Eindelijk weer een positief verhaal. Laten we niet zeuren over rolletjes drop die door de bewaking werden afgepakt of lange rijen bij de friet en het bier. Laten we genieten dat we na twee jaar weer naar een jazzfestival mogen gaan, al moeten we ervoor over de grens. Terwijl hier afgezien van grote sportevenementen nog niets mag, bezochten vier dagen lang vierduizend liefhebbers Jazz Middelheim in Antwerpen. En ondanks alle problemen en beperkingen was er een uitgekiend en aanlokkelijk programma. Van die vier dagen was JazzNu bij twee aanwezig.
Zaterdag beloofde een bijzondere dag te worden met MixMonk en John Zorn, en zoals gebruikelijk was er ook een aantal Belgische musici en bands te horen. We weten inmiddels dat daar bijzondere talenten tussen zitten, die we niet of nauwelijks in Nederland te horen krijgen.
Zo werd deze dag geopend door gitarist Jo de Geest met de naar hemzelf genoemde band John Ghost. De composities van De Geest zaten als een borduurwerkje in elkaar. Er liepen lijntjes tussen de gitaar, de drums en de vibrafoon, terwijl Rob Banken met zijn altsaxofoon er een eigen lijntje doorheen weefde. Los daarvan liet de Fender klaterende nootjes op het geheel vallen. Het principe was duidelijk. De nummers begonnen rustig met de drummer in een centrale positie die dwingend het energieniveau omhoog werkte en de lucht uit de composities perste, waarna de band tot een climax kwam. Lekker om naar te luisteren, al moet gezegd dat er niet veel ontwikkeling in de nummers zat.
De jonge drummer Samuel Ber is in ons land nog onbekend, maar had zijn vijf kwartier in twee kortere optredens verdeeld, om zo nog beter te kunnen laten horen hoe breed zijn compositorisch vermogen is. Hij begon met de Deense avant-gardistische tenorsaxofonist Lotte Anker en de Amerikaanse cellist Daniel Levin die met vrijwel alle avant-gardisten heeft gespeeld, onder wie Billy Bang, Borah Bergman, Tim Berne en Anthony Braxton. Anker en Levin hadden een fraaie klik met elkaar en Ber liet zich horen van zijn melodieuze kant met uitdagende composities waarin de invloed van Ornette Coleman onmiskenbaar was. Met zijn handen, stokken en mallets produceerde Ber een verrassend scala aan geluiden.
Niet alleen Anker en Levin konden elkaar gemakkelijk vinden, ook andere duo’s leken spontaan te ontstaan, waarbij Ber de ontstane lijnen aan elkaar knoopte. In zijn tweede deel met tenorsaxofonist Tony Malaby en toetsenist Jozef Dumoulin bleek Ber met hetzelfde gemak uit een veel agressiever vaatje te kunnen tappen. Coleman was achter de horizon verdwenen en met name Malaby liet horen dat Albert Ayler nog lang niet vergeten is. Malaby is van het type scheursax. De in New York woonachtige musicus is ook bekend van zijn werk met Charlie Haden, Paul Motian en Fred Hirsch, dus we mogen aannemen dat hij ook zijn rustige momenten kent. Deze avond liet hij vooral horen hoe urgent de situatie momenteel is, en speelde hij opgejaagde grote-stadsmuziek.
Dat daarna de Belgische pianist Kris Defoort de gemoederen tot bedaren bracht was nuttig. Met drummer Han Bennink en trombonist Wolter Wierbos kwam er wat humor in de muziek. Geen lollige muziek, maar serieus gespeelde nummers waar zo af en toe Thelonious Monk of Duke Ellington naar had gekeken en waar het plezier vanaf spatte. Wolter Wierbos was gekleed of hij op het strand van Knokke de verkeerde afslag had genomen, wat niet wegnam dat zijn vuile glissandi wonderschoon pasten bij het subtiele pianospel van Defoort en het accurate drumspel van Bennink. Het was of het beste van ICP weer was teruggekeerd. Wierbos gebruikte een collectie kartonnen koffiebekers als demper en Bennink was op zijn vertrouwde manier bezig met een bezem en de podiumvloer.
Monk was een inspiratie voor Delfoort, maar bij MixMonk gaat dat nog een stap verder. De band is opgericht om de geniale muziek van Thelonious Monk te eren, te conserveren en te spelen. Niet recht voor zijn raap, maar als totaal nieuwe muziek. Alsof Monk nog zou leven en zijn muziek een volledig andere draai had gegeven.
