Muziekpodium Paradox in Tilburg vierde een feestje. Aanleiding was het veertigjarig bestaan van de overkoepelende Stichting Bevordering Muziekimprovisatie (SBM). Paradox was uitverkocht, het werd een avond vol met oude bekenden, zinderende optredens en een ademloos luisterend publiek.
De positie van jazz en geïmproviseerde muziek in Tilburg is uniek in Nederland. Misschien niet iets om dagelijks bij stil te staan maar door het 40-jarig bestaan van de SBM werden de Tilburgers met de neus op dit bijzondere feit gedrukt. Op de dag af veertig jaar geleden werd in 1979 de stichtingsacte van de SBM getekend.
EIGENAAR
SBM is een stichting waar vrijwel niemand van heeft gehoord, maar als we weten dat de SBM Paradox is en Paradox SBM, wordt het al een stuk duidelijker. Het jazzpodium Paradox, toen nog geschreven met de jaren-zeventigspelling als Paradoks, begon zelfs vier jaar eerder in een ander pand een stukje verderop, en verhuisde in 1985 naar het huidige pand waarvan SBM de eigenaar is. Juist dat maakt Tilburg zo uniek. Een pand met een eigen voordeur om eigenzinnige muziek te maken, altijd ruimhartig gesteund door de gemeente Tilburg, en een broedplaats voor nieuw talent uit Tilburg en omgeving.
Die broedplaats kan zelfs letterlijk worden genomen nu de SBM het pand een ingrijpende verbouwing heeft laten ondergaan, waardoor drie studio’s zijn gemaakt – met een optie op nog twee – waar jongere en oudere musici zich kunnen terugtrekken en broeden op hun muzikale ideeën. En als ze willen hun try-outs voor publiek op het podium van Paradox kunnen uitvoeren.
UITVERKOCHT
Op het uitverkochte jubileumconcert – met veel publiek, genodigden en musici – werd getoond wat een eigen podium voor de jonge honden van veertig jaar geleden heeft opgeleverd. Heel wat, want de generatie van toen is geslaagd en toonaangevend muzikant geworden in eigen land en in het buitenland. Als we ons realiseren dat op dit moment opnieuw een veelbelovende Tilburgse generatie klaar staat om de muziekwereld te veroveren met wat de ‘Tilburgse School’ is gaan heten, is het belang van Paradox voor de komende decennia onomstreden.
Die jongste generatie opende de avond en liet daarmee horen hoe creatief de muziek zich ontwikkeld heeft en hoe er steeds weer een nieuw stempel op de muziek wordt gedrukt. Tilburg heeft niet alleen een eigen jazzpodium, maar met Anthony Fiumara ook een eigen stadscomponist. Hij had voor het huisorkest van De Link de compositie Paul geschreven, waarbij een interview met saxofonist Paul van Kemenade was verknipt en omgezet in een muziekstuk. Deze hedendaagse gecomponeerde muziek is onderdeel van een groter werk waarin van verhalen van Tilburgers muziek is gemaakt. Opnieuw een aanwijzing dat de samenwerking van Paradox met andere concertorganisaties en het conservatorium tot ontwikkelingen leidt, die je eigenlijk alleen in veel grotere steden verwacht.
VLEK
Tilburg heeft een huiscomponist, maar Paradox heeft met VLEK een huisorkest waarin jazzmusici uit Tilburg, Den Bosch en Eindhoven samenwerken. Voor de gelegenheid werden zes composities gespeeld van evenzovele leden van deze groep. VLEK liet horen hoe de grote variëteit aan muzikale achtergronden kan worden samengevoegd tot een organisch geheel. Zo hoorden we gitarist Jacq Palinckx, veertig jaar geleden een vast ankerpunt van Paradox – met toen door weinigen begrepen far-out avant-gardeklanken – nog steeds met deksels en andere voorwerpen op zijn snaren slaan. Maar waar destijds het nut ervan in nevelen bleef gehuld werden zijn vreemde klanken nu in zelfs romantisch te noemen muziek verzwolgen tot een spannende compositie met oriëntaalse ritmen.
