Twee thema’s die elk op zichzelf staan, maar elkaar ook overlappen. Dat is de basis voor de nieuwe cd ‘Catharsis’ van Michiel Stekelenburg. De gitarist legt in een uitvoerig gesprek met JazzNu uit wat en hoe ‘het allemaal is gekomen’.
Twee thema’s vormen de grondslag voor Catharsis, het nieuwe album van het Michiel Stekelenburg Septet. Dat zijn gevoeligheid, en omgaan met je identiteit als man. Of om nader te preciseren: Michiel Stékelenburgs gevoeligheid en Michiel Stékelenburgs plek van man in deze maatschappij. De 44-jarige musicus legt er niet zodanig de nadruk op dat het lijkt of het trauma’s voor hem zijn, wel dat Catharsis een hulpmiddel is geweest om beide thema’s een betere plek in zijn leven te geven.
“Ik heb eigenlijk mijn hele leven geworsteld met een diep gelegen sensitiviteit”, zegt hij daarover. “In de mannenmaatschappij wordt een man nog altijd gezien als stoer, met zijn barbecue en sportschool. Ik wist nooit hoe hier mee om te gaan. Ik kon voorheen mijn gevoelens en emoties niet altijd kwijt, maar muziek bleek daar een goed voertuig voor te zijn. Ik heb daar tot voor kort nooit bij stil gestaan. Bij mijn vorige drie albums had ik eerst de stukken in handen, dan pas kwam de titel. Nu werkte ik anders. Ik ben met het thema gaan werken en heb me afgevraagd hoe ik dit in de muziek kon verwerken.”
“Ik heb altijd graag voor grote bezettingen geschreven. Vóór de uitbraak van Covid had ik een opdracht van Fanfare Bereden Wapens van de landmacht. Ik arrangeerde daarvoor drie stukken van mijn eerdere cd Layers. Toen ik met Catharsis aan de slag ging dacht ik: dat zijn stukken waar ik meer mee kan. Met dit septet kan ik er prima mee uit de voeten, door de aanwezigheid van drie blazers is er sprake van meerstemmigheid.” Catharsis wordt vertolkt door genoemde drie blazers; tenorsaxofonist Jesse Schilderink, trompettist Tom Ridderbeekx en trombonist Sam Thomas en voorts door Michiel Stekelenburg op gitaar, Sjoerd van Eijck op piano, Thomas Pol op contrabas en Jasper van Hulten op slagwerk.
Een vraag die enigszins wringt is waarom gevoeligheid een persoonlijk thema is voor Michiel Stekelenburg, “Op zeker moment is er bij mij onbegrip over die gevoeligheid ontstaan. Vroeger dacht ik dat iedereen voelde zoals ik. Ik kwam erachter dat dit niet zo was. Veel mensen zeiden dat zij die gevoeligheid ook kenden. En dat je die dan niet wilt of kunt uiten is heel gek. Niet mogen huilen als man bijvoorbeeld.”
“Als je je emoties wilt uiten als man, wordt dat vaak gezien als een zwaktebod. Emoties worden vaak gezien als vrouwelijke energie, maar om die te tonen is juist mannelijk en krachtig. Er wordt van je verwacht dat je je gedraagt als man, maar dat voelde ik niet zo. Ik ging al die emoties in de muziek gooien. Dat was al zo toen ik voor de eerste keer een gitaar in handen kreeg. Dat is ook de reden waarom ik naar het conservatorium ben gegaan. Ik ben als musicus begonnen met hardrock en nog extremere vormen. Op zeker moment kon ik me niet meer uiten in die muzieksoorten. Ik wilde meer experimenteren. En toen ik in aanraking kwam met jazz, betekende dat een geweldige openbaring. Ik ben toen ook meteen muziek gaan schrijven.”
Het album Catharsis opent met As One. Daarin komen volgens de componist alle zaken samen die hij wel en niet kan laten zien en eigenlijk een analyse zijn van wie Michiel Stekelenburg is. “Als componist is het leuk dat je kunt spelen met zaken die je niet verwacht. In eerste instantie gaat het om het totaal van de muziek. Niet om mij, om met gitaarsolo’s te laten horen wat ik allemaal kan. Ik heb de hele plaat vanuit de muziek, niet vanuit mezelf, geschreven. Het stuk Tempest is een soort chaos, het verbeeldt de wervelwind waarin ik me bevond.”
Soms klinkt de muziek op Catharsis orkestraal, zoals aan het slot van het titelstuk. Om dan in Flow weer meer de nadruk te leggen op individualiteit. Heeft de componist hiervoor gekozen om het element ‘gevoeligheid’ te benadrukken? “Niet zozeer de gevoeligheid, als wel de rust als je zo dichtbij jezelf blijft”, luidt het antwoord. “Zo gaat het ook bij mediteren. In Catharsis zitten zoveel verschillende elementen die overkoepelend al die emoties laten horen. Alle stukken hebben een titel die op catharsis slaat (catharsis is een zuivering van gevoelens als angst en verdriet, die louterend moet werken, rvdh). Het gaat om mijn binnenwereld, om wat ik wel en niet naar buiten heb gebracht. Morning Song bijvoorbeeld is speels en vrolijk, Renewal is een oud stuk dat in iets nieuws is omgedoopt. Dan gaat het om mentaliteit die ook vernieuwd is. De emotionele kant kan ook kwetsbaar zijn. In mij leeft nog dat oude facet dat hier opnieuw tot bloei komt.”
