Broekies waren het nog toen ze in oktober 1989 hun eerste cd opnamen. Onwetend van het feit dat hen een mooie muzikale toekomst wachtte. Vijf jongemannen, verenigd binnen de groep Iris – de titel is geleend van de gelijknamige Wayne-Shortercompositie – brachten de cd ‘Ile de Ré’ uit met eigen stukken en bestemden de opbrengst ervan voor een opvangcentrum voor daklozen. Ideologie ten top derhalve. Die dertig jaar later nog eens werd aangewend om in het Tilburgse Paradox een reünieconcert te organiseren. Want dat is de plek van waaruit ooit de zegetocht begon.
Iris, een kwintet dat slechts één cd uitbracht en een tweede opnam die nooit in de platenbakken verscheen. Het leek hen leuk zoveel jaar na Ile de Ré nog eens bijeen te komen voor een reünieconcert. Niet om te zwelgen in nostalgie, daar zijn deze musici te nuchter voor. Waarom dan wel? Misschien gaf het openingsstuk van dit concert er wel antwoorden op. Want Caress van Jeroen van Vliet, met een smachtende viool en kort daarna het met kracht overgenomen thema door de tenorsaxofoon, liet al meteen de melancholie horen die gepaard gaat met zo’n herdenkingsconcert. Je kijkt terug en kunt stuiten op vragen en gedachten als: ‘Was het toen beter?’ ‘Was het nog maar als toen’ en ‘Misschien moeten we de draad toch maar weer oppakken’. Maar niks hoor, geen plaats voor vals sentiment. Het reünieconcert was er uitsluitend om te plezieren.
VOLLE BAK
Dat moet ook het publiek vooraf al hebben gedacht. Iedereen was er immers: Hans, Ana, Lieke, Lidy, Angelique, Ernest, Mattie, Paulo, Peer, Sandra, Titia, Frans en Frans, Walter en Margriet. Volle bak in Paradox om te luisteren naar eigen werk van Iris van toen en nu. Daarin ligt ook de grootste kracht van het kwintet besloten. De diverse achtergronden van de musici die ook componeren, zorgden voor het breedste spectrum dat je kunt bedenken.
Zo kon het gebeuren dat je niet alleen door de aard van de composities verrast bleef, maar ook door de uitwerking die eraan werd gegeven. Een paar willekeurige voorbeelden: in Primeiras van Gerard Brohm creëerde slagwerker Pascal Vermeer een solo van stilte, waaruit piano en contrabas de mooiste pioenrozen deden opbloeien. Of de Oversized Blues van pianist Jeroen van Vliet, met een verzengende tenorsaxsolo die voor de rest van de band een speeltuin creëerde waarin naar hartenlust kon worden geravot. Of Train To Guimarraes van violist Herman van Haaren – gebaseerd op een Portugese treinreis – waarin zijn instrument de piano uitdaagde en de muziek zich vleide op de deining van de oceaan voor de kust van Portugal. Waarna via drums en piano toch nog een stevig briesje opstak.
Stop de tijd van Gerard Brohm tekende de spankracht van Iris. Het intro van Jeroen van Vliet trok je meteen het stuk in, waarna het middendeel een krachtig kwartetstuk vormde, dat vergleed in een fraai bezonken slot. Tenorsaxofonist Henk Koekkoek trok zich even terug aan de zijkant van het podium. Hoewel hij nergens een hoofdrol opeiste, maar – gelukkig – wel manifest aanwezig was, beleefde je blij verrast zijn verrichtingen. Henk Koekkoek heeft na zijn periode bij de Vaalbleek-groepen van Niko Langenhuijsen zijn eigen weg gezocht in De Muziek. Maar je mag toch wel één keer hardop zeggen – nu in dit korte moment van nostalgie – dat het doodjammer is dat hij de jazzscene grotendeels is ontvallen?
JORGE PRADO
Het enige stuk dat niet uit het componeerpotlood van de bandleden van Iris kwam, was Djinn van Jorge Pardo. Gebaseerd op flamenco, maar veel verder reikend. Het was herautengezang dat steeds hoger klom en tenslotte de stratosfeer ontsteeg. Het kan niet anders dan dat daarachter zich de hemel moet bevinden. Iris gunde het volle Paradox er even een blik in en sloot er het concert mee af. Om definitief af te ronden met de toegift No Words To Comfort You van Gerard Brohm. Jeroen van Vliet kondigde het aan als “definitieve afsluiting van het tijdperk Iris.”
Dat tijdperk was natuurlijk allang afgesloten. De Irismuziek van eind jaren tachtig, vastgelegd op Ile de Ré was tijdgebonden, had een nadere uitwerking verdiend, hetgeen er niet van is gekomen. Een reünieconcert kan daar niets aan veranderen. En dat is ook zeker niet de bedoeling geweest van de vijf musici die nadien zo nadrukkelijk hun eigen weg hebben gezocht en gevonden. Waar het om draaide bij dit reünieconcert was hoe het kwintet dat ooit Iris vormde, nú omging met het materiaal dat er lag – er werden drie stukken van Ile de Ré gespeeld – en met de muziek die nadien aan hun brein ontsprong. Dat die volkomen anders is dan dertig jaar geleden is uiteraard logisch. Maar dat die bleek gestoeld op een ingehouden spanning die het kwintet alsmaar wist te cultiveren, was een echte verrassing!
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA VAN DER HEYDEN
Iris Reünieconcert
Paradox Tilburg, 1 juni ’18
Henk Koekkoek– tenorsaxofoon en composities
Herman van Haaren– viool en composities
Jeroen van Vliet– piano en composities
Gerard Brohm– contrabas, basgitaar en composities
Pascal Vermeer– slagwerk