Zo kregen de achtergronden van de traditionelere jazz van trompettist Jeroen Doomernik en trombonist Hans Sparla een goudgekleurd randje door de flageolettonen spuitende alt- en sopraansaxofonist Edward Capel, de ontregelende keyboards van Bart van Dongen en de onverstoorbare groove van contrabassist Bert Palinckx en slagwerker Pascal Vermeer. Ook bij de oudere generatie staat de ontwikkeling niet stil.
ZINDEREND
Een rustpunt van de avond was het zinderende optreden van Harmen Fraanje en Ernst Reijseger. Er werd ademloos geluisterd en je kon een uur lang een speld horen vallen. Afwisselend streelde en geselde Reijseger zijn cello, liet de strijkstok, pizzicato en zijn vuisten hun gang gaan, beet zo nodig wat loshangende haren van zijn strijkstok en maakte samen met de prachtig spelende Fraanje betoverend mooie muziek waarbij alle grenzen van improvisatie, jazz en gecomponeerde klassieke muziek werden gepasseerd. Reijseger was de enige ‘niet-Tilburger’ die deze avond zo’n belangrijke rol speelde, alsof hij daarmee wilde zeggen dat samenwerking met het ‘buitengebeuren’ alles nog beter maakt.
Zo mooi als de avond was geopend met de compositie Paul, zo mooi mocht de echte Paul van Kemenade de avond afsluiten met zijn klassieke kwintet uit 1989. Van Kemenade is misschien wel de godfather van de ‘Tilburgse School’. Nog geen jaar geleden liet de altsaxofonist, componist en bandleider zijn Classic Quintet voor de ‘allerlaatste’ keer horen, daarna zou het ‘Schluss’ zijn. Het was toen een fantastisch optreden en de kritiek zwol aan dat het toch te gek was om dit te stoppen. Van Kemenade heeft ernaar geluisterd en heeft het niet meer over het laatste optreden van dit kwintet. Integendeel, hij kondigde nu aan dat zijn Classic Quintet, deze keer met gast Mete Erker in enkele stukken, twee tot drie keer per jaar zal blijven optreden bij bijzondere gelegenheden.
Een gelukkige beslissing zoals bleek met het spelen van de oude gouden composities die de tand des tijds eerder versterkt dan versleten hebben doorstaan. Een feestelijke afsluiting van dit bijzonder jubileum en voor Paul van Kemenade de mogelijkheid om als toegift zijn oude compositie Stranger Than Paranoia te spelen. En daarmee zijn gelijknamige festival dat in december voor de 27e keer in Paradox zal plaatsvinden, aan te kondigen.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
JUBILEUMCONCERT 40 JAAR SBM
Paradox, Tilburg, 12 oktober 2019
TRACKING TILBURG
Anthony Fiumara – componist
Ton Sanderman – baritonsaxofoon
Diederik Smulders – cello
Gabriela Torres – viool
Sjors van der Made – elektrische gitaar
Jop Schellekens – vibrafoon, percussie
VLEK
Jeroen Doomernik – trompet
Hans Sparla – trombone
Edward Capel – alt- en sopraansaxofoon
Jacq Palinckx – elektrische gitaar
Bart van Dongen – keyboards, synthesizer
Bert Palinckx – contrabas
Pascal Vermeer – drums
DUO ERNST REIJSEGER/HARMEN FRAANJE
Harmen Fraanje – piano
Ernst Reijseger – cello
PAUL VAN KEMENADE CLASSIC QUINTET
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Louk Boudesteijn – trombone
Jeroen van Vliet – piano
Eric van der Westen – contrabas
Pieter Bast – drums
Gast: Mete Erker – tenorsaxofoon