De inbreng van zijn medemusici is bij de realisering van Catharsis nauwelijks aan bod geweest. “Ik heb alles geschreven en gearrangeerd, ik weet immers wel een beetje hoe een saxofoon en trompet klinken. In bepaalde situaties werd het toch te lastig, ik heb toen enkele details anders verwerkt. Dat is de jazzkant van de plaat, de inkleuring van wat zaken; niet of minder. De muziek is op de persoon geschreven, op zijn identiteit zodat hij binnen de marges zijn vrijheid kon nemen.”
De bezetting voor het septet leverde Michiel Stekelenburg geen problemen op. “Ik speel al veel met Jesse Schilderink en de andere blazers, zoals in De Raad van Toezicht. Met Jasper van Hulten heb ik het album Onoda opgenomen, met Thomas Pol stond ik ook op podia en met Sjoerd van Eijck tijdens sessies. Over de bezetting heb ik niet meer dan vijf minuten hoeven nadenken.”
Kun je stellen dat Catharsis een logische voortzetting is van de drie voorgaande albums van Michiel Stekelenburg: Hypnos, Trio Onoda en Layers? “Ik denk het wel. Het zijn altijd momenten in je ontwikkeling, ‘entries’ in je dagboek. Als ik naar mijn eerste plaat Hypnos luister, hoor ik de jonge gast die net zijn entree maakt in de jazz. De tweede gaat een stuk verder, de derde nog meer. Nu ik echt vanuit een thema heb geschreven, heb ik een flinke stap vooruit gezet, waardoor de muziek veel meer lading heeft gekregen. Als ik niet zo had gewerkt, had deze plaat veel meer op de voorgaande geleken.”
In eerdere publicaties over Michiel Stekelenburg wordt nogal eens beweerd dat zijn composities raakvlakken hebben met eigentijdse gecomponeerde muziek. Maar dan zou je eerst moeten analyseren wat onder dat begrip wordt verstaan. “Ik denk dat als het voor mij geldt, het dan meer gaat over bijvoorbeeld Philip Glass met zijn repeterende thema’s. In As One hoor je verschillende blazers die repeterende patronen tegen elkaar inspelen. Dat is misschien meer iets uit de klassieke muziek. Een ander voorbeeld: in Flow loopt de bas steeds een noot omlaag: c-b-a-g-f-e-d en de melodie omhoog: g-a-b-c-d-e. Zo’n aanpak zie je niet veel in de jazz- of popwereld, meestal zijn er ook wat sprongen of wordt er een toon overgeslagen. Voor Catharsis moesten er voor mij allerlei knallende emoties in. Daarom heb ik eerst het raamwerk van de compositie ontworpen en ben het daarna pas gaan invullen. Ik denk dat je deze manier van schrijven in de hedendaagse klassieke muziek ook aantreft.”
Om zichzelf beter te leren kennen, volgde Michiel Stekelenburg nog niet zo lang geleden een tiendaagse cursus Vipassana, een 2500 jaar oude Indiase meditatietechniek. “Tien dagen lang mediteer je 10 uur per dag, vanaf half vijf ’s ochtends. Er wordt niet gesproken, je hebt zelfs geen oogcontact en telefoons en boeken zijn niet toegestaan. De eerste drie dagen moesten we ons focussen op de bovenlip. Daarna was er zo’n monsterfocus gekweekt dat je je gewaar wordt van allerlei subtiele sensaties in je lichaam. Je voelt dan bijvoorbeeld tintelingen en je doet een hele bodyscan van je kruin tot je tenen. Je komt wel in blinde plekken terecht. In je lichaam liggen veel opgeslagen emoties, en die kom je tegen tijdens deze vipassana meditatie. Door overal steeds met aandacht langs te gaan, pel je af en los je bepaalde blokkades en emoties laag voor laag op. Maar na de cursus ging het mediteren zó gemakkelijk, en stond ik zó goed in contact met mijn lichaam en mijn gevoel. Mijn eerste optreden erna was helemaal euforisch!”
De cursus Vipassana was een logische voortzetting van een stap die Michiel Stekelenburg al in de Covid-periode had gemaakt. “Ik kon toen wat dingen aanpakken waar ik voorheen geen tijd voor had. Ik deed een yoga-opleiding die 28 dagen zes uur per dag inspanning vereiste. Je mag je dan yoga-teacher noemen. Door yoga ben ik meer in aanraking gekomen met meditatie en de spirituele kant van het leven ingegaan.”
Met als voorlopige bekroning het album Catharsis.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
‘Catharsis’ komt op 15 maart uit bij Challenge Records. Er zijn drie presenatieconcerten: 24 maart Verkadefabriek Den Bosch, 28 maart JIN Nijmegen en 29 maart Paradox Tilburg.
