Of Ella Fitzgerald eind jaren vijftig op haar best was kan een punt van discussie zijn, maar feit is dat de concerten die ze in 1957 en 1960 in het Amsterdamse Concertgebouw gaf, van topklasse zijn. Bij Billie Holiday duurt de woordenstrijd bijna zestig jaar na haar overlijden nog altijd voort: was ze het interessantst aan het begin van haar carrière, of juist in haar nadagen. Bij de Keizerin van de Vocale Jazz geldt dat niet. Fitzgerald toont op ‘Ella Fitzgerald – ’s Wonderful’ vooral haar enorme spankracht. En die zou nog decennia voortduren.
Ella Fitzgerald – ’s Wonderful (Live in Amsterdam 1957 & 1960) is een parel van een cd. Het is een verbluffende aaneenschakeling van de toendertijd zo populaire standards uit The Great American Songbook. Echter alle uitvoeringen van andere zangeressen ver voorbij strevend: Ella Fitzgerald plaatst ze – met behulp van twee topbezettingen – in een geheel eigen kader. En daardoor is deze nieuwe uitgave uit de serie Dutch Jazz Archive Series wederom een document dat zijn weerga niet kent.
Tijdens het 1957-concert werd Ella Fitzgerald begeleid door gitarist Herb Ellis, pianist Don Abney, contrabassist Ray Bown en slagwerker Jo Jones. Gedurende alle tien de opnamen van dit concert op Ella Fitzgerald – ’s Wonderful blijkt overduidelijk dat de zangeres evenveel instrumentalist is als haar begeleiders. Voornamelijk door haar ongeëvenaard gevoel én aanzet voor ritmische veranderingen. En drie jaar later is het niet anders: haar stem is – uiteraard – rijper, ze wendt meer vibrato aan, maar ook hier is er sprake van een ondoordringbare eenheid. Plaats dat in die tijd en je mag spreken van een noviteit. Het jazzpubliek had uiteraard al lang kennis genomen van grote vocalisten als Billie Holiday (overleden in 1959), Sarah Vaughan, Mahalia Jackson en Dinah Shore. Maar ook Judy Garland en Rosemary Clooney. De laatsten sloegen een brug tussen populaire muziek en jazz, de eersten – wellicht op Holiday na – waren toch eerst en vooral zangeres, bij wie de begeleiding een dienende functie had. Bij Ella Fitzgerald zeker niet en daarvan getuigt Ella Fitzgerald – ’s Wonderful.
Het 1957-concert opent met Singing The Blues, een rechtstreekse verwijzing naar de actualiteit van toen. Een jaar eerder had de jonge zanger Guy Mitchell een reuze hit met dit nummer. Hij maakte deel uit van een generatie jonge zangers – crooners mag ook – als Bobby Rydell, Ricky Nelson, Pat Boone en Bobby Vinton. De rock ’n roll had zojuist de Amerikaanse samenleving plat geslagen. De zoetsappigheid van Mitchell c.s. werd door jonge Amerikanen niet serieus genomen, maar Ella Fitzgerald maakte daar geen punt van. En zo verscheen Singing The Blues op haar repertoire, door La Fitzgerald vanzelfsprekend getransformeerd in een schitterende jazzuitvoering.
Maar Ella Fitzgerald bewees meerdere malen hoe zij de actualiteiten van die jaren beleefde. In Roll ‘Em Pete (concert 1957) zong zij tussen de woorden door ‘Don’t step on my blue suede shoes’, een verwijzing naar de hit Blue Suede Shoes van Elvis Presley uit 1956. En in I Can’t Give You Anything But Love – uit hetzelfde concert – scatte zij de naam van Elvis Presley tussen de tekst door en bracht zij een treffende improvisatie op het hese stemgeluid van Louis Armstrong, compleet met diens sissend uitgesproken ‘s’. In het 1960-concert noemde zij in Mack The Knife ‘Count Basie’s Band’ en in de veel langere uitvoering van Roll ‘Em Pete ‘Nobody sings the blues like Dinah Washington’.
De uitvoeringen van onder meer Angel Eyes, Lullaby of Birdland, Love for Sale, April in Paris en Air Mail Special – met een zich driftig op gang trekkende scattende Fitzgerald – waren absolute hoogtepunten in het 1957-concert. ’s Wonderful, Misty, The Lady Is A Tramp, The Man I Love, I’ve Got The World On A String en Mack The Knife drie jaar later evenzeer. Maar in feite is elk van de twintig standards een meesterstukje. Want Ella Fitzgerald heerste in beide concerten volstrekt souverein. Beide concerten waren nachtoptredens in het Concertgebouw in Amsterdam. Waarbij het 1960-optreden zoveel bijval opriep, dat de zangeres en haar band er pas om drie uur ’s nachts de pannen oplegden.
Ella Fitzgerald – ’s Wonderful is de zoveelste niet te missen mijlpaal in de reeks Dutch Jazz Archive die het Nederlands Jazz Archief gestaag uitbrengt. Met de uitgebreide teksten van Bert Vuijsje – we merkten het al eerder op – krijg je documenten in handen die uniek zijn. En de stroom blijft maar voortvloeien. De volgende cd Hank Mobley in Holland – To One So Sweet Stay That Way – heeft JazzNu al klaar liggen ter bespreking. Hopelijk zijn er dan nog genoeg superlatieven voor handen. Al komt de Mobley-cd als deel vier uit in de serie Treasures of Dutch Jazz. Maar wel weer onder de vleugels van het Nederlands Jazz Archief.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Ella Fitzgerald – ’s Wonderful
Live in Amsterdam 1957 & 1960
Dutch Jazz Archive Series – Jazz at the Concertgebouw
Concert 5 mei 1957
Ella Fitzgerald – zang
Herb Ellis – gitaar
Don Abney – piano
Ray Brown – contrabas
Jo Jones – slagwerk
Concert 27 februari 1960
Ella Fitzgerald – zang
Jim Hall – gitaar
Paul Smith – piano
Wilfred Middlebrook – contrabas
Gus Johnson – slagwerk
