Het zou ondenkbaar zijn dat een jazzmusicus tot de belangrijkste Nederlander gekozen zou worden, maar in België en zeker in Brussel kijkt niemand ervan op dat Toots Thielemans de belangrijkste Belg is. Hij kreeg geen gewone koninklijke onderscheiding maar werd in de adelstand verheven. De in 2016 overleden Baron Jean Baptiste Fédéric Isodor ‘Toots’ Thielemans zou op 29 april 100 jaar zijn geworden. Een week lang pakte Brussel uit om Toots met expo’s, wandelingen, rondleidingen en veel muziek te eren. En tot diep in mei zullen in Brussel nog vele andere Toots-activiteiten plaatsvinden.
Het was niet de eerste keer dat Brussel uitpakte. Al bij zijn leven werd ter gelegenheid van zijn 90e verjaardag een Toots Thielemans-tentoonstelling georganiseerd. Die bestond toen uit een schoenendoos (omdat hij als kleuter al op schoenendozen trommelde), een stapel oude koffers (kennelijk omdat hij veel reisde), een schoolrapport, foto’s van de Marollen (de wijk waar hij als kind woonde) en wat brieven van onbekende fans die van hem hielden. Er lag ook een mondharmonica die niet van hem was. Toots had toen om begrijpelijke redenen geweigerd naar die tentoonstelling te gaan.
Nu, tien jaar later heeft de Koninklijke Bibliotheek zich ermee bemoeid. Toots zou nu zeker gegaan zijn en omdat hij er niet meer is werd deze tentoonstelling geopend door zijn weduwe Huguette Thielemans-Tuytschaevers. In vier hoofdstukken wordt het leven van Toots geschetst, nu met zijn echte instrumenten vanaf zijn eerste gitaar en accordeon tot zijn laatste ‘broodje’. Veel informatie wordt gegeven en vooral heel veel muziekfragmenten en interviews over zijn eerste ontmoetingen met onder anderen John Lennon, George Shearing en Quincy Jones zijn te beluisteren. Ook een interview met zijn moeder die vertelt dat ze niets begrijpt van jazz is hilarisch en waar Toots zelf hartelijk om moest lachen.
Dit alles is een reis waard, maar we kwamen toch voornamelijk voor de twee concerten die Toots levend hielden. Twee avonden met totaal verschillende concerten. Op de verjaardag van Toots was het een grootse gebeurtenis, georganiseerd door Veerle Van de Poel die de laatste twintig jaar Toots’ manager was en mij vertelde dat ze tweeënhalf jaar bezig was geweest met deze avond. In de immens grote en stampvolle Bozar opende het Brussels Jazz Orchestra de avond met mondharmonicaspeler Grégoire Maret. Hij had de moeilijke taak om Toots te vervangen. Wat dat betreft had pianist Kenny Werner, die heel veel met Toots speelde, het makkelijker en kon zichzelf blijven. Het BJO is een echt jazzorkest maar kon daar te weinig van laten horen omdat een keur van solisten op en af gingen, soms voor een enkel nummer. Lange tijd stond het BJO erbij en keek er naar.
De set moest door Maret worden gedragen. Dat deed hij bewonderenswaardig met een surplus aan techniek. Zijn spel is zonder meer uit de school van Toots en toch iets anders. Je kan zeggen energieker en minder ingehouden. Soms zakte hij diep door zijn knieën tot op de grond. Het verschil met Toots zat hem vooral in de emotie die in de muziek werd gelegd. Die was bij Toots ongeëvenaard. Daarbij konden tranen opwellen en diepe gedachten van verdriet en geluk elkaar opvolgen. Dat gevoel ontbrak en Maret maakte daarmee duidelijk hoe we Toots missen. Gitarist Philip Catherine die jarenlang met Toots speelde kent de intieme emotie van Toots als geen ander en met zijn bijdrage werd het optreden op het Toots-niveau getrokken.
