In die julimaand van 2011 is de muziekwereld geschokt: Amy Winehouse is dood. Er komen reacties uit de hele wereld. Een ervan is van crooner Tony Bennett: “Het leven leert je te leven als je lang genoeg leeft.” Misschien had hij die boodschap al overgebracht toen hij drie maanden eerder duetten opnam met Amy Winehouse. Maar de zangeres plaatste zelf ergens in die tekst een punt. “Het leven leert je te leven. Als je lang genoeg leeft.” Die punt maakt nogal een verschil. Want Amy Winehouse leerde haar leven niet te leven, omdat ze er niet genoeg tijd voor kreeg.

Hoe haar tijd werd opgebruikt laat de documentaire Amy zien, die dit weekeinde in een aantal bioscopen in Nederland in voorpremière ging. De film is magistraal én verpletterend. Je verlaat na een dikke twee uur de filmzaal, lamgeslagen en verbijsterd over een zeldzaam mooi artiestenleven. En een uiterst treurig mensenleven.
amy_2_400Regisseur Asif Kapadia bracht Amy buiten competitie uit op 16 mei van dit jaar op het Filmfestival van Cannes. Daar veroorzaakte hij een ovatie en sloeg in als de spreekwoordelijke bom. Op 3 juli ging de documentaire in roulatie in Groot-Brittanië en de Verenigde Staten. Ook daar brak hij tot nu toe alle records. In Engeland bracht Amy sinds die datum 3.6 miljoen pond (4,4 miljoen euro) op. Daarmee laat hij Senna van dezelfde regisseur, over het leven van autocoureur Ayrton Senna, ver achter zich. Die fourneerde vanaf het uitkomen in 2010 tot nu toe ‘slechts’ 3.17 pond. En nu de film wordt uitgezet in de rest van de wereld, gaat Amy aan een onontkoombare zegetocht beginnen.

VROEGSTE JEUGD

Asif Kapadia verkeerde in de gelukkige omstandigheid dat heel veel van het leven van zangeres Amy Winehouse op geluids- en filmband is vastgelegd. Foto’s en video’s vertellen alles van haar vroegste jeugd tot aan haar overlijden op 23 juli 2011. Bovendien voerde de regisseur meer dan honderd gesprekken met vriendinnen, familie, artiesten, managers en anderen uit de muziekwereld. Dit alles levert een enorme berg materiaal op, die als basis diende voor de documentaire. Die uniek werd gecompleteerd door de montage en gebruikmaking van de allernieuwste technische snufjes op gebied van filmopname, -verwerking en –montage. Je betreedt samen met Amy Winehouse het voorportaal van de hel wanneer zij gaandeweg haar roem wordt vermorzeld door hordes paparazzi. De flitslichten van hun camera’s vormen een bombardement van oogverblindend licht en zijn daardoor de zoeklichten die voor de de zangeres de weg plaveien naar de onafwendbare hel, haar dood.

Amy levert een schat aan informatie op. Bijvoorbeeld dat Amy Winehouse zichzelf altijd heeft gezien als een jazzzangeres. Ze luisterde als kind alleen maar naar jazzmusici als Dinah Washington, Sarah Vaughan, Thelonious Monk en ook Tony Bennett, die ze verafgoodde. De film laat een 14-jarige Amy Winehouse zien, die een kippenvel brengende versie zingt van There Is No Greater Love. Maar ook Amy Winehouse als gitariste en componiste, die eigen muziek schreef – “Omdat ik geen zin heb shit van anderen te vertolken” – en vooral eigen teksten, die zijn toegespitst op het leven dat zij op het moment van schrijven leed en stuk voor stuk persoonlijk van aard zijn. Back To Black bijvoorbeeld is het ultieme liefdesblijk voor de stuklopende relatie met de grote liefde uit haar leven: Blake Fielder-Civil. En Rehab gaat over het afkicken van alle drugs waarmee zij haar leven als wijwater besprenkelde.

Let wel, Amy is een documentaire, geen speelfilm. Maar vanwege de spanning en de gemoedstoestand waarmee je de bioscoop verlaat, zou hij daar zó bij ondergebracht kunnen worden. Waarbij dient opgemerkt dat elke opsmuk van speelfilms ontbreekt. Amy heeft de juiste vaart, de juiste gekozen beelden, de juiste interviews, de juiste volgorde, de juiste afwisseling met concert- en opnamefragmenten. Nergens echter is iets tot een hogere macht verheven. Amy is en blijft een documentaire, maar wel een die zijn gelijke niet kent. Het zou best kunnen dat deze gekozen vorm een nieuw hoofdstuk in de documentaire film gaat inluiden en daarmee een trend gaat zetten.

amy_1_400Nieuwe informatie zit ook in nog niet eerder uitgebracht muzikaal materiaal. Songs als We’re Still Friends, Detachment en You Always Hurt The Ones You Love worden gepresenteerd, maar ook een versie van Mantovani’s Moon River, dat zij op 13-jarige leeftijd zong met het National Youth Jazz Orchestra.

