vibrafoon
STING
Sting – basgitaar en zang
Dominic Miller – gitaar
Chris Maas – drums