Na de pauze werd die rol overgenomen door de massale strijkerssectie van het Metropole Orkest. Opnieuw met dezelfde solisten, aangevuld met vader en zoon Lins. Het idee was dat voor de pauze de jazz-Toots werd belicht en na de pauze de commerciële-Toots. Dat laatste deel kwam verrassenderwijs het dichtst bij de essentie van Toots. De weelderige strijkers lieten hun noten als manna op Maret dalen, die honingzoete klanken uit zijn harmonica liet ontsnappen. Maret speelde bevrijd en liet de geest van Toots boven de muziek zweven.
In St. Louis Blues schemerde Toots’ grootste hit Bluesette al door. Ivan en Claudio Lins waren uitgenodigd vanwege de grote liefde die Toots had voor Braziliaanse muziek en zij sloten de avond vocaal af met Bluesette. Het was Claudio die met zijn zoete roomfondant-stem indruk maakte. Bijna zoveel als zangeres Tutu Puoane die met een ontroerend mooie versie van Charlie Chaplins Smile het hoogtepunt van de avond vormde.
Een dag later brachten amateur-brassbands op verschillende plaatsen in de stad een eerbetoon aan Toots. “Toots heeft Brussel voor eeuwig met jazz verbonden”, vond een van die bands. Zo is het maar net, bleek ’s avonds in Jazz Station, een progressief podium in een voormalige brandweerkazerne aan de rafelrand van het centrum. Zo grootschalig als de eerste avond was het nu klein en intiem. Wel helemaal vol met publiek dat wilde horen wat de spiksplinternieuwe groep van pianist en arrangeur Eve Beuvens met de erfenis van Toots had gedaan. Toots Thielemans Revisited handelt volgens Toots’ devies dat het gaat om speelplezier, niet om de vorm. Het was dus geen muziek op de manier zoals Toots die zou hebben gespeeld, maar wel plezierig voor de band die voor het eerst op het podium stond, en vooral ook voor het publiek dat genoot van een orkest dat barstte van de energie.
Het orkest opende met een interviewfragment waarin Toots vertelde hoe Bluesette was ontstaan, waarna de band een hard swingend stuk bebop inzette. De band speelde twee minder bekende composities van Thielemans, het mooie For My Lady en The Dragon en veel eigen stukken in arrangementen van Beuvens en de andere bandleden en van Margaux Vranken, het andere grote Belgische pianotalent. Het blazerscollectief liet horen hoe je in deze tijd moet omgaan met bebop en hardbop. Dus vooral heel vrij. Beuvens met haar geweldige timing en ingehouden swing en de verrassende wendingen die drummer Pierre Hurty neerlegde, stuwden de groep op zodat het onmerkbaar was dat dit pas hun eerste optreden was. Revisited liet horen wat Thielemans voor de Belgen in de toekomst gaat betekenen. Jazz waar het plezier van afspat.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
TOOTS THIELEMANS
100th ANNIVERSARY
OFFICIAL CONCERT
Brussels Jazz Orchestra
o.l.v. Frank Vaganée
Metropole Orkest
o.l.v. Vince Mendoza
Bozar Brussel, 29 april ‘22
Philip Catherine – gitaar
Kenny Werner – piano
Grégoire Maret – mondharmonica
Tutu Puoane – zang
Ivan en Claudio Lins – zang
TOOTS THIELEMANS REVISITED
Jazz Station Brussel, 30 april ‘22
Eve Beuvens – piano, arrangementen
Fabian Fiorini – piano, arrangementen
Thomas Mayade – trompet, bugel
Vincent Brijs – baritonsaxofoon
Bruno Vansina – altsaxofoon, dwarsfluit
Jordi Cassagne – contrabas
Pierre Hurty – drums
EXPO TOOTS 100
‘THE SOUND OF A BELGIAN LEGEND’
Koninklijke Bibliotheek Brussel,
22 april-31 augustus 2022