De naam MixMonk zegt genoeg. Het is een mengsel van Monk en eigen muziek en de band bestaat inmiddels al enkele jaren. Op Middelheim werd duidelijk dat de band nog steeds groeit en beter wordt. Het nummer Onkish van pianist Bram De Looze illustreert hun visie. Het nummer lijkt op Monk, maar er ontbreekt iets aan. In dit geval slechts één letter maar het is daardoor onherkenbaar geworden en een nieuw domein is geopend. De band was het mooiste van de dag.
Robin Verheyen heeft een bloedmooie toon op zijn tenorsax. Hij kan fel uit de hoek komen, maar als hij een ballad speelt verandert het metaal van zijn instrument in velours. Zijn sax fluisterde, lispelde en liet zachte zuchtjes van genoegen horen toen hij de standard You Go to My Head zo mooi speelde dat zijn beroemde voorgangers in de hemel even stil vielen en naar hem luisterden. Ook pianist De Looze kon zijn toetsen tot tranen toe beroeren.
De eer voor de sublieme drie-eenheid van MixMonk komt echter drummer Joey Baron toe. Alles wat hij doet, doen andere goede drummers ook, maar hij doet alles net iets beter. Of hij met zijn handen speelt, met stokken of brushes, er ontstaat een universum aan geluiden en accenten die ons een blik naar het oneindige gunnen. Het optreden werd ademloos door de stampvolle tent gevolgd en als enige die dag werd een toegift afgedwongen. Dat werd Yust You, Just Me, een standard die ook door Monk gekoesterd werd en op zijn programma stond als Justice en Evidence.
Een groot deel van het publiek was misschien niet eens gekomen voor MixMonk, maar voor John Zorn. Een gedeelte van het publiek was ook daar razend enthousiast over, anderen verlieten al spoedig het festivalterrein. Wat Zorn leverde was dan ook geen gemakkelijke kost. De ochtend van zijn optreden werd plotseling bekend dat bassist en producer Bill Laswell wegens ziekte niet kon komen en vervangen was door drummer Laura Cromwell. In de jazz een totaal onbekende naam, maar kennelijk als autodidact groot geworden in het punkdomein.
Haar invloed op de muziek was gering. Zij kon hard meppen, maar als het om volume ging kon niemand op tegen Zorn die zijn altsax kon laten schreeuwen als een hok gemaltraiteerde eenden, of als het geluid van claxonnerende auto’s op Broadway tijdens de avondspits. Soms kwam er een teder moment, een romantische oprisping en melodieuze ingeving die verwelkomd werd door Laurie Anderson die op een elektrische viool speelde en met loops en elektronica zowaar met Zorn een gesprek wist aan te gaan.
Of dit muziek was is de vraag. Het was wel een Gesamtkunstwerk waarin Anderson ook nog onbegrijpelijke teksten declareerde, onder andere over een hond die ze leuk vond op een hondenshow. Na de subtiliteit van Joey Byron bij MixMonk, klonk dit concert als een kudde olifanten die door Middelheim trok. Totdat Byron, die jarenlang met Zorn heeft gespeeld, aan het einde op het podium kwam en even liet horen dat hij zeker zo hard kon rammen als Cromwell.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
JAZZ MIDDELHEIM 2021
Park den Brandt, Antwerpen, 14 augustus 2021
John Ghost
Jo de Geest – gitaar
Rob Banken – altsaxofoon
Wim Segers – vibrafoon
Karel Cuelenaere – Fender Rhodes, synthesizer
Lieven Van Pee – basgitaar
Elias Devoldere – drums, percussie
Reservoir Ghosts
Lotte Anker – tenorsaxofoon
Daniel Levin – cello
Soet Kempeneer – contrabas
Samuel Ber – drums
Malaby / Dumoulin / Ber
Tony Malaby – tenorsaxofoon
Jozef Dumoulin – Fender Rhodes, keyboards
Samuel Ber – drums
Kris Defoort Invites
Kris Defoort – piano
Wolter Wierbos – trombone
Han Bennink – drums
MIXMONK
Joey Baron – drums
Bram De Looze– piano
Robin Verheyen – tenorsaxofoon
John Zorn / Laurie Anderson / Laura Cromwell
John Zorn – altsaxofoon
Laurie Anderson – el-viool, loops, elektronica
Laura Cromwell – drums
