Binnen de veelheid aan jazzfestivals die Europa telt, zijn er maar weinige die zich uitsluitend om jazz bekommeren. Met het North Sea Jazz Festival voorop vindt er om de bezoekersaantallen op te schroeven, een mix plaats tussen pop, jazz en aanverwante stijlen. Waarbij met lede ogen moet worden aangezien dat de balans steeds verder doorslaat naar de eerste categorie. Gelukkig is er in elk geval één festival dat jazz wél koestert: Jazz Middelheim in Antwerpen. Donderdag gaat de 34e editie van start.
Ooit was dat daar in Antwerpen – even – anders. In de laatste jaren van zijn ‘bewind’ liet de toenmalige organisator van het vijfdaagse festival zijn oren meer en meer hangen naar wat samen zou gaan met de grootste gemene deler van de publieksmaak: wat populairdere muziek. In 2008 kwam daar resoluut een einde aan. De huidige directeur en programmeur Bertrand Flamang trad aan en daarmee werd het jazzschip weer in de juiste koers gemanoeuvreerd.
Bertrand Flamang is manager en directeur van VZW Jazz en Muziek dat ook jaarlijks Gent Jazz organiseert. Hij trad in 2008 aan en bracht het festival terug naar zijn wortels. Dat wil zeggen naar het basisconcept. Daarmee bedoelt de festivaldirecteur en programmeur dat jazz alles is, “wat wordt aanvaard door het strenge festivalpubliek dat Jazz Middelheim bezoekt. Met een uitstapje naar links voor improvisatiemuziek en een uitstapje naar rechts voor popmuziek”, licht Bertrand Flamang toe. “Daarmee schudden wij aan de boom en staan we open voor wat er in de muziek gebeurt. De nieuwe generatie houdt van sterke muziek, niet meer zo van fusion. Zij maakt eigen muziek vanuit de eigen ‘roots’. Archie Shepp, die dit jaar naar Antwerpen komt, doet dat trouwens ook. In zijn muziek zit meer: sociale, maatschappelijke en geëngageerde elementen. Muziek wordt dan een instrument om een verhaal te vertellen. Dat ontberen wij in Europa.”
IN VAKJES DELEN
“Wij hebben wel een generatie die sterke muziek maakt. Bij Gent Jazz maken we onderscheid in twee festivalonderdelen. Dan krijg je dat mensen in vakjes gaan indelen, zonder eerst naar de muziek te luisteren. Dat zou tot het verleden moeten behoren. Wijzelf willen de weg van de muziek meer en meer gaan volgen. Voor ons valt de helft onder de noemer jazz. Van mensen die niet wakker willen worden, komt veel kritiek op Gent Jazz. Als je kijkt naar musici en groepen als Gregory Porter en Snarky Puppy, dan vallen die in het tweede weekeinde, dat vooral jazz programmeert. Maar zulke musici kunnen evengoed onder pop vallen.”
“Er is een generatie publiek gekomen die niet meer wakker ligt van de noemer jazz. Om de tien, vijftien jaar treedt er zo’n nieuwe generatie aan. Die brengt nieuwe musici en nieuw publiek mee. Wij volgen daarin. In een zogeheten ‘nichefestival’ zoals Jazz Middelheim heb je generaties die allang hebben uitgezocht wat jazz voor hen is. Voor Jazz Middelheim is die eeuwige discussie over wat wel en geen jazz is, een grote uitdaging. Het gaat om meer dan het alleen maar scheiden van muzieksoorten.”
Het programma van Jazz Middelheim – want daar willen we het hier over hebben – komt voor een deel voort uit de beschikbaarheid van de musici. “Ik volg jaar na jaar muziek op allerlei manieren. Via video’s, concerten, cd’s. Elk jaar ook ontmoeten we agenten, waarmee we bezien wie er allemaal toert. Met hen bespreken we zoveel mogelijk welke musici we kunnen contracteren. Archie Shepp bijvoorbeeld volgen we al twee jaar. Als hij komt, moet hij er wel staan. Nu met zijn Attica Blues Big Band komt hij met een complete groep. Nú leeft dit project en is dit het moment om hem te contracteren. Dan grijp je zo’n echt Shepp-project.”
