U kent het wel. Je bent op vakantie in een grote stad en je hoort links en rechts straatmuzikanten. In Madrid struikel je erover. In een Madrileens park speelde een wat oudere man op een altsaxofoon. Zo te horen een paar maanden geleden met saxofoon begonnen. De nieuwe Charlie Parker was het niet. Eigenlijk krijg je zelden het gevoel dat er op straat muzikaal talent is te horen. En toch, een paar honderd kilometer noordelijker in Bilbao hoorde ik in de verte iemand bloedzuiver Erroll Garners ‘Misty’ zingen.
De jazzstandards volgden elkaar op, maar ook een gevoelig Ave Maria en een enkel popnummer. Wie was die blonde dame die zittend op de stoep met een heel orkest uit haar luidsprekerboxje ontroerend mooi zong? Nieuwsgierig ging ik een gesprekje met haar aan, maar haar gebrekkige Engels maakte communicatie vrijwel onmogelijk. Ze krabbelde haar 06-nummer op een servetje, zei dat ze uit Oekraïne kwam en gaf aan dat Whatsapp een mogelijkheid was om met elkaar te praten.
Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Ik wilde meer weten over die zangeres die in haar eentje zo zuiver jazzstandards zong met een frasering die een gevoel voor jazz verraadde. Via Whatsapp interviewde ik haar, wat dankzij de vertaling van Oekraïens in Engels door Google Translate wonderwel lukte.
Hoe belandt een Oekraïense zangeres in Spanje?
Haar naam is Diana Lehush, maar ze noemt zich ‘Dee-Anna’ omdat als kind haar favoriete zangeres Anna German was, een Poolse zangeres van Duits-Nederlandse afkomst. Diana werd in 1972 geboren in Nizjyn, niet ver van Tsjernobyl. Ondanks alle ontkenningen van de Russische autoriteiten werden velen na de kernramp van 1986 besmet en bij Diana leidde de straling tot een heftige voedselallergie. Zingen deed ze al jaren, en zelfs op de kleuterschool viel haar talent op. Ze won zangcompetities, zowel als solozangeres en als koorlid. Toen ze in 1990 voor de radio in Kiev een radiowedstrijd won kreeg ze een aanbieding om in tv-programma’s te zingen. Ze zong covers en eigen liedjes, maar kreeg last van grensoverschrijdend gedrag van mannen die het voor het zeggen hadden in het culturele leven van Oekraïne van de jaren negentig.
Op advies van artsen verhuisde ze in 2003 voor haar gezondheid naar het klimaatvriendelijke Spanje. Ze was inmiddels getrouwd en had een kind, maar op het huwelijk rustte geen zegen. Na een episode van huiselijk geweld en bedreiging greep de school van haar zoontje in en werd ze door de politie in feite uit de gevaarlijke situatie waarin ze was beland, bevrijd. Ze scheidde en zong op huwelijken, doopfeesten, verjaardagen en dergelijke. Ze ontmoette al snel een trompettist van het Orquesta Costa Dorada die haar meenam naar Madrid en haar een plek in het Orquesta Europa bezorgde.
Dat ze op straat ging zingen begon toen ze de Russische gitarist Andriy ontmoette. Als duo waren ze succesvol. Helaas was Andriy vaker dronken dan nuchter en vergat hij zijn afspraken na te komen. Vanaf dat moment besloot Diana alleen te gaan zingen. Met een luidspreker en gekochte arrangementen begon haar nieuwe carrière. Met haar boxje en microfoon trok ze van Galicië tot aan het Baskische noorden van Spanje.
“In de jaren negentig trad ik op in jazzclubs in Kiev en zong ik laat in de avond uitsluitend jazz in een Indiaas restaurant,” zegt ze. “Ik ben dol op zangers als Louis Armstrong, Ella Fitzgerald en Doris Day. Wat mij in jazz aanspreekt is de lichtheid en de spontaniteit. In het bijzonder houd ik van improviseren. Voor mij is jazz een reflectie van de vrijheid die de mens heeft. Mijn sterrenbeeld is Waterman. Volgens mij zijn watermannen onconventioneel en onvoorspelbaar. Ik houd ervan om vrij te improviseren.”
“De liedjes die ik zelf schrijf gaan over de ziel van Oekraïne en over mijn landgenoten. Die patriottische liedjes zijn geen jazz. Ik vind alle muziek mooi mits zij vanuit je hart is geschreven. Die liedjes zijn een geweldige balsem die uit de hemel neerdaalt op de ziel van de mensen. Mijn droom is om jazz te zingen. Dat ik dat momenteel op straat doe is noodzakelijk om te overleven. Soms droom ik ervan dat ik mensen ontmoet die mij kunnen helpen om op grote podia te staan om daar die prachtige composities te zingen. Om daar jazz, pop en opera te zingen. Mijn tragedie is dat ik op die grote podia begonnen ben toen ik nog een kind was, maar de producers die me beloofden mij verder te helpen waren op seks uit. Toen ik dat weigerde, hebben ze me alleen maar tegengewerkt. Hier in Spanje heb ik het nadeel dat ik geen Spaanse ben. De producers zijn hier niet bereid om naar me te luisteren. Ik moet op straat zingen om te overleven, en daar krijg ik van de mensen veel waardering voor mijn creativiteit.”
“Weet je, ik geef ook zangles. Ik heb een muzikale opleiding gehad en studeerde voor zangdocent aan het Nizhyn Pedagogische Instituut in Oekraïne. Ik heb een soort schooltje waar ik mensen leer hoe ze hun spieren moeten gebruiken als ze zingen. Het heeft te maken met mediteren. Daarin vond ik een vocale matrix die spieren, spiergeheugen, aandacht en veel subtiele dingetjes omvat, waarvan wij ons als mens niet eens bewust zijn. Ons vocale instrument loopt van ons staartbeentje tot aan de bovenkant van ons hoofd. Ik weet waar iemand een blokkade heeft of waar hij of zij hun spieren verkeerd gebruikt.”
Diana leefde al die tijd afwisselend in Oekraïne en Spanje, maar in 2013 dacht ze op een meer permanente basis terug te gaan naar Oekraïne en demonstreerde daar samen met haar zoon op het Maidanplein in Kiev. Geïnspireerd door de betogingen voor vrijheid besloot ze patriottische liederen te schrijven in haar moedertaal. Inmiddels heeft ze vierentwintig van die strijdliederen geschreven.
Vier maanden voor het uitbreken van de oorlog ging ze naar Georgië om ter gelegenheid van de verkiezingsoverwinning van Mikheil Saakashvili in het stadion van Tbilisi op te treden. Ook dat liep anders toen Saakashvili werd opgepakt en gevangen gezet en de oorlog in Oekraïne losbarstte. Om uiteindelijk haar leven als straatartiest in Spanje weer op te pakken. Haar liefde voor muziek houdt haar in leven en geeft moed.
TOM BEETZ
Contact: lehushdiana@gmail.com en Whatsapp +34 647 5369 28
