ANALYSE
Driemaal mag dan scheepsrecht zijn, maar het is uitzonderlijk bij JazzNu dat een muzikant of ensemble zo vaak aandacht krijgt in zo’n korte tijd als nu het geval is bij Michiel Stekelenburg. Na een recent interview en een cd-recensie is de schijnwerper nogmaals op hem en zijn septet gericht. JazzNu greep de gelegenheid aan Catharsis live te horen in Paradox en op die manier een kort empirisch onderzoek te doen.
In het JazzNu-interview met Stekelenburg komt de vergelijking ter sprake tussen jazz en hedendaagse gecomponeerde muziek. De grenzen tussen die twee disciplines kunnen vervagen als een componist eveneens solopassages uitschrijft in een georkestreerd stuk. Ook als solisten in bijna volledig uitgeschreven stukken korte solo’s hebben kan het geheel overkomen als een uiting van hedendaagse gecomponeerde muziek.
De cd Catharsis is een ensemblewerk waarbij de grootste rol is weggelegd voor de composities en arrangementen. Zelfs de gitarist, die weliswaar in elk stuk ook als solist te horen is, blijft in het geheel een bijrol vervullen; het samenspel voert de boventoon.
Bij de live uitvoering van het album in Paradox volgt de setlijst grotendeels dezelfde volgorde als op de cd. Zonder helemaal zeker te beweren dat dit steeds zo is, is ook de volgorde van de solo’s (bijna) identiek aan de plaat.
Maar het staat buiten kijf; het Catharsis Septet bestaat uit jazzmusici en dit concert is een jazzconcert. Het idioom kan ervoor zorgen dat de grenzen met gecomponeerde muziek vervagen. Maar het palet dat valt onder de noemer jazz, is al tijdens de twintigste eeuw zo uitgebreid, van oude stijl, swing, gipsy tot bop, free en fusion – dat het idioom niet het onderscheidende aspect is. Het verschil tussen de cd en de live-uitvoering toont aan dat precies dat element van improvisatie zorgt voor het onderscheid tussen jazz en hedendaagse gecomponeerde muziek.
In het nummer Heartwork klinkt op de cd een scheurende saxofoonsolo die ook bij herhaald luisteren als gekunsteld overkomt. Dat wil zeggen, het lijkt een geforceerde inbreuk op het arrangement. Live is Heartwork van begin tot einde overtuigend en authentiek en die breuk doet zich hier niet voor, ondanks de even scheurende aanvang van de solo. De blazers zetten het arrangement in, dat meerstemmig opbouwt naar tempowisselingen en breaks. Dan neemt de piano het initiatief voor de eerste solo. De wijze waarop de solo uitbouwt en het moment ontstijgt, is een illustratie van de toegevoegde waarde van improvisatie.
Bijwijlen gaan de gespreide akkoorden richting impressionisme, dan weer wordt een melodie Monkiaans gesponnen uit losse noten. De opbouw en ook lengte van de solo neemt een prominente plek. De gitaar neemt de solo over en als daarna de saxofoon binnenkomt is er een vanzelfsprekendheid die het nadrukkelijke karakter van de solo volkomen authentiek en passend doet overkomen.
Ook bij Catharsis, Flow en Tempest zijn de solo’s elk langer en voegen een wezenlijk aspect toe aan de gecomponeerde stukken. De gitaar komt live iets nadrukkelijker naar voren dan op het album, zonder dat het stoort en ook zonder dat het een gitaarconcert wordt. Ook het slagwerk krijgt een andere rol, waarbij onder sommige arrangementen, zoals bij de tweede helft van As One, de drums onder het ensemble een tapijt aan variaties neerleggen die de dynamiek vergroten. De contrabas heeft in de arrangementen een aanwezigheid waarbij zowel het donkere, lage geluid alsook de ritmiek op afwisselende manier de aandacht vragen.
Het publiek was muisstil en liet zich moeiteloos meenemen in de zuiverende stroom van de muziek. Behalve dat was het bijzonder om het ensemble op het podium te zien, in volle concentratie, ook tijdens de solo’s van elke medemuzikant.
Het mooiste van live muziek is juist als dat samenspel van het geheel zoveel meer maakt dan de som van de delen. Experiment geslaagd; de muziek van Michiel Stekelenburg en Catharsis Septet kan zonder scrupule worden beschouwd als jazz.
Op de website staan nog maar enkele concerten voor Catharsis gepland. Het is maar te hopen dat we deze zomer het septet ook regelmatig kunnen horen tijdens festivals, wel of niet in de open lucht.
Tekst en foto’s MONICA RIJPMA
MICHIEL STEKELENBURG SEPTET
Paradox Tilburg, 29 maart ’24
Michiel Stekelenburg – gitaar,composities en arrangementen
Jesse Schilderink – tenorsaxofoon
Tom Ridderbeekx – trompet
Odei Al-Magut – trombone
Sjoerd van Eijck – piano
Jeroen Vierdag – contrabas
Jasper van Hulten – drums