BLACK MOVEMENT-BEWEGING
Is het Attica Blues-project voor Bertrand Flamang daarmee de topper van het festival? “Voor mij privé wel. Mijn hart houdt van free jazz en de Black Movementbeweging. Het engagement om de rassenscheiding op te heffen, is ook een deel van míjn leven. Naar het Brussels Jazz Orchestra met Darcy James Argue met nieuw werk naar eigen recept, kijk ik ook uit. Die gast componeert dichtbij de traditie van deze bijzondere Belgische big band. En dan is er nog TaxiWars, het project van tenorsaxofonist Robin Verheyen en zanger Tom Barman. Twee mannen uit deze provincie. Op Middelheim stond de wieg voor TaxiWars. En het LABtrio is een van de Belgische groepen die het internationaal gaan maken. Zij blijven op een intuïtieve, organische manier spelen, zonder hun ‘catchyness’ te verliezen.”
Bij podia als Jazz Middelheim en Gent Jazz ligt de eis hoger dan ‘iets proberen’. Omdat beide instituten geen laboratoriumfunctie willen. “Laboratoriumonderzoek kan bij andere organisaties. Volgend jaar willen wij met twee werkplaatsen gaan werken en die verder gaan uitbouwen. We zijn er trots op dat we die rol, samen met partners in het veld, kunnen vervullen. Zo kan de jazzscene functioneren zoals het moet.”
Jazz Middelheim had eerder tweemaal een artist-in-residence. Pianist Jason Maron wordt dit jaar de derde. “Hij was overigens de eerste die ik wilde”, lacht Bertrand Flamang. “Dit jaar lukte het pas. Ik ben er heel blij mee.” Dat is hij ook met de komst van Dr. John, die een ode komt brengen aan Louis Armstrong. “Armstrong is misschien wel de grootste ooit. Een icoon van nu brengt een eerbetoon aan een icoon van toen.”
Dr. John komt uit New Orleans en die bakermat van de jazz staat prominent in de programmering van Jazz Middelheim 2015 gegrift. “New Orleans is op dit moment zeer invloedrijk naar mijn mening. Ook in de pop, soul, funk en hiphop. Hun wortels liggen voor een groot deel in New Orleans. Als die stad wordt genoemd wordt-ie vaak verward met alleen maar marching bands die When The Saints spelen. De stad schijnt sterk door in de muziek van nu. Bij Dr. John komt de blazerssectie uit jullie land. Het is die van Benjamin Herman. Dr. John wilde met zijn Spirit of Satch spelen met mensen die Armstrongs muziek al kennen.”
Bij dat Spirit of Satch speelt swing een hoofdrol. “Het swinggevoel doet de Belgische jazzscene deugd. Wij Belgen hebben dat niet zo. Ik breng graag wat swing en een feestgevoel op festivals, ook de komende jaren. Het ernstige in de jazz begint me te vervelen. Vorige week op het Amerikaanse Newport Festival hoorde ik tenorsaxofonist James Carter die alles in zich heeft. Dat was super plezant. Het belangrijkste in muziek is de intense beleving. Niet alles moet via vaste verwachtingspatronen verlopen. Ik mis soms het feest. Ondertussen gaat de zoektocht verder.”
NOSTALGISCH VERHAAL
John Coltrane, Louis Armstrong, Fats Waller, Shepp’s Attica Blues en New Orleans krijgen extra aandacht op Jazz Middelheim 2015. Daarmee wordt nogal wat teruggekeken, terwijl de blik van het Vlaamse festival toch immer op ‘vooruit’ is gericht. “Ja”, geeft Bertrand Flamang toe, “dit jaar is het een ontzettend groot nostalgisch verhaal. Joe Lovano en Chris Potter doen dat ook al, doordat ze terugkeren naar Coltrane’s A Love Supreme, die mijlpaal in de jazz die dit jaar zijn vijftigste verjaardag viert. Louis Sclavis, Henri Texier en Aldo Romano zijn inmiddels ook al weer twintig jaar bij elkaar. Al deze musici brengen echter wel hun eigen verhaal. Met veel nostalgie met het momentum van nu. Ze zullen allemaal nog wel zeker tien jaar mee gaan. Het blijft onze taak die musici, zolang ze kunnen, een plaats te geven.”
