Van het door altsaxofonist Paul van Kemenade bedachte en uitgevoerde festival Stranger than Paranoia – decennialang een hoogtepunt tijdens de artistiek armoedige tijd tussen kerst en nieuwjaar – was deze eenendertigste editie nogal mager. Twee jaar geleden werd besloten het festival over meerdere dagen door het jaar te organiseren. Zo was er nu maar één avond in één plaats (Tilburg) met slechts twee groepen. Samen met het gerucht dat Paul van Kemenade met de muziek wilde stoppen diende zich dan ook de vraag aan of dit de laatste keer was.
Aan het publiek ligt het niet. Paradox, de jazzclub waar Van Kemenade vijftig jaar geleden zijn eerste podiumstappen zette, was traditioneel vol. In zijn praatje tussen de nummers door nuanceerde Van Kemenade het gerucht door te zeggen dat hij op de fraaie datum 24-12-24 zijn carrière als professioneel muzikant na vijftig jaar gaat afsluiten.
Tijd voor een carrièreswitch, vertelde hij na afloop, maar zijn laatste jaar als organisator en uitvoerend muzikant krijgt een hevigheid zoals hij niet eerder meemaakte. Van Kemenade zal volgend jaar misschien meer optredens hebben dan ooit tevoren, met oude en nieuwe groepen over de hele aardbol. Vijftig jaar muziek wordt dan samengebald en geconcentreerd in één jaar. Met als afsluiting vier avonden in Paradox, waarbij elke avond in het teken staat van een van de periodes uit zijn carrière. Of dat nog onder de vlag van Paranoia gebeurt, de laatste twee jaar toch al een merk dat meer deed dan alleen licht in donkere dagen te laten schijnen, is de vraag. Voor een overname van Stranger than Paranoia lopen inmiddels al een paar lijntjes.
Het kerstgebeuren van Paranoia was dit jaar dan wel kwantitatief minimaal, maar voor wat het muzikale niveau betrof was schraalhans geen keukenmeester. Zoals de traditie voorschrijft opende Van Kemenade zelf de avond, dit keer als duo met pianist Stevko Busch. De avond werd meteen al open gebroken door een zinderende improvisatie met veel valse lucht uit Van Kemenades altsax en met een Busch die daar doorheen meanderde. “Dat was One Note Samba”, zei Van Kemenade guitig over zijn vrije improvisatie die niets met een samba te maken had, maar wel met het uitdiepen, belichten en in het kader zetten van één noot.
Was de dynamiek hierbij nog afgeknepen, in de nummers daarna speelde hij met ouderwetse kracht en liet hij bakken vol noten tegen de plinten klotsen, terwijl Busch loodzware akkoorden als golven in de branding uit zijn vleugel liet bulderen. De precisie van Van Kemenade en het geweld van Busch wisselden elkaar af. Het leken tegenpolen van elkaar, maar ze botsten nergens en vulden elkaar als yin en yang aan. Of ze schiepen samen een beeld van intensiteit, droefenis, geluk en weemoed zoals in de prachtige, aan Van Kemenades nieuwe woonplaats opgedragen ballad Weemoed in Opglabbeek.
Van weemoed was geen sprake bij het New Rotterdam Jazz Orchestra dat zijn twintigste verjaardag in Paradox vierde. “Twintig is niets vergeleken bij eenendertig jaar Paranoia”, zei leider Louk Boudesteijn, “dat zullen wij nooit halen”. Dat is nog maar de vraag, want zo’n fijn orkest met zulke aparte muziek horen we echt niet iedere dag.
Dit orkest is met twaalf man/vrouw net geen big band, maar ook geen jazzcombo. Het heeft precies de omvang voor een band waarin de vijf koperblazers met de vier rietblazers samen optrekken, tegen elkaar ingaan en elkaar uitdagen. Het leverde spannende muziek op, niet in het minst door de aparte toevoeging van tuba en hoorn die samen met bas en drums de lijm tussen beide groepen vormden.
Het NRJO speelt eigen nummers, veelal van gitarist Jelle Roozenburg die met zijn atypische spel contrasteerde met de rest van de band en daarmee een bijzondere kleur toevoegde. De band maakt ook gebruik van eigenzinnige arrangementen met tempowisselingen, mysterieuze overgangen, swing en gekke accenten.
De luisteraar geniet van uitmuntende solisten en wordt op het verkeerde been gezet als de band de muziek inzet als een verwijzing naar Raymond Scott, plotseling een uitstapje naar New Orleans maakt, of even overgaat tot een hele prettige verwijzing naar Willem Breuker.
Het op het podium brengen van zulke groepen is altijd het sterke punt van Stranger than Paranoia geweest. Van Kemenade zal dat volgend jaar voor de laatste keer bewijzen. Maar dat we hem daarna nooit meer op het podium zullen tegenkomen, gelooft niemand.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
Stranger Than Paranoia
Paradox Tilburg, 24 december 2023
Duo Busch/Van Kemenade
Stevko Busch – piano
Paul van Kemenade – altsaxofoon
New Rotterdam Jazz Orchestra
Louk Boudesteijn – trombone en leider
Rob van de Wouw – trompet
Jan van Duikeren – trompet
Robert-Jan Looysen – hoorn
Frans Cornelissen – tuba
Jesse Schilderink – tenorsaxofoon
Nils van Haften – klarinet, basklarinet, baritonsaxofoon
Miguel Boelens – sopraan-, alt- en tenorsaxofoon
Marike van Dijk – altsaxofoon, fluit
Jelle Roozenburg – gitaar
Johan Plomp – contrabas
Pim Dros – drums