SOUVEREIN HEERSEND

Waar de beelden tekort schieten, is er de souverein heersende stem van Amy Winehouse. Het stemgeluid dat uitsluitend in haar keelholte wordt geproduceerd en gekneed, dat scherp als een scalpel door de muziek snijdt, dat als een ‘lazy river’ boven de orkestklank uitstijgt. Tranentrekkend in dit verband is de cd-opname van Back To Black in een studio in New York. De zangeres leunt achteloos tegen een geluidsbox, haar stem vertolkt haar gemoed, dat is verscheurd door de breuk met Blake Fielder-Civil, veroorzaakt doordat hij het bed met een andere vrouw in dook.

Tijdens deze opname druipen de zelfgeschreven woorden van de tranen, maar haar stem, die stem, maalt alles kapot, wringt zich in het zielement van de luisteraar die dit immense liefdesverdriet dan misschien wel niet even intens voelt als de zangeres, maar er evenzeer door wordt beroerd. Winehouse trekt noten van elkaar, kleeft ze opnieuw aan, verlengt ze. Altijd is er die swing, de drive die haar muziek onvergelijkbaar maakt. Aan het einde van Back To Black, vlak voordat ze ‘black’ zeven maal herhaalt is er de bass-drum: bons…bons…bons…bons. De hartenklop van het leven, maar ook die van het gebroken hart dat het leven niet meer aan kan en met alcohol en andere verwoestende versnaperingen tracht te redden wat niet meer te redden valt. Fenomenaal.

Back to Black is de prelude tot haar dood. Dat ze na die opname nog vijf jaar leefde, is een wonder, want het verval was een jaar eerder, in 2005 al ingezet door de enorme hoeveelheden drank die  Winehouse vanaf toen consumeerde. In 2007 kwamen daar – na een tournee in Amerika – crack, cocaïne en heroïne bij. Daartoe overgehaald door Blake Fielder-Civil, met wie ze in mei 2007 in Miami Beach trouwde en van wie ze twee jaar later scheidde. Hij was niettemin de man van haar leven. En toen hij in juli 2008 voor acht maanden de gevangenis indraaide voor dat leven met drugs, zette de neergang van Amy Winehouse nog straffer en sneller door.

Amy laat het allemaal zien. Met dicht-op-de-huid gefilmde beelden, die de verschrikkingen van Amy Winehouse’s leven alleen maar triester maken. Haar strijd tegen alcohol, drugs en boulimia, het gemis van een vader – die later in haar leven opduikt om haar enorme kapitaal te ‘beheren’ – de onmogelijke liefde voor een man die in Winehouse slechts een onuitputtelijke geldbron ontdekte, het is allemaal hard en onverbiddelijk in beeld gebracht.

amy_3_400Evenals alles wat tot de volledige neergang leidt: de roem die haar overkwam en die zij nooit wilde – “Ik wil geen beroemdheid worden, alleen maar mijn eigen muziek maken” – de kwalijke rol van de media en met name die van de paparazzi, haar diepe genegenheid voor oma Cynthia, de deals met platenmaatschappijen als Sony Records en Island Records die haar een vermogen opleverden, haar zes maanden durend verblijf op Saint Lucia in de Caribische Zee– waar ze rust trachtte te vinden, maar vader Mitch zich een echte plebejer toonde door met een camera- en geluidsploeg zijn dochter weer in de schijnwerpers te zetten – en tenslotte het schrijnende optreden in Belgrado, een maand voor haar overlijden, waar ze stomdronken een woedende en joelende menigte onthield van ook maar één noot muziek. Amy ontneemt je steeds verder de adem.

BESSIE SMITH

Drie maanden voor haar dood, in maart 2011, neemt ze duetten op met Tony Bennett. Hij zegt na haar dood dat ze vergeleken kan worden met alle grote jazzvocalistes uit de geschiedenis: Ella Fitzgerald, Billie Holiday, noem maar op. Van Fitzgerald erfde ze in elk geval de gave om imposant te scatten, van Holiday de treurnis en de expressie van de liedteksten. Maar Amy Winehouse had vooral iets van Bessie Smith, de ‘Empress van de Blues’. Vergelijk haar Careless Love eens met Black To Black en je hoort dezelfde verscheurdheid. Zowel Winehouse als Smith hadden lak aan alles, behalve aan hun muziek.

Een van de duetten met Tony Bennett is de jazzklassieker Body And Soul. De fluwelen, decennia lang bijgeschaafde zoetgevooisdheid van Bennett contrasteert scherp met het metalige, snijdende, door drank en drugs aangetaste stemgeluid van Amy Winehouse. Hier is wél een vergelijking te trekken met Billie Holiday, die haar laatste opnamen ook maakte met een glas ‘boose’ in de hand. Hier smeden beider stemmen een verbond. Billie Holiday in Lover Man, Amy Winehouse in Body And Soul. Evenals haar voorgangster zit ze net na de tel, wat die ongeëvenaarde timing oplevert, klotsen op de achtergrond niet te stelpen tranen, verlaten getergde stemgeluiden die uitgewoonde lichamen. En evenals Billie Holiday laat Amy Winehouse horen dat echte muziek alleen maar gemaakt kan worden met body and soul, lichaam en ziel. Ook al weet je dat die er in hun geval onherroepelijk aan worden opgeofferd.

 

RINUS VAN DER HEIJDEN

 

Previous

Reggie Washingtons ode aan gitarist Jef Lee Johnson

Next

Jazz Middelheim wil swing en feestvreugde brengen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees ook