Veel Belgen en musici uit vele hoeken van de wereld. Maar waar zijn de Nederlanders dit jaar? “Heel toevallig zijn die er niet veel, dat kan ik niet ontkennen. Maar we programmeren niet hard naar nationaliteiten. Het Nederlandse publiek vindt heel gemakkelijk zijn weg naar Antwerpen om er bijvoorbeeld te winkelen. In de muziek ligt dat moeilijker. Misschien omdat onze culturen wat dichterbij elkaar liggen dan andere. Maar we volgen de ontwikkelingen in Nederland, samen met het North Sea Jazz Festival, heel intensief.”
Geld om te organiseren en programmeren speelt ook Jazz Middelheim parten. “Wij blijven een organisatie die ‘struggelt’ met tickets”, beaamt Bertrand Flamang. “Het blijft een spannend verhaal om aangenaam te zijn. Je moet het zo zien: deze organisatie is als een kind van veertien. Je bent pas volwassen op je 21e, dus er is nog even tijd. Wij hopen uit het sponsorveld te kunnen treden. Maar wij kennen niet de goedkoopste manier van programmeren. Het publiekbereik voor de toekomst zie ik echter zonnig in. De jonge generatie luistert veel meer dan de voorgaande.”
In de wandelgangen wordt wel eens gefluisterd dat de VRT, de nationale Belgische omroep, zich als sponsor wil terugtrekken. “Voor Middelheim editie 2016, de 35e, hebben we een contract met de VRT. Op dit moment is er geen officieel standpunt wat er daarna gaat gebeuren. Meer stabiliteit is zeer wenselijk. Een jaar vooruit kijken is niet iets waar je stabiel mee vooruit kunt.”
Vorig jaar speelde de zondagprogrammering zich overdag af, in plaats van zoals op de andere dagen, in de middag- en avonduren. Dit jaar is dit weer zo. Bertrand Flamang heeft er een duidelijke uitleg voor. “Jazz Middelheim is bij uitstek een familiefestival. Onze kinderopvang trekt zo’n tweehonderd tot tweehonderdvijftig kinderen per dag. We merkten dat op zondag veel mensen voor de ‘headliner’ naar huis gingen. Kinderen kun je natuurlijk niet tot middernacht op een festival laten hangen. Ditzelfde geldt ook voor de werkende mens. Nu zijn er om negen uur ’s avonds de laatste klanken. Wat de vroege vertrekkers betreft hebben we daar zeker resultaten mee geboekt.”
TOOTS THIELEMANS
Enne, Toots Thielemans, de peter van het festival. Tot vorig jaar speelde hij tijdens alle edities van Jazz Middelheim. Zijn gezondheid laat dat niet meer toe. Vorig jaar kwam hij tegen alle verwachtingen in, even meespelen tijdens een hommage aan hem en zijn muziek. Dit jaar ook? “Toots kwam vorig jaar niet onverwacht. Het ‘tribute’ betekende veel voor hem en ook voor Middelheim. Hij zat vanaf de eerste minuut in de coulissen. Eerder dat jaar was het zijn eigen beslissing om geen concerten meer te doen. Maar zijn guitigheid en goesting waren tijdens Middelheim nog immens groot. Lang voordat hij opkwam, zat hij al te gnoefelen in de handtas van zijn vrouw, op zoek naar zijn instrumentje.”
RINUS VAN DER HEIJDEN
Jazz Middelheim 2015 begint donderdag 14 augustus en eindigt zondag de 17e. Elke dag zijn er vier concerten op het hoofdpodium en evenzovele op het kleinere Club Stage. Voor kaartverkoop, locatie, routebeschrijving en andere praktische zaken zie www.jazzmiddelheim.be